Het christelijk mensbeeld Van Ignatius van Loyola Henk Witte

1. Tilburg School of Catholic Theology_______________________________________________________________________ Het christelijkmensbeeld Van Ignatius van Loyola Henk Witte

2. Wie was Ignatius van Loyola? • Het mensbeeld van Ignatius • Contextuele situering • Actualiteit

3. Ignatius van Loyola(1491-1556)- Geboren in Azpeita (Baskenland) in een adellijke familie- Opleiding tot ridder- 1521: gewond bij het Franse beleg van Pamplona- Naar huis voor genezing

4. Lang ziekbed • leest ‘Leven van Christus’ van Ludolf van Saksen en ‘Legenda aurea’ van Jacob van Voragine • innerlijke tweestrijd (riddercarrière of navolging van Christus) • Leert onderscheiden wat troost, vrede, rust geeft en wat niet Besluit om naar het Heilig Land te gaan (1522) • op weg naar Barcelona • 11 maanden van gebed, boete, zorg voor armen en zieken in Manresa • begeleid door een monnik van Montserrat • mystieke ervaringen en ervaringen van dorheid en depressiviteit • tot hij leert hoe belangrijk een houding van ontvankelijkheid voor genade is. • in Jeruzalem • intentie om zielen te helpen • kerkelijke overheid verbiedt hem er te verblijven

5. Studie • Latijn (Barcelona) en filosofie (Alcalà, Salamanca) • 1528: theologie in Parijs (tijd van Erasmus, Luther, Calvijn) • ondertussen mensen geestelijk begeleiden • en onderzoek door inquisitie op verdenking van illuminisme Kringvorming • met 6 bevriende medestudenten (onder wie Franciscus Xaverius en Pierre Favre) • eenzelfde innerlijk proces van geestelijk onderscheiden • 15 augustus 1534: geloften van armoede, zuiverheid en pelgrimage naar het Heilig Land

6. Naar het Heilig Land? • Venetië 1537: priesterwijding – geen toestemming tot overtocht • Alternatief: zich aanbieden aan de paus (heeft overzicht over de noden) Vriendengroep wordt religieuze orde • Rome 1539: gemeenschappelijke onderscheiding • Besluit als groep verbonden te blijven ondanks geografische verspreiding • in de vorm van een religieuze orde • 1540: goedkeuring door paus Paulus III • met Ignatius tot zijn dood als algemeen overste Uitbouw orde en activiteiten • Interne organisatie en communicatie • Brieven • Missie, prediking, onderwijs/colleges, en wetenschap • Geloof verspreiden, verklaren, verdedigen

7. Voornaamste werken • Geestelijke oefeningen (handboek voor begeleiders) • Het verhaal van de pelgrim (autobiografie) • Geestelijk dagboek

8. Het mensbeeld van Ignatius Geestelijke oefeningen nr. 23 Uitgangspunt en fundament De mens is geschapen om God onze Heer te loven, eerbied te bewijzen en te dienen en aldus zijn ziel te redden. Alle overige dingen op het aardoppervlak zijn geschapen met het oog op de mens, om hem het doel te helpen nastreven waarvoor hij geschapen is. Daaruit volgt dat de mens er gebruik van moet maken voor zover ze hem helpen dat doel na te streven, en dat hij ervan moet afzien voor zover ze daarbij een hinder zijn. Daarom is het nodig dat wij ons onverschillig maken voor alles wat geschapen is, in al wat aan de vrijheid van onze wil wordt toegestaan en niet verboden is. Zozeer dat wij van onze kant gezondheid niet méér verlangen dan ziekte, rijkdom niet méér dan armoede, eerbewijzen niet méér dan verguizing, een lang leven niet méér dan een kort, en zo in al het overige. Het enige wat wij moeten verlangen en kiezen is wat ons dichter brengt bij het doel waarvoor wij geschapen zijn.

9. Schepping • Gods continue liefhebbende werkzaamheid in mij en in de wereld Doel van de schepping • God loven, eren en dienen: een fundamentele gerichtheid op de ‘grotere eer van God’ • in een houding van indifferentia • op basis van ontvankelijkheid voor Gods werkzaamheid in ons en de wereld • op zoek naar Gods bestemming met mij Zijn ziel redden (salvar, salvación, salud) • de concrete en vrije menselijke persoon • geheeld, bevrijd uit zonde en onheil, bewaard in integriteit als schepsel

10. Hoe Gods wil te vinden? • Geestelijke oefeningen (30 dagen) • Week 1: schepping en tekortkomingen • Week 2: het leven van Jezus – een keuze • Week 3: Jezus’ lijden en dood • Week 4: Verrijzenis, verschijningen, hemelvaart • aan de hand van meditatie, reflectie en gebed • met behulp van de heilsgeschiedenis en de Schrift • voorbereidend gebed • zich een voorstelling maken • vragen wat ik verlang • punten van overweging • gesprek met Christus (of Maria) • begeleid door een geestelijk leidsman

