Download
1 / 93
E N D
1. FIILLER (EYLEMLER) IBRAHIM TUNÇ
2. FIILLER (EYLEMLER) Kainaatta iki temel öge vardir:
Birincisi her türlü canli, cansiz nesne ve kavrami karsilayan isimler.
Ikincisi bu isimlerin meydana getirdigi is, olus, ve hareketleri bildiren fiiller.
3. Varliklarin yaptigi is, olus, ve hareketleri sahis ve zamana bagli olarak bildiren kelimelere fiil denir. oku - mali -sin yasa – mis - im git - ecek - iz sev – di - m Fiiller, kalici kavram ya da varliklari karsilamaz. Bunlari, yukarida da belirttigimiz gibi hareketleri, oluslari, durumlari karsilar.
4. Fiiller anlattiklari hareketlerin niteligine göre üçe gruba ayrilir:
5. Kilis Fiilleri: Yapilan isten etkilenen bir nesnenin oldugu fiillerdir. Bu fiillerde hareketin mutlak bir nesneye yönelmis olmasi gerekir. Örnegin “kirmak” eyleminin olusabilmesi için mutlaka kirilacak bir nesnenin olmasi gerekir. iç-mek, tasi-mak, firlat-mak, oku-mak
6. 2) Durum Fiilleri: Olusum sirasinda nesneye ihtiyaç göstermeyen fiillerdir. Yani bu fiillerde hareket vardir; ama bu hareket nesneyle ilgili degildir. otur-mak, dogrul-mak, yürü-mek, uzan-mak
7. 3) Olus fiilleri: Bu tür fiillerde bir hareket yoktur. Bunlar öznenin yapisinda bir degisme bildirir sol-mak, doy-mak, kizar-mak, uza-mak
8. FIILLERDE KISI (SAHIS) Is, olus ya da hareketin kimin tarafindan yapildigini, kiminle ilgili
oldugunu belirten eklere kisi ekleri denir.
Fiil çekiminde fiil kök veya gövdesine gelen bu eklere fiil çekim ekleri
denir.
9. Türkçede dört çesit kisi eki bulunmaktadir. 1) Birinci tip, sahis ekleri görülen geçmis zaman ve dilek-sart kipinde kullanilir. bil di - m bil se - m bil di - n bil se - n bil di bil se bil di - k bil se - k bil di - niz bil se - niz bil di - ler bil se - ler
10.
2) Ikinci tip sahis ekleri ögrenilen geçmis zaman, simdiki zaman,
gelecek zaman, genis zaman ve gereklilik kipinde kullanilir.
Gel – meli-y-im Gel – meli-y-iz
Gel – meli –sin Gel –meli-siniz
Gel –meli Gel –meli-ler
11. 3) Üçüncü tip sahis ekleri yalniz istek kipinde kullanilir. Gel e y – im Gel e – sin Gel e Gel e – lim Gel e – siniz Gel e – ler
12.
4) Dördüncü tip sahis ekleri yalniz emir
kipinde kullanilir.
------- -------
gel gel-in-iz
gel – sin gel-sin-ler
13. FIILLERDE KIP Fiil kök ya da gövdelerinde zaman ve biçimlerine göre girdikleri
kaliplara kip denir.
Fiil kipleri ikiye ayrilir:
14. HABER (BILDIRME) KIPLER Çekiminde belirli bir zaman ifadesi olan fiillerdir. Isin, olusun, hareketin gerçeklesme zamanini; fiilin yapildigini, yapilacagini, yapilmakta oldugunu haber verir. Haber kipi dört grupta incelenir.
15.
1) Geçmis Zaman Kipi:
Geçmis zaman iki kisimda incelenir.
Görülen (Bilinen) geçmis zaman;
Bu kipte fiilin yapilisinin kesin olarak bilindigi anlami vardir.
Eylemin kök veya gövdesine (-di, -di, -du, -dü, -ti, -ti, -tu, -tü) ekleri
getirilerek yapilir.
