Dyslexie & ICT

1. Dyslexie & ICT Een presentatie door Nancy Verbeten Ten behoeve van conferentie “Gewoon speciaal” IPON 2012 Woensdag 28 maart 2012 15:00 – 15:45

2. Agenda • Voorstellen • Test je kennis! • Algemene informatie Dyslexie • Dyslexie & Onderwijs • Hulpmiddelen, hulpmiddelen en hulpmiddelen • Inzet hulpmiddelen • Op verkenning met …… • Net zo makkelijk… • Test je kennis!

3. Even voorstellen… • Nancy Verbeten • Leerkracht Plusklas en….. Remedial Teacher Dyslexie-behandelaar en lees en dyslexiespecialist Externe stagebegeleider ICT-ambassadeur Eenbes, Geldrop, N-Br www.rtpraktijknancy.nlwww.giralis.nl www.ontdekstek.nlwww.kempel.nl

4. Test je kennis! • Weet je wat dyslexie is? Kun je het omschrijven? • Wat heeft dyslexie met de zorgverzekering te maken? • Waar haal je informatie over signaleren en aanpak? • Ken je Masterplan dyslexie? • Ken je dyslexie hulpmiddelen? (Geen ICT) • Wat gebruik je? • Hoeveel ICT- hulpmiddelen voor ICT ken je? • Weet je wat voor soort ICT-hulpmiddelen er zijn?

5. Dyslexie een probleem? http://www.youtube.com/watch?v=3A1y1ZibHBU

6. Definitie Dyslexie Zorg: PDDB (Bloomert, 2006, p.5): Dyslexie is een specifieke lees- en spellingstoornis met een neurobiologische basis, die wordt veroorzaakt door cognitieve verwerkingsstoornissen op het raakvlak van fonologische en orthografische taalverwerking. Deze specifieke taalverwerkingsproblemen wijken proportioneel af van het overige cognitieve, en m.n. taalverwerkingsprofiel en leiden tot een ernstig probleem met het lezen en spellen van woorden ondanks regelmatig onderwijs. Dit specifieke lees- en spellingprobleem beperkt in ernstige mate een normale educatieve ontwikkeling, die op grond van de overige cognitieve vaardigheden geïndiceerd zou zijn. Onderwijs: SDN (Kleijnen, Bosman, de Jong, Henneman, Pasman, Paternotte, RuijssenaarsStruiksma, van den Bos, van der Leij, Verhoeven en Wijnen , 2008, p. 11): Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau.

7. Dyslexie en nu? Dyslexieverklaring voor: • Zorgen voor compensatie • Ruimte voor dispensatie • Gebruik van ondersteunende (ICT) hulpmiddelen • Zorgen voor een doorlopende leerlijn Vergoeding behandeling? • Alleen voor ernstige enkelvoudige dyslexie • Laagste 10% van het normgemiddelde lezen of lager dan 16% op lezen én laagste 10% op spelling. (Protocol Dyslexie Diagnostiek & Behandeling, 2006, Bloomert)

8. Nieuwe wet op de zorgverzekering: • Vanaf 1 januari 2009 heeft het college van zorgverzekeringen een Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling (PDDB) vastgesteld waardoor diagnostiek en behandelingen onder bepaalde condities vergoed kunnen worden. • Alleen kinderen waarbij sprake is van ernstige dyslexie waarvoor gespecialiseerde behandeling nodig is. Er mag geen sprake zijn van comorbiditeit. De school heeft vanaf nu een poortwachtersfunctie: • De aanpak van lees- en spellingproblemen is primair de verantwoordelijkheid van scholen. • De school zal de leerlingen van wie het vermoeden bestaat dat zij (ernstige) dyslexie hebben, moeten aanwijzen. • Daarmee vervult de school de poortwachtersfunctie tot de gezondheidszorg. www.nrd.nu www.kwaliteitsinstituutdyslexie.nl

9. Overheid (ministerie van OCW) • Vergoeding voor Diagnose en behandeling • Protocollen dyslexie • Masterplan dyslexie (KPC, WSNS Plus, Expertisecentrum Nederlands) • Technische maatjes • Dedicon: digitale schoolboeken • Ontwikkeling Passend Onderwijs • Referentiekader • Wet gelijke behandeling • Inspectie Onderwijs

10. Protocol Lezen & Dyslexie • Voor leerkrachten: houvast bij signaleren en aanpakken. • uitgangspunten voor het Masterplan Dyslexie. • handvatten voor beleid op het gebied van signalering en diagnose, begeleiding en behandeling, compenserende faciliteiten en het inzetten van computerhulpmiddelen.

