LESSEN OVER ETEN & DRINKEN

1. LESSEN OVERETEN & DRINKEN Hogeschool Rotterdam, Kenniscentrum Zorginnovatie Versie januari 2012

2. THEMA 1: ONDERVOEDING • ondervoeding als gezondheidsprobleem • ondervoeding • definitie • oorzaken • gevolgen • kwaliteitszorg

3. Ondervoeding als gezondheidsprobleem dia 1-1 Een sluipmoordenaar in het verpleeghuis Onderzoek Universiteit Maastricht: één op drie patiënten in zorginstellingen is ondervoed (NRC, 12-9-2006) Duizenden kinderen ondervoed bij ziekenhuisopname ANP − 25/01/10

4. dia 1-2 Prevalentie ondervoeding Bron: Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen 2011 (Halfens e.a. 2011)

5. dia 1-3 Definitie ondervoeding (1) een tekort voor het lichaam aan energie, eiwitten of voedingsstoffen zoals vitamines en mineralen

6. dia 1-4 Oorzaken ondervoeding • onvoldoende beschikbaarheid van voeding •  inname of absorptie •  behoefte •  katabolisme •  verlies

7. dia 1-5 Definitie ondervoeding (2) Volwassenen: • BMI < 18,5 • > 65 jaar: BMI < 20 • gewichtsverlies > 10% in afgelopen 6 mnd • gewichtsverlies > 5% in afgelopen mnd Kinderen: andere criteria (o.b.v. groeicurve)

8. BMI: WHO-classificatie dia 1-6

9. Gevolgen ondervoeding dia 1-7 •  opnameduur •  gebruik medicijnen •  kosten gezondheidszorg • langzamer herstel • meer en ernstigere complicaties •  spiermassa •  afweer •  wondgenezing •  kans decubitus •  KvL •  mortaliteit

10. dia 1-8 Risicogroepen • fragiele ouderen, bv. a.g.v. eenzaamheid, depressie, polyfarmacie • chronisch zieken, bv. mensen met COPD, hartfalen, depressie • oncologische patiënten • patiënten rond een grote operatie

11. dia 1-9 Kwaliteitskader VV&T Indicatoren Eten & drinken: • mate waarin cliënten of vertegenwoordigers goede maaltijden ervaren (vlgs. CQ-index) • risico op ondervoeding (vlgs. SNAQRC) • onbedoeld gewichtsverlies

12. dia 1-10 Relevante CQ-index vragen Bewoners • 62. Zijn de maaltijden lekker? Vertegenwoordigers van bewoners • 55. Zien de warme maaltijden er verzorgd uit? • 56. Is er genoeg hulp bij het eten? • 57. Is er genoeg tijd om te eten? • 58. Zijn de maaltijden genoeg gespreid over de dag? (met tussenpozen van 3 uur)

13. dia 1-11 Indicatoren voedingstoestand • Risico op ondervoeding: percentage cliënten dat volgens de SNAQRC een verhoogd risico heeft op ondervoeding* b. Onbedoeld gewichtsverlies: • b1. Percentage cliënten met onbedoeld gewichtsverlies van meer dan drie kilo in de afgelopen maand en/of meer dan zes kilo in de afgelopen zes maanden • b2. Gemiddeld aantal kilo’s onbedoeld gewichtsverlies per client in de afgelopen zes maanden * De indicator ‘7.3a Risico op ondervoeding’ wordt alleen voor interne verbetering gebruikt, niet voor publicatie

14. THEMA 2: SCREENING OP ONDERVOEDING

15. dia 2-1 Zet zich in voor: vroege herkenning en een adequate behandeling van ondervoeding bij ziekte in • ziekenhuizen • verpleeg- en verzorgingshuizen en andere zorginstellingen • eerste lijns zorg en thuiszorg www.stuurgroepondervoeding.nl

16. dia 2-2 • Ondervoeding • Wanneer is iemand ondervoed? • Screening ondervoeding • Behandeling van ondervoeding • Overige informatie • Stuurgroep Ondervoeding • Literatuurlijst

17. dia 2-3 Screening Doel: • opsporen mensen met risico op ondervoeding  aanpak (primaire preventie) • opsporen mensen met ondervoeding  aanpak, voorkomen van complicaties (secundaire preventie)

18. dia 2-4 Screening; criteria • de ziekte is te vinden voordat er klachten zijn; • het is duidelijk wanneer iemand wel of niet de ziekte heeft; • als er iets is gevonden kan de persoon tijdig in het ziekenhuis terecht voor diagnose en behandeling; • er bestaat een betrouwbare test/onderzoek om de ziekte op te sporen; • er is een goede, veilige behandeling voor de ziekte. [gebaseerd op de internationale criteria voor screening van Wilson & Jungner (WHO 1968)]

