“History tells us our story” A multilateral Comenius Project

1. 3rd High School of Katerini Militou 1, Katerini “History tells us our story”A multilateral Comenius Project The Casimir Castle The history through the centuries 2012

2. 2011-2013 The Casimir Castle Zamek Kazimierzowski należy do najbardziej znanych zabytków miasta Przemyśl. Znajduje się on na 1-hektarowym Wzgórzu Zamkowym, które wznosi się na wysokość 270 m n.p.m. i jest ze wszystkich stron zakończone stromymi zboczami. Nazwa wzgórza pochodzi od wzniesionego tutaj po roku 1340, za panowania Kazimierza Wielkiego, murowanego zamku w stylu gotyckim, który był wielokrotnie przebudowywany. Pracami na Zamku kierował Galeazzo Appiani, który w tym czasie budował zamek w Krasiczynie dla Krasickiego (z tego okresu pochodzą miedzy innymi renesansowe attyki zwieńczające baszty). "History tells us our story" A Multilateral Comenius Project

3. 2011-2013 W XVII w. sejmiki ziemskie i sejm uchwalały pewne kwoty na naprawę i wyposażenie Zamku przemyskiego. W XVI i XVII w., w czasie wojen kozackich, tureckich, wołoskich i szwedzkich Przemyśl wytrzymał nie jedno oblężenie, z tych najlepiej znane w 1648/49 i 1656 r. Z zamku zachowała się do dzisiaj jedynie ostrołukowa brama wjazdowa. Natomiast wcześniej istniały w tym miejscu najprawdopodobniej obiekty sakralne. Prace wykopaliskowe prowadzone od Pictures 2nd, 3rd & 4th: The ruins of the castle (pictures 2, 3) and an aero photography of the castle (picture 4) "History tells us our story" A Multilateral Comenius Project

4. 2011-2013 roku 1957 odkryły na Wzgórzu Zamkowym (na dziedzińcu Zamku Kazimierzowskiego) relikty architektury sakralnej: preromańską rotundę i monasterium (klasztor) –z IX wieku oraz romańską bazylikę trzynawową z X wieku. Obecnie można oglądać zrekonstruowany zarys fundamentów rotundy (11m) i klasztoru w kształcie prostokąta (15x32 m). Odkryte fundamenty bazyliki romańskiej znajdowały się na tarasie położonym niżej, w stosunku do monasterium i rotundy, i są one niestety w chwili obecnej przysypane kilkumetrową warstwą ziemi. Pozostałości po bazylice w postaci ciosów kamiennych są wyeksponowane na zrekonstruowanym zarysie murów monasterium w postaci luźno ułożonych fragmentów. Nasze badanie skupia się przede wszystkim na monasterium i rotundzie. Budowle te wykonane były z kamienia piaskowcowego, drobnoziarnistego, płytowego związanego zaprawą wapienno-piaskową, pochodzącego najprawdopodobniej z pobliskich kamieniołomów na Kruhelu. Pictures 5th & 6th: The castle as it looks today "History tells us our story" A Multilateral Comenius Project

5. 2011-2013 Płyty kamienne o grubości 5-8 cm były ułożone w dość regularnych rzędach (warstwach). Maksymalna wysokość odsłoniętych murów dochodziła do 1 m, zaś głębokość fundamentu wynosiła około 30 cm. Rzut poziomy rotundy wykazuje formę regularnego koła o średnicy 11,20 m i 7,64 m (odpowiednio dla obrysu zewnętrznego i wewnętrznego) do którego dodano absydę o mniejszej średnicy. Grubość murów rotundy wynosi 170 cm, a po jej stronie północnej stwierdzono wyraźne wejście o szerokości około 140 cm. Z murami głównego korpusu rotundy łączy się mur prostokątnego budynku monasterium o długości 34,20 m i szerokości 15,20 m, wykazujący identyczny wątek i technikę budowlaną. Co ciekawe stwierdzono, że przy wznoszeniu obu budowli miała zastosowanie tzw. stopa benedyktyńska (rzymska , 29,57 cm). Okazało się bowiem, że rozpiętość i grubość wszystkich murów rotundy i monasterium, a także szerokość wejścia, była wielokrotnością tej właśnie jednostki mierniczej. Wokół i w obrębie murów rotundy i monasterium odkryto wiele różnych zabytków z X-XIII w. Wydobyto mnóstwo ułamków ceramiki, przedmiotów kościanych, rogowych, żelaznych, szklanych, w tym między innymi fragmenty płytki szklanej z ornamentem i napisem łacińskim PRES...TER (XIII w). Nie odnalezienie na tym terenie broni i przedmiotów zbytku wyklucza lokalizację siedziby książęcej (palatium), przemawia natomiast za istnieniem benedyktyńskiego zespołu klasztornego (monasterium). Jak uważają niektórzy badacze z tym obiektem można byłoby łączyć rezydencję powołanego w IX wieku biskupa misyjnego. Podstawą to "History tells us our story" A Multilateral Comenius Project

