RÖNTGEN CİHAZLARI ve FİZİK PRENSİPLERİ 13

1. RÖNTGEN CİHAZLARI ve FİZİK PRENSİPLERİ 13 Dr. Erol Akgül Ç. Ü. SHMYO 1. Sınıf

2. RÖNTGEN AYGITLARI

3. RÖNTGEN AYGITLARI • Radyodiyagnostikte genel olarak iki grup röntgen aygıtı kullanılır. 1. Radyografi aygıtları 2. Radyoskopi aygıtları • Her iki aygıtın da birçok özellikleri benzemektedir.

4. RADYOGRAFİ AYGITLARI1 • Radyografi aygıtıyla yapılan işlem, statik bir görüntülemedir. Sadece röntgen filmine görüntü alınabilir. • Radyografi masaları, yatar pozisyonda inceleme yapabilmektedir. • Masa sabit olabileceği gibi yüzer masalarda ışının istenilen bölgeye verilebilmesi için, masa yatay hareket ettirilebilir. • İncelenecek olan bölge ışının altına getirildiğinde, bir ayak pedalı ile serbetleştirilmiş olan hareket, kilitlenebilir.

5. RADYOGRAFİ AYGITLARI 2 • Masa, düşük absorbsiyon özelliği olan sağlam maddeden yapılır. • Masanın altında buki ve kaset yerleştirmek için özel kaset yerleştirici bulunur. • Otomatik kollimatörlü cihazlarda, kaset yerleştiriciye yerleştirilen kasetin boyutuna göre konun açıklığı otomatik olarak ayarlanmaktadır.

6. RADYOGRAFİ AYGITLARI 3 • Radyografi aygıtlarının hasta ayaktayken çekim yapabilmek için dikey kaset yerleştirilebilen ek üniteleri vardır. • Bu üniteler, vertikal buki statifi yada buki standı olarak adlandırılmaktadır. • Bu üniteler bukili yada bukisiz olabilir. • Daha çok akciğer statifi de denilen farklı açılarda radyografiye olanak sağlayan ve tüple birlikte hareket açısı değiştirilebilen bucky standları da mevcuttur. • Bir radyografi aygıtında masa ve statif için tek bir röntgen tüpü bulunur.

8. RADYOSKOPİ AYGITLARI 1 • Radyoskopi aygıtlarında dinamik bir görüntüleme yapılabilmesinin yanısıra, röntgen filmine görüntü alınabilmesi de mümkündür. • Bu özellikleri nedeniyle radyoskopi aygıtları, daha çok hareketli organ incelemelerinde ve kontrastlı incelemelerde kullanılmaktadır. • Bu tür incelemeleri mümkün kılmak için bu cihazlarda hasta masası, ayakta, yarı yatar, yatar ve başaşağı pozisyonlara getirilebilmektedir. • Radyoskopi sırasında yüksek kVp ve düşük mA ile çalışılır.

9. RADYOSKOPİ AYGITLARI 2 • Radyoskopi aygıtlarında görüntü, x-ışınlarının floresan ekran üzerine düşürülmesi sonucunda izlenebilmektedir. • Konvansiyonel fluoroskopi işleminde hastayı geçen x-ışınları, floresan ekran üzerine düşürülür ve ekranın özelliği nedeniyle görülebilir ışığa çevrilir. • Burada oluşan parlama, normal ışıklı ortamda gözle görülemeyecek kadar az olduğundan bu cihazlarla çalışılırken gözlerin karanlık ortama alıştırılabilmesi için, 15 dk. kadar karanlık ortamda beklemek yada kırmızı gözlük takmak gerekir.

10. RADYOSKOPİ AYGITLARI 3 • Bu cihazlarda insan gözünün çok duyarlı olduğu sarıyeşil ışık salan çinko sülfid fosfor kullanılmaktadır. • Modern radyoskopi aygıtlarında, görüntü kuvvetlendiricilerin kullanılması sayesinde bu sorun aşılmıştır. • Bu cihazlarla oluşan görüntü, video sinyaline dönüştürülür ve TV monitöründe izlenebildiği gibi, video kaydı da yapılabilir. • Görüntünün, analog-dijital çeviriciler kullanılarak dijitalize edilmesi de mümkündür.