16. uç – tu - m uç – tu - n uç – tu uç – tu - k uç – tu - nuz uç – tu - lar
17.
b) Ögrenilen (Duyulan) geçmis zaman
Eylemin yapildigi baskasindan ögrenilmistir. Yani baskasindan
duyma söz konusudur.
Fiil kök ya da gövdesine (-mis, -mis, -mus, -müs) ekleri getirilerek yapilir.
18. Oku – mus – um Oku – mus – sun Oku – mus Oku – mus – uz Oku – mus – sunuz Oku – mus – lar
19.
Not: “-mis” eki, her zaman baskasindan duyulma anlamini tasimayabilir. Görülen ya da sonradan farkina varilan bir durumu anlatirken de kullanilabilir.
Yemek çok güzel olmus, ellerine saglik. (fark etme)
Biz senin gibileri çok görmüsüz. (övünme)
Ders çalisirken uyuyakalmisim. (sonradan farkina varma)
20.
2) Simdiki zaman kipi:
Eylemin yapilma ani ile söylenme aninin bir oldugu zamandir.
Fiil kök ya da gövdesine (-yor) eki getirilerek yapilir.
Geli – yor – um Geli – yor – uz
Geli – yor – sun Geli – yor – sunuz
Geli – yor Geli – yor – lar
21. Not: Simdiki zaman kipinin çekimi (-mekte, -makta) ekiyle de yapilabilir. Ders çalisiyorum Ders çalismaktayim.
22.
3) Gelecek zaman kipi:
Fiilin daha sonra gerçeklesecegini bildirir.
Fiil kök veya gövdesine
(-ecek, -acak) ekleri getirilerek yapilir.
23. Sev – ecek – im Sev – ecek – sin Sev – ecek Sev – ecek – iz Sev – ecek – siniz Sev – ecek – ler
24.
4) Genis zaman kipi:
Fiilin her zaman yapildigini ya da yapilabilecegini bildirir.
Fiil kök ya da gövdesine (-r, -ar, -er) ekleri getirilerek yapilir.
25. Oku – r – um Oku – r – sun Oku – r Oku – r –uz Oku – r – sunuz Oku – r – lar
26.
B) DILEK (TASARLAMA) KIPLERI
Bu kiplerde zaman anlami yoktur. Isin yapilip yapilamayacagi da belli degildir. Cümleye “emir, gereklilik, istek, sart” anlami katar.
27. Haber kiplerini dilek kiplerinden ayiran iki özellik vardir. 1) Kesinlik, yargi 2) Zaman Dilek kipleri de dört grupta incelenir.
28.
1) Gereklilik kipi:
Eylemin mutlaka gerçeklesmesi gerektigini bildirir.
Fiil kök ya da gövdesine (-meli, -mali) ekleri getirilerek yapilir.
29. Sor – mali – y – im Sor – mali – sin Sor – mali Sor – mali – y – iz Sor – mali – siniz Sor – mali – lar
30. Not: -meli, -mali ekleri cümleye ihtimal anlami da katabilir. ** Simdiye dek eve gelmis olmali. **Ödevlerini yapmis olmali.
31. 2) Dilek- sart kipi:
Isi, hareketi, olusu dilege ve sarta bagli olarak anlatir.
Fiil kök ya da gövdesine (-se, -sa) eki getirilerek yapilir.
32. Kos – sa – m Kos – sa – n Kos – sa Kos – sa – k Kos – sa – niz Kos – sa – lar
33. 3) Istek kipi:
Eyleme istek anlami katar.
Fiil kök ya da gövdesine (-a, -e) eki getirilerek yapilir.
34. Oku – y – a – y – im Oku – y – a – sin Oku – y – a Oku – y – a – lim Oku – y – a – siniz Oku – y – a – lar
35.
4) Emir kipi:
Eylemin yapilmasi veya yapilmamasi gerektigini emrederek bildirir.
Emir kipinin eki yoktur. Çekim, fiil kök veya gövdesine getirilen
sahis ekleriyle yapilir.
