MALİYYƏ

1. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ MALİYYƏ Professor M.M.Sadıqov

2. ƏDƏBİYYAT

3. Sadıqov M.M. Maliyyə potensialının formalaşdırılması və dövlət borcları siyasətinin əsas istiqamətlərinin müəyyən edilməsi problemləri. Bakı, 2003. Sadıqov M.M., Hüseynov A, Zeynalov V. Korporativ maliyyə, Bakı, 2007. Sadıqov M.M., maliyyə potensialı: formalaşma və aqrar sahənin prioritetliyi. Bakı, 2009. Bağırov D., Həsənli M. Maliyyə (dərslik). Bakı,2009. Bədəlov Ş.Ş., Məhərrəmov R.B., Qurbanov F.Ə. Büdcə sistemi. Bakı, 2003. Боди З., Мертон Р.К. Финансы: Перевод с английского. M.: Издательство Вильямс, 2005 Van Horne: Fundamentals of Financial Management, 13th Edition. J. Van Horne, John Wachowicz, 2008.

4. Mövzu4. ƏDƏBİYYAT MALİYYƏ VASİTƏÇİLİYİ VƏ MALİYYƏ BAZARI

5. BAZAR İNFRASTRUKTURUNUN QURULUŞU. • KAPİTAL BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİ • MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ . • MALİYYƏ BAZARININ STRUKTURU. • QİYMƏTLİ KAĞIZ ANLAYIŞIVƏNÖVLƏRİ • QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ. • FOND BİRJALARI

6. BAZAR İNFRASTRUKTURU İSTEHSALÇIDAN İSTEHLAKÇIYADƏK ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN SƏRBƏST HƏRƏKƏTİNİ TƏMİN EDƏN AYRI-AYRI MÜSTƏQİL QARŞILIQLI ƏLAQƏLİ BAZARLARIN VƏ İDARƏETMƏ STRUKTURLARININ MƏCMUDUR.

7. BAZAR INFRASTRUKTURU Konsaltinq bazarı İnformasiya bazarı Əmtəə və xidmətlər bazarı (istehlak bazarı) Reklam bazarı İnnorvasiya bazarı İşçi qüvvəsi bazarı İnvestisiya bazarı Maliyyə bazarı Sığorta bazarı

8. BAZAR INFRASTRUKTURU Daşınmaz əmlak bazarı İşçi qüvvəsi bazarı Qiymətləndirmə bazarı

9. ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏR BAZARI (İSTEHLAK BAZARI) İSTEHLAKÇILARLA İSTEHSALÇILAR ARASINDA İSTEHLAK TƏYİNATLI ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN ALQI-SATQISI APARILAN BAZARDIR; • İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARINA İSTEHSALDA BİRBAŞA VƏ YA DOLAYI YOLLA İŞTİRAK EDƏN BÜTÜN MADDİ TEXNİKİ OBYEKTLƏRİN ALQI –SATQISI AİDDİR; • İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ BAZARININ ÜÇ NÖVÜ VARDIR: • İSTEHSAL BİNALARININ VƏ TİKİLİLƏRİN ALQI-SATQISI BAZARI; • İSTEHSAL TƏYİNATLI CİHAZLAR, TEXNOLOJİ AVADANLIQLAR, MAŞIN BAZARI; • MƏHSULUN HAZIRLANMASI ÜÇÜN XAMMAL, MATERİAL, YARIM FABRİKATLAR VƏ ENERJİ BAZARI; • DAŞINMAZ ƏMLAK BAZARLARINDAN İBARƏTDİR;