12. KONVANSİYONEL TOMOGRAFİ 1 • Bu yöntemde, x-ışını tüpü ve film birbirine bağlantılı olarak ters yönlerde bir düzlem üzerinde karşılıklı olarak hareket ettirilir. • Hareketin merkez ekseni seviyesindeki düzlemde bulunan tüm yapılar röntgen filmi üzerinde net olarak izlenirken, bu düzlem dışındaki yapılar silik olacaktır. • Bu silinmenin derecesi ilgili düzlemden uzak bölgelerde daha fazla olmaktadır. • Bu şekilde süperpozisyon olmaksızın kesitsel görüntüleme sağlanmış olur.

13. KONVANSİYONEL TOMOGRAFİ 2 • Hasta masaya supin yada pron yatırıldığında koranal kesitler, yan yatırıldığında ise sagittal kesitler alınabilmektedir. • Bu işlem için ayrı bir röntgen ünitesine gerek yoktur. • Radyografi yada radyoskopi masalarında tüp ve kasetliğe bağlanan ek ünitelerle konvansiyonel tomografi yapılabilmektedir. • Günümüzde, BT ve MRG gibi modern kesitsel yöntemlerin uygulama alanına girmesiyle konvansiyonel tomografi kullanımı, önemli derecede azalmıştır.

15. ANJİOGRAFİ AYGITLARI • Radyoskopi aygıtının tüm teknik özelliklerini taşırlar. • Bu cihazlar, anjiografi amacıyla geliştirilmiş, serigraf yada puck olarak adlandırılan hızlı film değiştirici ünitelere sahiptirler. • Bu sayede damar içinde hızla akan kontrast maddenin görüntülenmesi amaçlanmıştır. • Bu cihazlarda film değişimiyle eşzamanlı radyasyon verilerek kısa zaman içinde çok sayıda radyografi elde edilmektedir. • Eskiden tüm anjiografi işlemi için kullanılan bu cihazların yerine,günümüzde dijital anjiografi yöntemi yaygın olarak kullanılmaktadır.

16. PORTABL RÖNTGEN AYGITLARI • Bu aygıtlar, hasta yatağında yada operasyon sırasında radyografi yapılabilmesini sağlarlar. • Bu cihazların, hastanelerde servisler arasında taşınabilecek şekilde motorize yada itmeyle hareket ettirilen tekerlekleri vardır. • Bu nedenle seyyar yada mobil röntgen aygıtları olarak da adlandırılırlar. • Bu aygıtlar şehir şebekesinden alınan normal voltajla x-ışını üretmektedirler.

17. C KOLLU FLOROSKOPİ AYGITLARI • Bu aygıtlar da portabl özellikte olup radyoskopi amacıyla geliştirilmiştirler ve şehir şebekesinden alınan normal voltajla x-ışını üretmektedirler. • Radyoskopi aygıtlarına göre daha basit sistemlerdir. • Özellikle operasyon sırasında yada girişimsel radyolojik işlemler sırasında kullanılırlar. • Bu aygıtlarla radyografi de yapılabilmektedir. • Günümüzde daha ileri gidilerek C kollu fluoroskopi aygıtları dijital görüntüleme üniteleri şeklinde ve hatta dijital subtaksiyon yapabilecek şekilde de üretilmektedir.

19. FOTOFLUOROGRAFİ AYGITLARI • Radyoskopi aygılarının farklı bir şekli olan fotofluorografi aygıtlarında, fluoresan ekranda oluşan radyoskopik görüntünün fotoğrafı çekilerek görüntü oluşturulur. • Burada,görüntüler mikrofilmler üzerinde elde edilir. • Bu yöntem, tüberküloz gibi hastalıklar için yapılan kitle taramasında kullanılır.

