FƏNN: BALIQLARIN MORFOLOGİYASI VƏ FİZİOLOGİYASI. MÖVZU: BALIQLARIN COĞRAFİ YAYILMASI

1. AZƏRBAYCAN AQRAR DÖBLƏT UNİVERSİTETİZOOBAYTARLIQ VƏ ƏCZACILIQ FAKULTƏSIƏCZACILIQ VƏ MORFOLOGİYA KAFEDRASI FƏNN: BALIQLARIN MORFOLOGİYASI VƏ FİZİOLOGİYASI. MÖVZU: BALIQLARIN COĞRAFİ YAYILMASI VƏ HƏYAT TƏRZİ MÜHAZİRƏÇİ : ABDULHƏLIMOV N.A GƏNCƏ – 2009

2. MÜHAZİRƏNIN PLANI BALIQLARIN YAYILMA XÜSUSİYYƏTİNƏ GÖRƏ TƏSNİFATI YAŞADIĞI MÜHİTƏ GÖRƏ BALIQLARIN TƏSNİFATI. ÇOXALMA EKOLOGİYASINA GÖRƏ TƏSNİFATI. ÇOXALMA VAXTINA GÖRƏ TƏSNİFATI. CİNSİ YETKİNLİYƏ ÇATMA VAXTINA GÖRƏ TƏSNİFATI. Balıq 7

3. ƏDƏBİYYAT SIYAHISI 1.İ.Ə.ƏBDÜRRƏHİMOV. BALIQLAR. BAKI 1966. 2.T.C.РАССА. ЖИЗНЬЖИВОТНЫХ ТОМ 4.МОСКВА 1983. 3.Ə.SULTANOV P.İ. ONURĞALILAR ZOOLOGİYASI. BAKI 2000. Balıq 7

4. Yayılma xüsusiyyətinə görə Azərbaycanın şirin su balıqları geniş yayılan,kecici cox kicik sahədə yayılan,dəniz sahillə -rindəki çayların agzına girən balıqlara bölünür.Birinci qrupa Qızılxallı enlibaş,altağız,xramulya,mursal,gümüşçə,qaradaş kür xulu,kür şirbiti aiddir.İkinci qrupa ilan balığı bölgə,nərə qızılbalıq,uzun burun,kütüm, naxa,şəmayı,həşəm,çəki,xə - zər şirbiti,poru,qarasol və sıf aiddir.Çox az sayda yayılan ba lıqlara soyuqbulaq və Şirvan gülmələri aiddir.Bu qrupa Volqa məntəqəsində yaşayan altagızı,Şirbiti,qumlaqcanı və çılpaqçanı aid temək olar.Bu balıqlar Quba xacmaz cayla - rın da olur.Durna balığı üstüzən,xanı Azərbaycan sularında genış yayılmışdır.4 –cü qrupa xəzət ilişkəni,skorbuit,iynə,ke fal,qafqaz xulu və mərmər xulu aiddir.Mingəçevir su anba - rında 30 növ balıq yaşayir.Yaşadığı yerə görə Azərbaycan balıqları 4 ekoloji qrupa : 1.həmişə dənizdə yaşayan Balıq 7

5. 2.həmişə şirin suda yaşayan.3.dənizdə yaşayıb çoxalmaq ücün şirin suya kecən 4.dənizin caylara yaxın sahələrində ya-şayan balıqlar.Dəniz balıqları dənizin qalılnlıqlarında yaşayan pelagial balıqlara (siyənəklər,kilkələr) dibdə yaşayan xullara bölünür.Həmişə caylarda yaşayan balıqlar reofil , qızılxallı, qumlaqcı,çılpaqçı,mursa durğun sularda yaşayan balıqlar lim- nofil (qızılüzgəc,enlibaş,kəkrə,lil balığı,xanı və s) adlanır.Şi –rin su balıqların bir qismi həm axar həm də durğun sularda yaşayır və renlimufil adlanir.Bu qrupa çəki,zərdəpər,xramul ya ,gümüşcə aiddir.Kecici balıqlar dənizdə yaşayan cinsi yatişkənliyə çatanda coxalmaq ücün çaylara keçirlər.Keçici balıqlar qrupuna nərə,qızılbalıq,şəmayı,ilan balığı,həşəm,po ru və s.aiddir.Yarımkeçıcı balıqlar çayların dənizə tökülən yerlərində qidalanır,kürü tökmə zamanı çaylara gəlir. Balıq 7

6. Azərbaycan balıqlar çoxalma ekologiuasına görə 6 qrupa ayrılır. 1.Fitofie balıqlar.Şirin sularda yaşayan balıqların 40% fitofilddir.Bura gülmə,kütüm,çəki,şıf,durna,xanı aıddır.Kürü nü dürğun və zəif axan sulardakı bitkilərin üstünə tökurlər. 2.Liftofil balıqlar .Çayların yuxarılarında və orta həssələrin- də daşlıq qumluq yerlərində kürü tökürlər.Bura nərə,həşəm poru,altağız,qızılbalıq,xullar və s.aiddir,kürünün diametri 1mm-dən çox olur.Kürünün hamısı eyni vaxtda yetişib tökü lür.3.Pelaqofil balıqlara qılıncbalıq ,siyənəklər,külkələr və Xəzər şirbiti aiddir.Kürü suya buraxılır.Kürü suda üzərək inkişaf edir.4.ostraqofil balıqlar.Bu qrupa ancaq bir növ ba – lıq kəkrə aiddir.Bu balıq öz kürünü iki qapaqlı ilbizin mantı boşluğuna hissə-hissə qoyur və kürülər orda inkişaf edir. 5.Diridoğan balıqlar.Malyarilla ağcaqanadı ilə mübarizə Balıq 7

7. ücün inkubasiya etdikdən sonra xaricə çıxır.6.Kürüsünü qo ruyan balıqlar.Bu qrupa bir növ balıq skorbut aiddir.Bu ba- lığın erkəkləri yosunlardan yuva düzəldir,dişilər həmin yuva ya yumurta qoyurlar.Mayalanmış kürülər erkəklər tərəfin dən mühafizə edilir.Xəzərdə yaşayan iynə balığın dişiləri kürülərini erkəklərin qarın tərəfindəki xüsusi hücrələrə qo-yurlar.Çoxalma vaxtlarina görə balıqlar 3 qismə:qiş zamanı çoxalan,yazda və yayda çoxalanlara bölünür.Qızılbalıq kürü noyabr-dekabr aylarında tökür,inkubasiya dövrü yan – var-fevral aylarında gedir.Sıf və durna balığı fevral-mart ay larında kürü tökür.Bu balıqlar yırtıcı olduqlarından erkən ço xalıb digər balıqların körpələrindən tez böyüyərək onları ye-yir.Həşəm,gülmə,altağız kürüsünü mart-aprel aylarında,enli baş,kütüm,poru,kür çılpaqçası və kərkə bunlardan bir az sonra kürü tökür. Balıq 7