Doç. Dr. Zekeriya Aktürk, Eylül 2009

1. Aile Hekimliğinde Koruyucu Hekimlik Uygulamaları Periyodik Sağlık Muayeneleri Doç. Dr. Zekeriya Aktürk, Eylül 2009 / 34

2. Birinci basamak hekimleri ne yapar? Üçüncül Korunma Birincil Korunma İkincil Korunma Bireysel Koruyucu Hekimlik! / 34

3. Nelerden Koruyacağız? / 34

4. Hastalıkların Nedenleri (%) / 34

5. Sigorta şirketi: “Düzenli sağlık kontrolünden geçen kişilerde mortalite düşüyor!” CHECK-UP (1921) Bazı hastalıklar başta yeterli bulgu vermiyor, tanı alacak duruma gelince ise tedaviye yeterli süre kalmıyordu: check-up bitti yaş, maruziyet, cinsiyet, kişisel risk gibi kavramlar ile değişen PERİYODİK MUAYENE geldi. (1970) / 34

6. Tanım Danışmanlık, fizik muayene, aşılama, laboratuar tetkikleri gibi bir dizi standart işlem kullanılarak sağlıklı gözüken insanların belli aralıklarla değerlendirilmelerine Periyodik Sağlık Muayenesi denir. / 34

7. Tarihçe • Çin Çıplak ayaklı hekimler • Osmanlı Fatih vakfiyesi • 1800 Amerika • 1922 Yıllık check-up • II.Dünya S. Tedavi edici hizmetler • 1970- Çağdaş PSM kriterleri • Ülkemizde Check-up (altın check-up, gümüş check up  • Esnaf muayeneleri Okul taramaları / 34

8. İşe Yarıyor mu? • ABD’de İnme mortalitesi 1972’den beri %50 azalmıştır • Hipertansiyonun erken tanısı ve etkin tedavisi • Serviks kanseri mortalitesi %80 azalmıştır • Neonatal tarama • Zihinsel engellilikte azalma • Fenilketonüri taraması • Doğumsal hipotiroidi National Center for Health Statistics. http://www.cdc.gov/nchs/r&d/ndi/ndi.htm / 34

9. Aşılama ve Polio • Türkiye’de Polio eradikasyon çalışmaları 1989’da başladı. • Her yıl 6.5 milyon çocuk aşılanıyor • Son vaka 1998’de görüldü Sağlık Bakanlığı, Polio morbidite ve mortalite hızları. http://www.saglik.gov.tr/extras/istatistikler/temel2000/97.htm / 34

10. Günlük Pratiği Düşünelim • 30 yaşında bir kadın size check-up amacıyla başvuruyor. Herhangi bir hastalık öyküsü yok ama meme kanserinden endişe ediyor. • Meme muayenesi yapmalı mısınız? • Kendi kendine meme muayenesi yapmasını öğretmeli misiniz? • Mamografi istemeli misiniz? • Nasıl karar verirsiniz? / 34

11. Etkili Tarama Kriterleri • Hastalığın yaygınlığı (prevalansı) yüksek olmalıPrevalansı çok düşük olan hastalıklara yönelik PSM anlamlı değil.- Osteogenezis imperfekta insidansı: 1/10 bin/yıl Medline Plus. Medical Encyclopedia. Osteogenesis imperfecta. http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/001573.htm / 34

12. Etkili Tarama Kriterleri 2. Tahmin ettirici risk faktörleri veya testler olmalıTestin güvenilirliği ve maliyeti bilinmeli- CRP: Ucuz ama özgül (spesifik) değil - EKO: Duyarlı (sensitif) ve özgül ama pahalı / 34

13. Hangi Tarama Testi ? • İnsidans • Prevalans • Morbidite • Mortalite • Sensitivite (Duyarlık) • Spesifite (Özgüllük) • PPV (Pozitif Tahmin) • NPV (Negatif Tahmin) / 34

14. Temel Parametreler Toplum-100 kişi (+) Test (-) Test Hasta (Prevalans) Sensitivite(Duyarlık) 10 4 6 80 Spesifite(Özgüllük) Sağlıklı PPV NPV / 34

15. PPV’nin Prevalansla İlişkisi Nüfus = 100,000 Sensitivite= % 90 Spesifite= % 90 Kanser Prevalansı = % 1 Kanser Kanser Var Yok Positif test 900 9,900 Negatif test 100 89,100 PPV = % 8.3 Kanser Prevalansı = % 0.1 Kanser Kanser Var Yok Positif test 90 9,990 Negatif test 10 89,910 PPV = % 0.9 / 34

16. Etkili Tarama Kriterleri 3. Hastalığın morbidite ve mortalitesi yüksek olmalıHastalığın türü dışında morbidite ve mortaliteye etki eden faktörler: - Yaş- Cins- Irk- Coğrafi konum- Yaşam tarzı (kültür) / 34

17. / 34

18. Yaş Gruplarına Göre Mortalite 0-18 ay- Perinatal nedenler- Konjenital anomaliler 2-6 yaş- Motorlu araç dışındaki kazalar - Motorlu araç kazaları 7-12 yaş- Motorlu araç dışındaki kazalar - Motorlu araç kazaları / 34