6. 2011-2013 tego twierdzenia jest przeprowadzona w IX wieku przez papieża Jana IX (898-900) akcja mająca na celu przywrócenie wyższej hierarchii kościelnej na terenie Moraw oraz wynikająca z niej działalność legatów papieskich - arcybiskupa Jana oraz biskupów Daniela i Benedykta. Wówczas to, realizując polecenie papieża, wyświęcili oni arcybiskupa i trzech sufraganów. Wedle tych badaczy mieli oni powołać arcybiskupa w Starym Mieście, a biskupów w Nitrze, Krakowie i Przemyślu. Nie są niestety znane imiona tych hierarchów. Przypuszcza się, że arcybiskupem w Starym Mieście został wówczas następca Metodego - Gorazd. Natomiast pewną przesłanką do określenia osoby biskupa mogącego rezydować wtedy w Przemyślu, Pictures 7th & 8th: Drawings of the rotunda "History tells us our story" A Multilateral Comenius Project

7. 2011-2013 jest pochodzący z XV wieku rękopis, który podaje, że jeden z uczniów Metodego - Sawa, był biskupem Lachów, a jak wiadomo najstarszą i najbardziej znaczącą pod względem administracyjno-militarnym i religijnym miejscowością na tym terenie był właśnie Przemyśl. Pewne dowody można znaleźć w publikacji Gerarda Labudy „Szkice historyczne X-XI wieku”, w której autor piszę, iż najbardziej doniosłym z punktu widzenia historyka faktem, który bezpośrednio wynika z treści dokumentu z 1086 roku, jest znalezienie się w obrębie diecezji ołomunieckiej takich ośrodków Wiślan jak Kraków i Sandomierz oraz Lędzian – Przemyśl i Czerwień. Warto podkreślić także, że podobne zespoły monastyczne jak na tutejszym Wzgórzu Zamkowym (rotunda wraz z prostokątnym budynkiem) odkryto także w innych miastach Polski takich jak: Kraków, Giecz, Wiślica, Ostrów Lednicki, Płock. Nie wykluczono, że rotundę i palatium przemyskie budował zespół muratorów „wznoszący serię obiektów ‘płytkowych’ Wawelu”. Do obiektów tych zalicza się przede wszystkim rotundę NMP, i tzw. budynek czworokątny. Charakterystyczna „prowincjonalno--rzymska” technologia muru płytkowego, w której zostały one wykonane, jest trudna do datowania i że dolna granica powstania budowli wawelskich pozostaje wciąż otwarta. K. Żurowska analizując technologię, w jakiej wzniesiona została rotunda NMP, zwróciła uwagę na wyraźne analogie do stosowanych w całej Europie późno-antycznych sposobów murowania, polegających na warstwowym układzie nieregularnych, wstępnie "History tells us our story" A Multilateral Comenius Project

