Badanie potrzeb i opinii społeczeństwa

1. Badanie potrzeb i opinii społeczeństwa Budowa kwestionariusza. Jakościowe badania terenowe.

2. Projekt : „Odpowiedź na wyzwania gospodarki opartej na wiedzy: nowy program nauczania na WSHiP”. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

3. Budowa kwestionariusza • Kwestionariusze są podstawowym narzędziem w badaniach sondażowych. • Stosowane są również w eksperymentach, badaniach terenowych i innych rodzajach działalności związanej ze zbieraniem danych

4. Ogólny format kwestionariusza • Format kwestionariusza jest równie ważny, jak charakter i słownictwo zadawanych w nim pytań. • Źle przygotowany kwestionariusz może prowadzić do przeskakiwania pytań przez respondentów, niepewności z ich strony co do rodzaju potrzebnych danych, a w najgorszym przypadku do wyrzucenia kwestionariusza. • Ogólna zasada to swobodny i nieprzeładowany układ kwestionariusza. • Wielu badaczy popełnia ten błąd, że umieszczają w jednej linijce po kilka pytań, albo skracają pytania. • Kwestionariusz wywiadu powinien być zaplanowany tak, żeby ułatwiać pracę ankieterowi (także poprzez specjalne instrukcje i wskazówki nieprzeznaczone dla respondenta.

5. Schemat podstawowych elementów ankiety • Nazwa osoby, instytucji przeprowadzającej badania, adres nr telefonu; • Tytuł ankiety (powinien zawierać informacje o treści ankiety, określać problematykę badań; można zamiast tytułu umieścić same słowo „ANKIETA”); • Preambuła (krótka informacja, kto i w jakim celu prowadzi badania; zapewnienie o anonimowości; prośba o udzielanie prawdziwych informacji i szczerych wypowiedzi; podziękowanie za wypełnienie ankiety; jeśli istnieje taka potrzeba to zamieszczamy także instrukcję ankiety); • Instrukcja (sposób udzielania odpowiedzi na konkretne pytanie, zazwyczaj dołączona do pytania, może być pisana inną czcionką, np. „wybraną odpowiedź podkreśl”, „zaznacz znakiem X wybrane odpowiedzi”, „podkreśl 3 odpowiedzi”); • Pytania (najlepiej nie więcej niż 20 pytań); • Metryczka (na końcu ankiety, pytania o dane osobiste i społeczno-demograficzne respondenta, np. wiek, płeć, wykształcanie, miejsce zamieszkania, dochody)

6. Kolejność pytań w kwestionariuszu • Ułożenie pytań w bloki tematyczne stanowiące pewną zwartą, logiczną całość; • Nie skaczemy z tematu na temat; • Każdy blok rozpoczynamy pytaniem najbardziej ogólnym a następnie przechodzimy do pytań szczegółowych; • Zaleca sie zadawanie pytań od prostych (łatwych) do coraz bardziej skomplikowanych (trudnych); • Lepiej na początku pytać o fakty, a później o opinie; • Zadawanie pytań od nie krępujących do bardziej osobistych; • Metryczkę umieszczamy na końcu kwestionariusza.

7. Pilotaż kwestionariusza • Zanim zastosujemy opracowany przez nas kwestionariusz w badaniu powinniśmy go przedtem sprawdzić. • Pilotaż kwestionariusza stosuje się, a by wyeliminować w nim błędy (np. pytania, na które nie da się odpowiedzieć) • Polega na przetestowaniu całości lub części kwestionariusza na grupie osób (np. kolegach z pracy – grupa nie musi być reprezentatywna)

8. Jakościowe badania terenowe

9. Badania terenowe • Badania terenowe w większości przypadków przynoszą dane jakościowe, czyli obserwacje, których nie można łatwo sprowadzić do liczb. • Mogą być także zastosowane do zbierania danych ilościowych – na rejestrowania liczby poszczególnych typów interakcji. • Badania terenowe często służą do zrozumienia toczącego się procesu np. obserwowania subtelności komunikacji. • Zaletą badań terenowych jest możliwość badania życia społecznego w jego naturalnym środowisku.

10. Tematy odpowiednie do badań terenowych • Badania terenowe są szczególnie odpowiednie do poznawania tych postaw i zachowań, które najlepiej można zrozumieć w ich naturalnym otoczeniu. • Dobrze nadają się do badania procesów społecznych dziejących się w czasie. (np. poziom niezadowolenia a protesty w miejscu pracy, negocjacje pracownicze, przesłuchania publiczne)

11. Elementy życia społecznego nadające się do przeprowadzenia badań terenowych (wg. Loflanda) • Działania zwyczajowe (np. rozmowa) • Epizody (np. rozwód, choroba) • Spotkania (np. interakcje pomiędzy ludźmi) • Role (np. zawody, role odgrywane w rodzinie lub miejscu pracy) • Związki (np. relacja szef-podwładny) • Grupy (np. grupa robocza, drużyna sportowa) • Organizacje (np. zakłady pracy, szkoły) • Miejsca zamieszkania (np. społeczności) • Światy społeczne (np. gwiazdy show biznesu) • Style życia lub subkultury (np. badanie subkultury hip-hop’owców)