Birinci tekil ve çogul sahis emir çekimi yoktur.
36. - oku oku – sun - oku – y – un oku – sunlar
37. Dinle ve kabul et itirafmi Seni versinler ellere Beni vursunlar Dilek kipleri: meli – sa – y – a emir yok
38. FIIL ÇEKIMINDE OLUMSUZLUK Fiillerin olumsuz çekimi, fiil kök veya gövdelerinden sonra
olumsuzluk eki (-me, -ma) getirilerek yapilir.
39. gel – di – m gel – me – di – m çalis – acak – sin çalis – ma – y – acak – sin sor – mali – y – im sor – ma – mali – y – im
40.
NOT: Fiil çekiminde genis zamanin olumsuzu digerlerinden farklidir. Geniszamanin olumsuzu çekiminde genis zaman eki (-r, -er, -ar) kullanilmaz, düser.
Ikinci, üçüncü tekil ve çogul sahislarda olumsuzluk
(-mez, -maz) seklindedir.
41. gel – ir – im gel – me – m gel – ir – sin gel – mez – sin gel – ir gel – mez gel – ir – iz gel – me – y – iz gel – ir – siniz gel – mez – siniz gel – ir – ler gel – mez – ler
42. NOT: “degil” sözcügü ile de fiillerin olumsuzu yapilabilir. Bu anlattiklarindan bir sey anlamis degilim.
43. FIIL ÇEKIMINDE SORU Fiilleri soru sekli (-mi, -mi) soru eki ile yapilir. Bu, bazen sahis
ekinden sonra, bazen de kip ekiyle sahis eki arasinda kullanilir.
(-mi, -mi) soru eki daime kendinden önceki sözcükten ayri yazilir.
44. Çalistin mi? Gördünüz mü? Geliyor muydu? Çalismis miydiniz?
45. Fiillerin olumsuz soru sekli: Bu konuyu anlamadin mi? Sinavi kazanmak istemez misiniz?
46. FIILLERDE ZAMAN (ANLAM) KAYMASI Fiil çekimlerinde kullanilan kip ve zaman ekleri her zaman kendi
anlamlarinda kullanilmaz. Bu ekler birbirlerinin yerine de geçebilir.
47. Kisaca, cümlede yüklemin çekimlendigi kip veya zamanla isin yapildigi kip veya zamanin farkli olmasina anlam kaymasi denir.
48. Sizi yarin burada bekliyorum. (bekleyecegim) (simdiki zaman) (gelecek zaman) Alparslan Malazgirt Savasi’ni kazaniyor. (kazandi) (simdiki zaman) (geçmis zaman) Ben kitap okumayi çok seviyorum. (severim) (simdiki zaman) (genis zaman)
49. Hoca bir gün esegine ters biner.(binmis)
(genis zaman)(geçmis zaman)
Biraz sonra gideriz.
(gidecegiz) (genis zaman) (gelecek zaman)
50. Allah’im sen bu çocuklari affet. (emir kipi) (istek anlaminda)
51. Su konusan Ali olacak. (olmali) (gelecek zaman) (gereklilik kipi) Yarin bu isi bitireceksiniz. (gelecek zaman) (emir kipindedir.)
52. EK FIIL (EK EYLEM) Isim soylu kelimelere eklenerek onlarin yüklem olmalarini saglayan ve basit çekimli fiillere eklenerek birlesik çekimli fiiller olusturan (-i mek) fiiline ek fiil denir.
53. *** Isimlere gelerek onlari yüklem yapar. (Ama fiillestirmez.) basit çekimlidir. ***Basit zamanli fiillere gelerek birlesik zamanli fiil yapar.
54.
1)Ek fiilin dört basit çekimi vardir.
a)bilinen geçmis zaman: “-idi”
hasta – y – di – m
hasta – y – di – n
hasta – y – di
hasta – y – di – k
hasta – y – di – niz
hasta – y – di – lar
55. ** O, sinifimizin en çaliskaniydi. (çaliskani idi.) ** Birkaç gündür çok rahatsizdim. (rahatsiz idim.)