19. dia 2-5 Screening op ondervoeding Bron: Meijers e.a. (2009)

20. dia 2-6 SNAQ

21. dia 2-7 STRONGkids

22. dia 2-8 Screeningsinstrumenten

23. Effectiviteit (1) betere herkenning van ondervoeding; verbeterde energie- en eiwitinname door het aansluitende behandelplan; behandeling van de diëtist in een eerder stadium van de behandeling; kosteneffectief; afname van mortaliteit en complicaties, verbeterde wondgenezing, toename van de kwaliteit van leven, sneller herstel en verbeterde immunologische afweer; afname van de ziekenhuiskosten; afname van de gemiddelde opnameduur. [Bron: website Stuurgroep Ondervoeding] dia 2-9

24. Effectiviteit (2) Maar: Rapport Ondervoeding bij ouderen (Gezondheidsraad 2011): Onduidelijk is nog hoe groot het probleem van ondervoeding bij ouderen nu eigenlijk is en in welke gevallen bijvoeding helpt… [meeste onderzoeken zijn van matige kwaliteit] dia 2-10

25. THEMA 3: MAALTIJDAMBIANCE

26. dia 3-1 Maaltijdambiance Huiskamerstijl bij verpleeghuisbewoners: • behoud van kwaliteit van leven • behoud van lichamelijk functioneren (fijne motoriek) • behoud lichaamsgewicht Bron: Optimizing the ambiance during mealtimes in Dutch nursing homes (Nijs 2006)

27. dia 3-2 Ambiancebevorderende factoren MAALTIJD-VOORZIENING BEWONERS RUIMTE AANKLEDING PERSONEEL

28. THEMA 4: LEUKE DINGEN DOEN MET ETEN

29. dia 4-1 “Patiëntenzorg, m.n. zorg verleend aan chronisch zieken, die niet alleen gericht is op adequate medische verzorging maar ook op verbetering van de kwaliteit van hun leven, o.m. door het schenken van persoonlijke aandacht." (van Dale)

30. dia 4-2 OPDRACHT Bedenk voor de Nationale Verwendag in groepjes van 3-4 personen een bijzondere activiteit die te maken heeft met eten of drinken. Presenteer je plan op een flap-over.

31. THEMA 5: OMGAAN MET AFWEERGEDRAG

32. dia 5-1 Stellingen Als een bewoner weigert dan moet je niet aandringen. Als een demente bewoner echt niet wil eten of drinken, dan houdt het voor mij ook op. Ik ben de oorzaak dat de bewoner slecht eet en drinkt. Als een bewoner niet wil eten, moet je er altijd rekening mee houden dat hij of zij dood wil. Goede voeding is heel belangrijk voor alle bewoners.

33. dia 5-2

34. dia 5-3 Definitie afweergedrag Elk gedrag van de bewoner met dementie dat eten of drinken bemoeilijkt of verhindert. [Richtlijn afweergedrag, 2009]

35. dia 5-4 Signaleren structureelafweergedrag Bewoner weert eten of drinken af: • meerdere keren per week • ≥ 24 uur (bijna) niets drinken • ≥ 48 uur (bijna) niets eten • team! • rapportage STAP 1: Probleem vaststellen

36. dia 5-5 Verschijnselen • bewoner komt niet aan tafel of loopt steeds weg • bewoner eet of drinkt niet bijv. weigert verbaal, wendt hoofd af, slaat lepel weg 3. bewoner slikt eten of drinken niet door bijv. spuugt eten uit, slikt niet

37. dia 5-6 Overleg met anderen • bewoner zelf • familie • collega’s • arts  start voedings- en vochtlijst STAP 2: Gegevens verzamelen

38. dia 5-7 Observeren & beschrijven STAP 3: Nader onderzoek

39. dia 5-8 Oorzaken NIET SNAPPEN NIET KUNNEN NIET WILLEN

40. dia 5-9 Interventies oorzaak bekend oorzaak onbekend STAP 4: Plan van aanpak niet ingrijpen gerichte interventie “trial-and-error”

41. dia 5-10 Trial-and-error: drie domeinen • huiselijkheid • rust in de omgeving • structuur • muziek ± AMBIANCE • aandacht • tijd & rust • contact • verbale aansporing, positieve bekrachtiging • vaste verzorgende • andere voeding • ander tijdstip • andere consistentie (advies logopedist of diëtist) INTERACTIE & COMMUNICATIE MET BEWONER VOEDING

42. rapporteren (zorgdossier) MDO / bewonersbespreking verder beleid dia 5-11 Vaststellen effect STAP 5: Evaluatie

43. dia 5-12