11. Geestelijke oefeningen, vijftiende aantekening: Wie de oefeningen geeft moet wie de oefeningen krijgt, niet méér bewegen tot armoede of het beloven ervan dan tot het tegendeel, noch méér tot een bepaalde levensstaat of levenswijze dan tot en andere. Buiten de oefeningen is het geoorloofd en verdienstelijk mensen die er geschikt voor lijken te bewegen om onthouding, maagdelijkheid, religieus leven en elke andere vorm van evangelisch volmaaktheid te kiezen. Maar tijdens de geestelijke oefeningen, waar men op zoek is naar Gods wil, is het meer gepast en veel beter dat de Schepper en Heer zelf zich meedeelt aan de ziel die Hem genegen is, dat Hij haar omarmt zodat zij Hem kan liefhebben en loven, en dat Hij haar voorbereidt voor de weg waarlangs zij Hem in de toekomst beter zal kunnen dienen. Wie de oefeningen geeft moet dus niet naar één kant afwijken of neigen, maar als de wijzer van een weegschaal in het midden blijven. Hij moet de Schepper in direct contact met zijn schepsel laten werken en het schepsel met zijn Schepper en Heer. • Uitgangspunt van ignatiaanse mystiek en ignatiaans pastoraat

12. OnderscheidenIn welke levensstaat wil de goddelijke Majesteit zich van ons bedienen?Stap 1: Ga na vanuit welke geest innerlijke opwellingen en ingevingen komen.Vgl. de overweging over de twee standaarden De standaard van Christus • oproep visualiseren • zich realiseren wat men verlangt: kennis en hulp • nagaan hoe hij mensen uitkiest en uitzendt om zijn leer uit te dragen • “Nagaan welke toespraak Christus onze Heer richt tot al zijn dienaren en vrienden die Hij voor deze opdracht uitzendt. Hij geeft hun de aanbeveling allen te willen helpen door hen eerst tot de hoogste geestelijke armoede te brengen, en niet minder tot materiële armoede, (…)”, smaad, minachting, nederigheid. De standaard van Lucifer • oproep visualiseren • zich realiseren wat men verlangt: kennis en hulp • nagaan hoe hij duivels roept en verspreidt • “Nagaan welke toespraak hij houdt en hoe hij aanmaant netten en kettingen uit te werpen. Zij moeten eerst bekoren met de begeerte naar rijkdom – zoals hij meestal doet – opdat zij de mensen des te gemakkelijker tot ijdele wereldse eer brengen, en daarna tot grote hoogmoed.”

13. Stap 2: Ga na welk effect een voorgenomen keuze op je heeft • De laag van het hart: ervaringen van vertroosting, vrede, toename van geloof, hoop en liefde of van troosteloosheid, onvrede, onrust. • De laag van het verstand: overweeg voordelen en nadelen van een keuze, maar steeds vanuit het doel waarvoor ik geschapen ben: God loven en mijn ziel redden. • Kijk dan waar de rede meer toe neigt en neem een besluit. Stap 3: Lukt het niet? • Ga na wat ik iemand die ik niet ken en nooit gezien heb zou aanraden te kiezen “tot grotere heerlijkheid van God onze Heer en grotere volmaaktheid van zijn ziel”. • Ga na wat ik op het moment van mijn sterven zou willen dat ik gekozen had.

14. Contextuele situering • De tijd van de ontdekking van Azië, beide Amerika’s, Afrika • De tijd van Reformatie en Contrareformatie • De cultuur: overgang van Middeleeuwen naar moderne tijd • Van kosmocentrisch naar antropocentrisch wereldbeeld • Wending naar het subject: als vaardigheid tot zelfreflectie en zelfcorrectie

15. Jezuïeten Klassiek beeld: • Een contrareformatorische en tridentijnse instelling • “stoottroepen van de paus” • RK: Voorzienigheid • Protestant: uitvinding van de duivel John O’Malley, The First Jesuits, 1993: • Uiting van humanistische Renaissance • focus op de concrete mens • gevoel voor accommodatie aan tijd, plaats, persoon, omstandigheden • nadruk op retorica en stijl (manier van doen) • optimistisch en grenzen overschrijdend: God zoeken en vinden in alles en allen • contemplatief in activiteiten

16. RenaissanceStephen Toulmin, Cosmopolis: The Hidden Agenda of Modernity, 1989: 1500-1650: renaissance • nadruk op retorica (mondeling argumenteren) • nadruk op het particuliere (vgl. casuïstiek) • nadruk op het locale (etnografie, geografie, geschiedenis) • nadruk op het tijdelijke (hic en nunc, praktisch) Vanaf 1965: postmoderniteit 1650-1965: contra-renaissance • nadruk op logica (schriftelijk argumenteren) • nadruk op het universele (Descartes, Kant) • nadruk op het algemene (onderliggende beginselen, natuurwetenschappen) • nadruk op het tijdloze en permanente

17. Actualiteit • Oog voor de concrete menselijke persoon • Oog voor het overschrijden van gangbare (ook protocollaire) grenzen • Retorisch sterk (eenvoudige taal, twittert) • Barmhartigheid centraal • Besef tekort te schieten • Nederigheid • Bestuurlijke onafhankelijkheid en flexibiliteit

18. En verder? Ignatiaans spiritueel centrum in de lage landen: Ignatiushuis (Amsterdam) http://www.ignatiushuis.nl/. Ignatiaans bidden: http://www.gewijderuimte.org/. Jezuïeten in Nederland en Vlaanderen: http://www.jezuieten.org/nl. Ignatiaanswebmagazine: http://www.igniswebmagazine.nl/.