8. 2011-2013 obrobionych płytek kamiennych nawiązującym do rzymskiego muru ceglanego. Układ ten, nazywany petit appareil allone, znany był powszechnie w dobie Merowingów i Karolingów, w Polsce zaś w technologii tej wykonano oprócz rotundy NMP budowlę czworokątną, rotundę przemyską, budowlę grobową pod katedrą poznańską, rotundę w Strzelnie, kaplicę na Ostrowie Lednickim oraz kościół opacki w Tyńcu. Picture 9th: The castle as it is still being renovated Badania weryfikacyjne przeprowadzone w latach 2000-2003 przez prof. Z. Pianowskiego przy reliktach rotundy i palatium na górze zamkowej w Przemyślu, przyniosły wiele nowych i ważnych informacji. Niespodzianką we wspomnianych wyżej badaniach było odsłonięcie konstrukcji nośnej empory wewnątrz rotundy. Rekonstruując precyzyjnie usytuowanie empory wewnątrz rotundy i słusznie wiążąc ją funkcjonalnie z palatium, prof. Z. Pianowski uznał za jednorodne całe założenie i odniósł je chronologicznie do okresu kijowskiej wyprawy Bolesława Chrobrego w 1018 roku i przyłączenia Przemyśla, a także innych grodów "History tells us our story" A Multilateral Comenius Project

9. 2011-2013 czerwieńskich do monarchii wczesnopiastowskiej. Ujawnienie empory wewnątrz rotundy, której filary przyścienne nie są powiązane konstrukcyjnie z murem rotundy nasuwa sporo wątpliwości czy rotunda była budowlą wolno stojącą. Zadziwiające też umieszczenie wejścia do rotundy w miejscu niewidocznym i najbardziej niedogodnym pod względem użytkowym, a nawet wręcz uniemożliwiającym jego funkcjonowanie, ponieważ w trakcie rekonstrukcji, otwór drzwiowy rotundy wychodzi bezpośrednio na południowo- wschodnią ścianę budowli pałacowej. Takie rozwiązanie musi budzić kontrowersje i zastrzeżenia z punktu widzenia warsztatu architektonicznego. Pozwala to założyć, iż budowniczowie wznoszący kaplicę pałacową na Wzgórzu Zamkowym w pierwotnym projekcie nie planowali wyposażenia jej w emporę. Naukowcy zakładają powstanie budowli w okresie tuż po przejęciu przez Chrobrego zwierzchnictwa nad grodem przemyskim, co miało miejsce w 1018 roku, i jego stosunkowo krótką egzystencję do roku 1030, kiedy Przemyśl powrócił do Rusi Kijowskiej, zaś rotunda z palatium została zburzona, ustępując cerkwi wzniesionej przez ks. Wołodara Rościsławowicza panującego na Rusi w latach 1092-1129. Tym razem ten niewątpliwie szczególny obiekt został przedstawiony jako autonomiczny przykład „specjalnego znaczenia”, którego architektura „nawiązywała bezpośrednio do sztuki śródziemnomorskiej, a przez nią do antyku”, oraz że jest „jedynym znanym w średniowieczu przykładem ukazującym poprzez architekturę indywidualne i bardzo samodzielne rozwiązanie monumentalnych ram dla początkowego procesu chrystianizacji”. "History tells us our story" A Multilateral Comenius Project

10. 2011-2013 A zatem rotunda na wzgórzu zamkowym nie była w pierwotnym swym założeniu kościołem misyjnym, za czym przemawia forma kościoła jako rotundy prostej. Byłaby to funkcja wcześniejsza w stosunku do późniejszej i zarazem wtórnej funkcji kaplicy pałacowej. Istotnym problemem związanym z genezą powstania rotundy przemyskiej są zmiany strukturalne w ramach dawnych związków plemiennych pozostających w zależności lub dominacji od bardziej zorganizowanych, ale wciąż pozostających w fazie formowania się struktur państwowych Piastów, Przemyślidów i Rusi Kijowskiej. Tak więc terytoria dzisiejszej Polski południowej stopniowo, ale konsekwentnie włączane do budowanego przez Mieszka I państwa piastowskiego były już zapewne schrystianizowane, a legalizacja tych aneksji wynikała z uznania w 966 roku katolicyzmu jako religii państwowej. Można zatem przyjąć wprawdzie hipotetycznie, ale z dużą dozą prawdopodobieństwa, że rotunda wawelska i przemyska, choć różne typologicznie, reprezentują jednak zastanawiająco podobną technologię i mogły powstać zatem jeszcze między latami 70. a 80. X wieku jako rezultat tworzenia wyłącznie kościelnych struktur na terenach, których polityczna przynależność wciąż pozostawała sporną. Jak wykazały badania archeologiczne, empora w rotundzie ma charakter wtórny. A ponieważ empora posiada ściśle określoną funkcję, pojawia się dopiero wówczas, gdy gród staje się stacją dla księcia i jego dworu. Istnieje opinia, że postępująca integracja terytoriów włączanych do państwa wymusiła konieczność modernizacji i wzmacniania grodów, które zaczęły pełnić funkcje terytorialnej rezydencji "History tells us our story" A Multilateral Comenius Project