10. İŞÇİ QÜVVƏSİ BAZARI İŞÇİ QÜVVƏSİNİN ALINDIĞI VƏ İŞ YERLƏRİNİN SATILDIĞI ƏMƏK BAZARIDIR; • İNVESTİSİYA BAZARI İQTİSADİYYATIN MÜXTƏLİF SAHƏLƏRİNƏ UZUN MÜDDƏTLİ VƏSAİT QOYULUŞU FORMASINDA REALLAŞDIRILAN MƏSRƏFLƏRİN MƏCMUUDUR; • LİZİNQ BAZARI İSTEHSAL TƏYİNATLI TİKİLİLƏRİN, NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN, AVADANLIQLARIN UZUN MÜDDƏTLİ İCARƏYƏ VERİLMƏSİDİR; • SIĞORTA BAZARI XÜSUSİ SOSİAL İQTİSADİ MÜNASİBƏT, PUL DÖVRİYYƏSİ SFERASIDIR Kİ, BURADA ALQI–SATQI OBYEKTİ ROLUNU SIĞORTA MÜDAFİYƏSİ OYNAYIR; • MALİYYƏ BAZARI KAPİTALIN TƏLƏB VƏ TƏKLİFİN QARŞILIQLI TƏSİRİ ƏSASINDA VASİTƏÇİLƏRİN KÖMƏYİ İLƏ KREDİTORLARLA BORC GÖTÜRƏNLƏR ARASINDA YENİDƏN BÖLGÜSÜ MEXANİZMİDİR; • İNFORMASİYA BAZARI – BURADA ƏMTƏƏ KİMİ SPESİFİK BİR MƏHSUL OLAN İNFORMASİYA ÇIXIŞ EDİR;

11. REKLAM BAZARI – ƏMTƏƏ VƏ XİDMƏTLƏRİN REALLAŞDIRMAQ VƏ ONLARA TƏLƏB YARATMAQ MƏQSƏDİLƏ İSTEHLAK XƏRCLƏRİ HAQQINDA İNFORMASİYADIR; • QİYMƏTLƏNDİRMƏ BAZARI ƏMLAKIN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEXANİZMİNDƏN İBARƏTDİR; • KOLSATİNQ BAZARI KONSALTİNQ MENECMENTİ VƏ YA İDARƏETMƏ MƏSLƏHƏTLƏŞMƏSİ HƏYATA KEÇİRİLƏN BAZARDIR. • İNNOVASİYA BAZARI ALQI-SATQI OBYEKTİ KİMİ TEXNİKİ VƏ SOSİAL İQTİSADİ YENİLİKLƏR, SƏMƏRƏLƏŞDİRİCİ TƏKLİFLƏR VƏ İXTİRALAR VƏ S. ÇIXIŞ EDƏN BAZARDIR; MALİYYƏ

12. MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ MALİYYƏ BAZARI – VALYUTA BAZARI,QIZIL BAZARI, KAPİTAL BAZARI VƏ PUL VƏSAİTLƏRİ BAZARINDAN İBARƏTDİR.

13. MALİYYƏ BAZARININ MAHİYYƏTİ VALYUTA BAZARI MALİYYƏ BAZARI PUL VƏSAİTLƏRİ BAZARI KAPİTAL VƏ QIZIL BAZARI

14. Maliyyə bazarının quruluşu Maliyyə bazarının mahiyyətinin və rolunun aydınlaşdırılması maliyyə bazarının, daha doğrusu, qiymətli kağızlar bazarının quruluşunu araşdırmağa imkan verir. Ümumiyyətlə, maliyyə bazarının tərkibi və quruluşu bəzi əla-mətlərlə müəyyən olunur. Ehtiyatların səfərbər edilməsi metodlarına görə qiymətli kağızlar bazarı borclar bazarına və səhmlər bazarına, qiymətli kağızların satış mərhələlərinə görə ilkin bazara və ikinci bazara, qiymətli kağızların buraxılış müddətlərinə görə pul bazarına və kapital bazarına bölünür.