20. SİNERADYOGRAFİ AYGITLARI • Bu aygıtlar radyolojik görüntünün bir film şeridine kaydedilmesini sağlarlar. • Elde edilen film, sineprojektör yada tagarno olarak adlandırılan özel oynatıcı cihazlara yerleştirilerek sinemaya benzer şekilde izlenmektedir. • Bu işlem, hızlı hareketi olan kalp gibi organların yada yutma sırasında özefagusun incelenmesinde kullanılmaktadır.

21. ORTOPANTOMOGRAFİ

22. ORTOPANTOMOGRAFİ 1 • Ortopantomografi, tomografik bir yöntemdir. • Kesit planı, diş arkusunun şekline göre belirlenmiş olup eliptiktir. • Ekspojur, iyi kolime edilmiş dar bir x-ışını demeti ile yapılır. • Yöntem, maksilla, mandibula ve dişlerin panoramik tomogramını elde ederek, bu bölgedeki kırıkları ve genel patolojik durumları görüntülemek için kullanılır.

23. ORTOPANTOMOGRAFİ 2 • Bu yöntemle, aynı zamanda temporamandibüler eklemler, maksiller sinüsler ve burun boşluğu da görüntülenebilmektedir. • Elde edilen görüntünün rezolüsyonu tomografik etki nedeniyle, diş radyografisinde alınan diş röntgenogramından üstün değildir.

24. CİHAZIN YAPISI 1 • Ortopantomografi aygıtı birbirine yatay bir kolla bağlı x-ışını tüpü ve yarım daire şeklindeki kaset tutucudan oluşmaktadır.

25. CİHAZIN YAPISI 2 • Tüpün önüne koyulan bir pencere ile x-ışını demeti çizgisel olacak şekilde kollime edilir. • Hareket, diş arkusunu merkezleyecek şekilde ayarlanır. • X-ışını tüpü ve kaset, işlem sırasında, hastanın başı etrafında dönmektedir. • Aynı anda kasetin önünde x-ışını demetini bir çizgi şeklinde daraltan kollimatör de kasetin etrafında döner. • Böylece filmin üzerine düşen görüntü, hareketin her aşamasında, çizgi şeklindedir

27. CİHAZIN YAPISI 3 • X-ışını demetinin daraltılması ile, saçılan radyasyon en aza indirilmektedir. • Görüntü 12x30 cmboyutlarındaki radyografik filmler üzerinde oluşturulur.

28. POZİSYONLANDIRMA 1 • Hastanın çene ve boyun bölgesindeki tüm radyoopak cisimleri çıkarması gerekmektedir. • Tetkik, hasta otururken yapılır. • Servikal vertebralar mümkün olduğunca vertikal konumda bulunmalıdır. • Bunu sağlamak için hastanın biraz geriye eğilmesi gerekmektedir. • Kafa pozisyonlandırılırken, hasta çenesini bir destek üzerine koyar. • Başı sabitleştirmek için, iki yandan tespit edici aygıt kullanılır.

29. POZİSYONLANDIRMA • Ayrıca, hastanın ağız açıklığına cihazın tespit edici düzeneğiyle ilişkili bir ısırma çubuğu koyularak hastanın bunu ısırması istenir. • Bu sayede, ağzın bir miktar açık olması sağlanırken, dişlerin kapanma çizgisinin (oklüzal plan) de tam horizontal olması sağlanmış olacaktır. • Tetkik sırasında, hasta dudaklarını kapatmalı ve dilini damağıyla temasta tutmalıdır.

30. Kaynaklar • Bushong SC. Radiologic Science for Technologist: Physics, Biology and Protection. 3rd ed. St. Louis, The C. V. Mosby Company, 1984. • Oğuz M. Röntgen Fiziğine Giriş: Diagnostik I. Adana, ÇÜ Basımevi, 1992. • Kaya T. Temel Radyoloji Tekniği. Bursa, Güneş & Nobel, 1997.