11. Protocol Lezen & Dyslexie Wat staat er in: PO: vanaf groep 5 gebruik maken van ondersteunende en/of compenserende. Leerlingen worden er niet lui van, maar leren er beter door spellen. SBO: Compenserende software bevordert zelfredzaamheid, versterkt competentiegevoel en motiveert om te blijven lezen/schrijven. VO: Frustratie van talent > als de lees- en/of spellingproblemen zijn intellectuele en creatieve ontwikkeling belemmeren VO: Software voor tekst-naar-spraak en spraakherkenning hebben ook remediërende effecten. Beter beheersing lezen/schrijven MBO: eerst duidelijk hebben op welk gebied en met welk doel ondersteuning nodig is en ingezet wordt. HO: zwakke leestechniek compenseren met (verschillende) digitale hulpmiddelen. Kennismaking = wenselijk

12. Masterplan Dyslexie • Het Masterplan Dyslexie heeft als doel een systematische en geïntegreerde aanpak van dyslexie in het onderwijs te realiseren.  • Op de website vind je: • - praktische informatie en antwoorden op veelvoorkomende vragen; • - actuele ontwikkelingen rond dyslexie in Nederland; • - informatie over activiteiten en producten van het Masterplan Dyslexie.

13. Hulpmiddelen • Opmaak van tekst aanpassen: grotere letter, grotere afstand tussen de regels, minder tekst op een bladzijde of een combinatie hiervan. • Gebruik maken van audio-opnames van teksten: luisterboeken, Kurzweil. Goede ondersteuning voor zaakvakken. • Extra tijd bij lees- en schrijfactiviteiten • Tekstverwerker met spellingcontrole voor kinderen met ernstige spellingproblemen. • Leesliniaal: met vergroot leesvenster • Leesplank: gerichter op werkplek • Ondersteuningskaartjes: letter met plaatje, etc. • Leesmaatje • Remediërende software • Tekst – spraak- software voor lezen & schrijven(spelling) • Spraakherkenningssoftware • Woordvoorspellers

14. ICT Hulpmiddelen bij dyslexie

15. Waarom? • Motivatie verhogen • Minder inspanning voor lezen • Meer zelfstandigheid • Competent voelen • Functioneren op eigen (cognitieve) niveau • Beter leren • Tekstbegrip • Verhogen lees- en spellingniveau Koos Henneman (2008) & Protocollen Leesproblemen en dyslexie

16. Wanneer zet je ze in: • Bij ernstige dyslexie • Onvoldoende vooruitgang • Dreigende leerachterstand • Negatief zelfbeeld/ weinig zelfvertrouwen Het inzetten van een ICT-hulpmiddel leidt tot een win-win situatie voor de leerling, maar ook voor de leerkracht en school! Bron: Ria Janssen (2011) ‘Wanneer zet ik hulpmiddelen in? En welke?

17. Dyslexie & ICT functioneelschrijven ICT middelen functioneellezen technisch lezen begrijpend lezen strategisch schrijven spellen remediëren compenseren dispenseren

18. Inzet software voor: Lezen Spelling • Wanneer in te zetten?: bovenbouw leerling > 20% fouten bij het lezen van een tekst < 175 woorden per minuut • Wanneer in te zetten?: bovenbouw leerling met een spellingniveau < groep 5 • Belemmeringen: lage woordenschat, veel fouten, zwakke formulering

19. Compenseren, dispenseren en remediëren • Van compenseren spreken we als maatregelen worden getroffen die de belemmeringen die het zwakke lezen en spellen met zich meebrengen, verminderen. Kenmerkend is dat de leerling de lees-/spellingtaak wèl uitvoert. • Dispenseren betekent dat de leerling een bepaalde taak niet meer hoeft uit te voeren: hij krijgt dus vrijstelling. • Met remediëren wil je de leerling begeleiden om op een hoger niveau te komen.

20. Remediëren Gericht op verhoging van niveau van: • technisch lezen • snelheid en accuratesse • begrijpend lezen • woordenschat, strategiegebruik, (meta-)cognitieve kennis en vaardigheden Voorbeelden: • Leesladder > Zwijsen • Zoeklicht interactief > Zwijsen • Woordenhaai > Lexima • Clicker > Lexima • Remedioom > Lexima

21. Leesladder • Doelgroep: groep 3 t/m 5 • Doel: technisch lezen bevorderen, aandacht voor deelvaardigheden, leesbegrip en gebruik van syntactische en sematische informatie • Adaptief: prestaties van leerlingen worden geregistreerd. Niveau oefeningen sluit hierbij aan • 4 cd-roms met verschillende inhouden: cd-rom 1: lezen en spellen van klankzuivere mkm-woorden; cd-rom 2: automatiseringvan de elementaire lees- en spelhandleiding; cd-rom 3: letterclusters en spellingpatronen; cd-rom 4: meerlettergrepige woorden. • Oefeningen in spelvorm • Leerkrachtgedeelte om prestaties leerlingen te kunnen volgen • Leesladder traint intensief de deelvaardigheden van het aanvankelijk lezen

22. Zoeklicht Interactief • Doelgroep: groep 4 t/m 6 • Doel: automatiseren • 2 varianten: radende en spellende lezer

23. Woordenhaai • Doelgroep: groep 3 t/m 8 • Doel: automatiseren van diverse vaardigheden • Combinatie van geluiden, spraak, plaatjes en tekst = multisensorieel • Kan worden aangepast aan niveau van de leerling • Resultaten worden opgeslagen

24. Remedioom • Taalzwakke leerlingen met een achterstand op het gebied van woordherkenning en spelling. • Gevarieerde oefeningen voor het technisch lezen en spellen van veel voorkomende Nederlandse woorden.