15. Borclar bazarı və səhmlər bazarı Borclar bazarı və səhmlər bazarı bir-birindən fiziki və ya hüquqi şəxslərin pul ehtiyatlarını necə almaları ilə fərqlənir. Bu, adətən, iki yol-la olur. Birinci yol budur ki, firmalar istiqraz və ya qiymətli girov ka-ğızları kimi borc vasitələri buraxır. Bunlar borc alanlarla qiymətli kağız saxlayanlar arasında müqavilə sazişi rolunu oynayır. Həmin sazişdə təs-bit edilmiş gəlir (norma) və ödənişin gerçəkləşdiriləcəyi son müddət göstərilir. Bu müddət borc vasitələrinin fəaliyyətə başlayacağı tarixlə müəyyənləşdirilir. Fəaliyyət müddəti bir ildən az olduqda borc vasitələri qısamüddətli, bir ildən çox olduqda isə uzunmüddətli adlanır. Pul ehtiyatlarının səfərbər edilməsinin ikinci metodu xalis gəlirdən dividendlər almaq hüququ verən səhmlərin buraxılmasıdır. Şirkət 1 milyard manat məbləğində 1000 dənə səhm buraxırsa və səhmdarlardan biri 10 səhm alırsa, deməli, həmin səhmdar şirkətin 1 faizinə malik olur və həmin nisbətdə xalis gəlir payına iddiaçı olur.

16. Ilkin və ikinci bazar Qiymətli kağızların satış xarakterinə görə maliyyə bazarı ilkin ba-zara (primary market) və ikinci bazara (secondary market) ayrılır. İlkin bazarda hökumət, yaxud korporasiya yeni səhmləri və ya istiqrazları alıcılara satır. Bu bazarda yalnız emitent və investor iştirak edir, proses bağlı qapılar arxasında gedir. İlkin bazarda borc kapitalını zəruri hüquqi statusu olan hər bir şəxs ala bilər. Əslində bu, ssudadır. Lakin inves-torları səhmdarlara çevirməklə bu ssudanı qaytarmamaq da olar. Bunun üçün səhmdar cəmiyyət yaradıb səhm buraxmaq lazımdır. İlkin bazarda qiymətli kağızların satışına kömək edən əsas təsisat infestisiya banklarıdır.

17. Mütəşəkkil və qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarı *Hərracların keçirilmə metodlarına görə ikinci maliyyə bazarı mütə-şəkkil və qeyri-mütəşəkkil olmaqla iki yerə bölünür. Mütəşəkkil ticarətdə qiymətli kağızların alıcıları ilə satıcıları mər-kəzi (rəsmi) yerlərdən birində görüşərək alqı-satqı edirlər. Belə yerlərə fond birjaları deyilir. Nyu-York, Tokio və ya Moskva fond birjaları mü-təşəkkil fond bazarları hesab olunur. İkinci maliyyə bazarının təşkil edilməsinin başqa bir metodu qeyri-mütəşəkkil maliyyə bazarıdır (over-the counter market - OTC). Qeyri-mütəşəkkil market zamanı dilerlər onlara müraciət edən hər bir adamın səhmlərini müxtəlif yerlərdə satırlar. Qeyri-mütəşəkkil bazar ilk dəfə ta-rixi təcrübədə meydana gəlib.

18. Pul bazarı və kapital bazarı Maliyyə bazarını və onun quruluşunu təsnifləşdirməyin mühüm əlamətlərindən biri həmin bazarda satılan qiymətli kağızların müddət-ləridir. Bu əlamətə görə maliyyə bazarı iki elementdən ibarət olur: pul bazarı və kapital bazarı. Pul bazarında (money market) bir ilədək müddəti olan qiymətli kağızlar alınıb-satılır. Bu bazarın əsas qiymətli kağızları hökumətin xə-zinə biletləri və digər qısamüddətli qiymətli kağızlardır. Bunlar uzun-müddətli qiymətli kağızlara nisbətən daha geniş miqyasda satılır və buna görə də onların likvidliliyi daha yüksəkdir. Qısamüddətli qiymətli kağızların qiymətləri uzunmüddətlilərlə müqayisədə daha az dəyişir ki, bu da onları daha təminatlı edir. Kapital bazarı pul ehtiyatlarının qiymətli kağızlar və başqa vasitə-lərlə bir ildən artıq müddətə cəlb olunması və istifadəsi sahəsindəki mü-nasibətləri ifadə edir.

19. QİYMƏTLİ KAĞIZLARIN NÖVLƏRİ SƏHM XƏZİNƏ ÖHDƏÇİLİYİ VEKSEL İSTİQRAZ

20. Ending Style Sualınız?