11. 2011-2013 książęcej i ośrodka organizacji administracyjno-skarbowej państwa, co w przypadku monarchii wczesnopiastowskiej nastąpiło w czasach Bolesława Chrobrego, a o czym w wielu miejscach wspomina Gall Anonim. Rotunda przemyska stanowi wyraźną dominantę architektoniczną. Usytuowana została w najwyższym punkcie grodu, natomiast teren wokół rotundy opada nierównomiernie ze wszystkich stron. Zastanawia wybór miejsca tak niedogodnego na budowę, co z kolei powodowało konieczność umieszczenia budowli podłużnej na terenie opadającym w kierunku północno-zachodnim o 2 m, gdy tymczasem w sąsiedztwie tego założenia znajdowało się dogodne do tej realizacji miejsce, w którym w czasach dominacji politycznej Rusi Kijowskiej wzniesiona została cerkiew Wołodara. Dopiero w konsekwencji przejęcia przez Bolesława Chrobrego w wyniku militarnej kampanii w 1018 roku z rąk Rusi Przemyśla i grodów Czerwieńskich podjęto decyzję o jego umocnieniu jako ważnej strażnicy na wschodnich rubieżach państwa i równoczesnej budowie książęcej części mieszkalnej w formie sprzężonej z kaplicą. Zmiana charakteru kompleksu z wyłącznie sakralnego na również rezydencyjny wyjaśnia sens wbudowania do wnętrza nawy rotundy empory jako konstrukcji wtórnej niepowiązanej z jej oryginalnym wątkiem kamiennym. Ta zmiana funkcji może być także wyjaśnieniem drugorzędnej wówczas funkcji wejścia do przyziemia rotundy. W wyniku prac uczniowskich, założono, że bez względu na rolę, jaką pełniły budynki monasterium i rotundy, teren wokół nich (ze względu na ciągłe zmiany historyczne) służyły jako teren użytkowy (utility area) – przeznaczony dla uprawy roślin, warzyw i owoców niezbędnych w kuchni. "History tells us our story" A Multilateral Comenius Project

12. 2011-2013 książęcej i ośrodka organizacji administracyjno-skarbowej państwa, co w przypadku monarchii wczesnopiastowskiej nastąpiło w czasach Bolesława Chrobrego, a o czym w wielu miejscach wspomina Gall Anonim. Rotunda przemyska stanowi wyraźną dominantę architektoniczną. Usytuowana została w najwyższym punkcie grodu, natomiast teren wokół rotundy opada nierównomiernie ze wszystkich stron. Bibliografia Wiadomości Konserwatorskie, Biblioteka cyfrowa Politechniki Krakowskiej,- Conservation News, 25/2009 G. Labuda, Szkice historyczne X-XI wieku. Z dziejów organizacji Kościoła w Polsce we wczesnym średniowieczu, Poznań 2004, s. 150. K. Żurowska, Rotunda wawelska, studia nad centralną architekturą epoki wczesnopiastowskiej [w:] Studia do dziejów Wawelu, tom III, Wyd. PZSzW, Kraków 1968. Z. Pianowski, Przedromański zespół sakralno-pałacowy na grodzie przemyskim w świetle badań z lat 2000-2006 [w:] Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje. Materiały z sesji naukowej w Muzeum Początków Państwa Polskiego, Gniezno 9-11 kwietnia 2008 roku, (red.) T. Janiak, Gniezno 2009, s. 419-431. Michał Kozera, Cierpienia starego architekta, Quod libet,08/ 2011 http://www.kki.pl/pioinf/przemysl/zabytki/zamek/zamek.html http://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_Kazimierzowski "History tells us our story" A Multilateral Comenius Project