12. Role badacza w badaniach terenowych • Pełny uczestnik (badacz staje się uczestnikiem zdarzenia, które bada np. demonstracji, ale pozostali uczestnicy tego nie wiedzą) • Pełny uczestnik, ale badani wiedzą, że są badani (ryzyko reaktywności – czyli zmiany zachowań uczestników badania pod wpływem świadomości, że są badani) • Badanie procesu społecznego bez uczestnictwa w nim (np. siedzenie w kawiarni i obserwowanie innych)

13. Paradygmaty w badaniach terenowych • Naturalizm • Etnometodologia • Teoria ugruntowana • Studium przypadku • Etnografia instytucjonalna • Badania uczestniczące

14. Naturalizm • Stara tradycja badań jakościowych • Wychodzi z założenia, że obiektywna rzeczywistość społeczna istnieje i da się ją opisywać.

15. Etnometododologia • Koncentruje się na poszukiwaniu ukrytych, z reguły nie formułowanych bezpośrednio założeń i konwencji. • Opisuje wypracowywane w codzienności potoczne metody, które regulują wzajemne interakcje, dzięki którym ludzie porządkują swój świat społeczny. • Etnometodologów interesuje to, w jaki sposób ludzie wspólnie osiągają wrażenie, że istnieją wspólne reguły czy wartości. • Etnometodologia powiązana jest z fenomenologią, czyli podejściem, że ludzie opisują swój świat nie „takim, jak on jest”, lecz „takim, jakim oni mu nadają znaczenie”.

16. Teoria ugruntowana • W teorii ugruntowanej badacz idzie w teren bez wcześniejszych teorii. • W miarę jak w kolejnych interakcjach zbiera materiał badawczy (w wywiadach, obserwacjach, analizie tekstu itp.) teoria wyłania się z samych badań, czyli "gruntuje się" w terenie. • Teoria ta dotyczy jedynie badanej społeczności, ale w zamian za to lepiej do niej pasuje. • Teoria ugruntowana zakłada, że rzeczywistość społeczną najlepiej rozumieją zaangażowani w nią aktorzy, natomiast analizowanie zbiorowości za pomocą opracowanego wcześniej modelu teoretycznego może doprowadzić do samopotwierdzenia się danej teorii.

17. Studium przypadku • Pogłębiona analiza pojedynczego przykładu pewnego ogólniejszego zjawiska społecznego (np. rodziny) • Studium przypadku składa się z: • dokładnego sformułowania obserwacji, • zbudowania sprawdzalnego wyjaśnienia obserwacji, • sprawdzenia wydedukowanych z wyjaśnienia twierdzeń.

18. Etnografia instytucjonalna • Przedmiotem zainteresowania etnografii instytucjonalnej jest wpływ, jaki rozmaite instytucje mogą wywierać na członków grupy społecznej i kształtować ich wzajemne relacje oraz osobiste doświadczenia i postawy.

19. Badania uczestniczące • W ramach paradygmatu badań uczestniczących funkcją badacza jest służenie badanym. • Dyskryminowane osoby definiują swoje problemy, definiują pożądane środki zaradcze i obejmują kierownictwo w projektowaniu badania, które pomoże im zrealizować ich cele. • W tym paradygmacie rozróżnienie badacza i badanego powinno zniknąć. • W podejściu tym tkwi ukryte przekonanie, że funkcją badań jest nie tylko wytwarzanie wiedzy, lecz jest ono także „narzędziem edukacji i rozwoju świadomości oraz mobilizowania do działania”. • Przykładem badania uczestniczącego może być włączenie pracowników w proces restrukturyzacji firmy.

20. Przygotowanie do pracy w terenie • Jak w przypadku innych metod badawczych, zaczynamy od analizy literatury (np. co już wiadomo na temat grupy, którą chcemy badać?) • Wywiady z osobami, którzy tą grupę już badali, albo ją znają (informatorzy) • Zanim podejmie się pierwszy kontakt z grupą warto ją poznać jak najlepiej i zrozumieć ogólny kontekst, w jakim działa. • Jest wiele sposobów nawiązania kontaktu z grupą, którą chcemy badać. Wybór sposobu zależy od roli, którą chcemy odegrać. (np. chcąc badać kelnerów, można zatrudnić się jako kelner) • W sytuacji, gdy ujawniamy się jako badacze, warto nawiązać dobry kontakt z badanymi.

21. Wady i zalety badań terenowych

22. Etyka w badaniach terenowych - dyskusja • Czy etyczne jest rozmawianie z ludźmi, którzy nie wiedzą, że będziesz rejestrować ich słowa? • Czy etyczne jest uzyskiwanie informacji dla twoich celów od ludzi, których nienawidzisz? • Czy etyczne jest dostrzeganie pilnej potrzeby pomocy i niereagowanie na to? • Czy etyczne jest przyjmowanie wobec innych ludzi wyrachowanej postawy, aby działać zgodnie z planem w relacjach z innymi ludźmi? • Czy etyczne jest „używanie” ludzi jako sojuszników lub informatorów w celu uzyskania dostępu do innych ludzi lub dla ich ulotnego zrozumienia?

23. Dziękuję za uwagę