25. Clicker • Programma ontwikkelen lees-, schrijf- en taalvaardigheden. • Alle niveaus in het Basis- en Speciaal Onderwijs of als extra ondersteuning.  • In het Voortgezet Onderwijs kan het programma ingezet worden voor het leren van vreemde, moderne talen.

26. Compenseren en dispenseren Belemmeringen verminderen: • Hulp bieden bij dagelijkse activiteiten van lezen, spellen en stellen, structureren en studeren, proefwerken en examens • Leerlingen zelfstandiger laten functioneren • Goed voor het zelfvertrouwen en de motivatie

27. Richtlijn

28. Voorbeelden van voorleessoftware • Daisyspeler • Amis (Gratis) http://www.daisy.org/amis • ReadingPen • Deskbot (Gratis) http://www.deskbot.com/ Geavanceerde software: • Sprint en Sprint Plus • Kurzweil 3000

29. Daisyspeler • Beluisteren van (les)boeken • Abonnement Dedicon • Dyslexieverklaring is nodig om lid te worden • Studieboeken op Daisy cd leren vanaf groep 5 • Cd’s van nieuwe methodes hebben een goed zoeksysteem • Helaas zijn nog niet alle studieboeken omgezet in Daisy • Ook te huur bij bibliotheken

30. Sprint / Sprint Plus • Ondersteuning functionele geletterdheid: lezen en schrijven • Studeertools • Doorlopende leerlijn van basisonderwijs, naar voortgezet onderwijs naar hoger onderwijs • Aanbevolen voor scholen door protocol

31. Kurzweil 3000 • Meest geavanceerd • Alle tools binnen zelfde programma > tijdwinst en gebruiksgemak • Doorgaande lijn van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs naar hoger onderwijs

32. Sprint vsKurzweil

33. Dragon • Zet gesproken tekst om in geschreven tekst • Via een microfoon wordt de tekst ingesproken waarna de computer de tekst omzet in geschreven vorm Kanttekening: • Lastig om aan te leren. Vooral bij leerlingen met een slechte articulatie • Eist veel van leerlingen (taakhouding, taalvaardigheid) • Verbeteringen zijn tijdrovend en niet altijd efficiënt • Voor leerlingen vanaf voortgezet onderwijs

34. Verstandig kiezen: • http://www.lexima.nl/artikelen/advies/verstandig-kiezen Verstandig kiezen is rekening houden met: • Taken en problemen • Technisch en begrijpend lezen • Spellen en strategisch schrijven • Studievaardigheden • Ernst van de dyslexie • Beschikbaarheid digitale school- en studieboeken

35. Hoe staat het er bij u op school voor? Quickscan ICT & Dyslexie http://www.lexima.nl/artikelen/advies/quickscan-dyslexie-ict-op-uw-school

36. Om eens nader te bekijken: Websites: • Lettertype > http://www.studiostudio.nl/project-dyslexie/ • Klokhuis > http://player.omroep.nl/?aflID=13308241 • Richtlijnen voor toetsen/opdrachten op papier > http://www.goedtelezen.nl • Dyslexie en ICT > http://www.dyslexie.kennisnet.nl/ • Op de hoogte blijven > http://www.lexima.nl/nieuwsbrief • Dyslexie-hulpmiddelenwijzer > http://www.dyslexie-ict.nl/

37. Extra informatie Websites: Technische maatjes downloaden: www.masterplandyslexie.nl Vul als zoekterm in: technische maatjes, kies :Technische maatjes bij dyslexie Producten http://www.masterplandyslexie.nl/ www.lexima.nl www.makkelijklezenplein.nl www.dedicon.nl www.letop.be > project surfplank http://www.bibliotheekeindhoven.nl/www/jeugd/dyslexie/HULPMIDDELEN.htm www.leestrainer.nl www.leerhof.be > EDU > eMindmaps (gratis, wel engels)

38. Test je kennis! • Weet je wat dyslexie is? Kun je het omschrijven? • Wat heeft dyslexie met de zorgverzekering te maken? • Waar haal je informatie over signaleren en aanpak? • Ken je Masterplan dyslexie? • Ken je dyslexie hulpmiddelen? (Geen ICT) • Wat gebruik je? • Hoeveel ICT- hulpmiddelen voor ICT ken je? • Weet je wat voor soort ICT-hulpmiddelen er zijn?

39. Bedankt voor uw aandacht Contact: www.rtpraktijknancy.nl