19. 13-18 yaş- Motorlu araç kazaları - Cinayet 19-39 yaş- Motorlu araç kazaları - Cinayet 40-64 yaş- Kalp hastalıkları - Akciğer kanseri 65 yaş ve üzeri- Kalp hastalıkları - Serebrovasküler hastalıklar / 34

20. Etkili Tarama Kriterleri • Kabul edilebilir bir tedavi olmalıTedavi edilemeyecek hastalıkları taramanın bir anlamı yok- Akciğer kanseri • 5. Şikayetlerin olmadığı bir “erken dönem” olmalı- AIDS- Sifilis- Serviks kanseri- Meme kanseri / 34

21. Hastalıkların Doğal Seyri • Biyolojik başlangıç • Erken tanı mümkün • Klinik tanı • Sonuç  1 2 3 4 / 34

22. Agresif bir kanser türü 6 ay 1 yıl Başlangıç Belirtiler ÖLÜM Yılda bir yapılan tarama testi 2 yıl 4 yıl Belirtiler ÖLÜM Başlangıç Aynı kanserin daha az agresif bir türü” / 34

23. Meme Kanseri Örneği • Kadınlar için önemli bir hastalıktır • Kadınlarda en fazla görülen kanser. Türkiye’de yılda 30 bin vaka. • Belirtiler oluşmadan saptanabilir • Kendi kendine muayene, fizik muayene, Mamografi • Tedavisi mümkün • Cerrahi, Kemoterapi, Radyoterapi • Tedavinin değeri verdiği rahatsızlıktan fazladır / 34

24. Periyodik Muayene Zararlı Olabilir mi? Bir testin ortalama hata olasılığı: %5 Ian R. McWhinney. A Textbook of Family Medicine. Oxford University Press, USA 1997. / 34

25. Yapılan Checkup Hataları --Akciğer hastalıklarını taramak için akciğer grafisi, --İdrar yolu hastalıklarının taranması için idrar tahlili, --Kalp hastalıklarının taranması için EKG, --Esnaflarda tuberküloz taraması için mikrofilm, --Prostat kanseri taraması için PSA bakılması, --Meme kanseri için kendi kendine muayene, --Kan hastalıklarının taranması için tam kan sayımı, --Sağlıklı gençlere gripten korunmak için grip aşısı / 34

26. PSM Nasıl Yapılır? • Bireyler sağlıklı oldukları halde belli aralıklarla randevu verilerek kontrole çağrılırlar • Bireysel PSM kriterlerine göre hizmet verilir- Danışmanlık - Aşı- Ev ziyareti - Muayene- Proflaksi - Test (tarama) / 34

27. Ülkemiz için öneriler var mı? http://www.beyazhastane.com/?Ctrl=HTML&HTMLID=1&t=Asi_Takvimi__2009_ / 34

28. Sağlık Bakanlığı TTR / 34

29. PSM Önerileri • Yapılmaması Önerilenler • Asemptomatik kişilerde pankreas kanseri taraması • Asemptomatik kişilerde mesane kanseri taraması • Asemptomatik kişilerde periferik arter hastalığı taraması • Asemptomatik kişilerde akciğer kanseri taraması • Asemptomatik kişilerde tiroid kanseri taraması • Asemptomatik kişilerde tip 1 diabet için immun marker taraması / 34

30. PSM Önerileri • Asemptomatik kişilerde genital HSV taraması • Asemptomatik kişilerde rutin EKG taraması • Asemptomatik erkeklerde rutin tam idrar tetkiki yapılması • Diyabetikler ve evsiz kadınlar dışında rutin tam idrar incelemesi • Altmış yaş altı ve yenidoğan dönemi dışında rutin tiroid fonksiyon testleri • Risk altında olmayan kadınlarda over kanseri taraması / 34

31. Özet • Aşağıdakilerden hangisi periyodik sağlık muayenesi unsurlarından değildir? • Danışmanlık verilmesi • Aşılama çalışmaları • Muayene • Hastalığın tedavisi • Ev ziyaretleri / 34

32. Soru 2 • PSM önerileri belirlenirken aşağıdaki- lerden hangisi dikkate alınmaz? • Taranacak hastalığın semtomsuz bir dönemi olmalıdır • Hastalığın kabul edilebilir bir tedavisi olmalıdır • Hastalığın morbidite ve mortalitesi düşük olmalıdır • Hastalığın toplumdaki prevalansı yüksek olmalıdır • Hastalığı tahmin ettirici risk faktörleri veya erken tanı testleri olmalıdır / 34

33. Soru 3 • Aşağıdakilerden hangisinin PSM kapsamında uygulanması doğrudur? • Kalp hastalıklarının taranması için EKG çekilmesi • Kan hastalıklarının taranması için tam kan sayımı • Tarama amacıyla akciğer grafisi çekilmesi • Çocuklarda her başvuruda kilo ve boy ölçülmesi • Sağlıklı her bireye yılda bir kez checkup yapılması / 34

34. Doç. Dr. Zekeriya Aktürk Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD zekeriya.akturk@gmail.com http://aile.atauni.edu.tr / 34