56. b)Ögrenilen geçmis zaman: “-imis”
yok – mus – um
yok – mus – sun
yok – mus
yok – mus – uz
yok – mus – sunuz
yok – mus – lar
57. ** En büyük oglu doktormus.(doktor imis.) ** Savas sirasinda ben çocukmusum. (çocuk imisim.)
58.
c) Genis Zaman:
Genis zamanda “-i mek” fiili yoktur. Isme getirilen sahis ekleriyle yapilir.
iyi – y – im
iyi – sin
iyi (dir)
iyi – y – iz
iyi – siniz
iyi – (dir) – ler
59. ** Bugün hava çok güzel(DIR). ** Bu çocuk süper(DIR).
60.
d) Dilek – Sart kipi: “-ise”
dertli – y – se – m
dertli – y – se – n
dertli – y – se
dertli – y – se – k
dertli – y – se – niz
dertli – ler – se (Bu kipte kelime yüklem olmaz. Cümleye sart anlami katar.)
61. NOT: Ek fiil yardimiyla sadece isimler degil, isim soylu zamir, sifat, edat gibi sözcükler ve tamlamalar da yüklem olabilir.
62. ** Seni telefonda arayan bendim. ** Önceki gün hava çok sicakmis. ** Bu ödül, okul birincisinindir
63.
NOT: Ek fiilin 3. Tekil sahsinda kullanilan “-dir” eki çogu zaman düser.
** Ali bugün okulda (dir.)
** Bütün konularda çok dikkatli (dir.)
64. NOT: Ek – fiil eki olan “-im” diger “-im, ve –m” ekleriyle karistirilmamalidir. **Ben bir ögretmenim. (ek fiil) ** Bu yil vefat etmis ögretmenim. (iyelik eki)
65. 2) Ek fiilin ikinci görevi ise basit çekimli (zamanli) fiillere gelerek onlari birlesik çekimli hâle getirmektir.
66. Merdivenlerden yavas yavas in – er – di. basar – ir – idim basar – ir – imis basar – ir – isem
67. EK FIILIN OLUMSUZU Ek fiille çekimlenmis sözcükler “degil” edatiyla olumsuz yapilir.
** ögretmendim
** ögretmen degildim.
** hastaysa--hasta degilse.
** sairim--sair degilim.
68. NOT: Diger fiillerin “-me, -ma” ile, ek fiilin “degil” ile olumsuz yapilmasi, ek fiilin bulunmasini oldukça kolaylastirir. ÖRNEK: Karnim iki gündür açti. Kapiyi ardina kadar açti. Karnim iki gündür açmadi. Karnim iki gündür aç degildi.
69. EK FIILIN SORU SEKLI Ek fiilin sorusu “-mi, -mi” soru ekiyle yapilir.
güzelmis güzel miymis?
temizdi temiz miydi?
70. EK FIILIN OLUMSUZ SORU SEKLI güzelmis güzel degil miymis?
temizdi temiz degil miydi?
71. BIRLESIK ZAMANLI FIILLER Basit zamanli fiillere
“-di, -mis, -se” eklerinden birinin getirilmesiyle olusturulan fiillere, birlesik zamanli fiiller denir.
72. Birlesik zamanli fiiller ek fiil yardimiyla olusturulurlar ve üç gruba ayrilirlar.
73.
1) Hikaye Birlesik Zaman:
Fiil kök veya gövdesine kip eklerinden sonra “-di, -di,
-du, -dü” ekleri getirilerek yapilir.
Bu konuya çok çalis – mis – ti.
74. Oku – du – y – du – m: (di’li geçmis zamanin hikayesi) Oku – yor – du – m: (simdiki zamanin hikayesi) Oku – mali – y – di – m: (gereklilik kipinin hikayesi) Oku – mus – tu – m: (mis’li geçmis zamanin hikayesi) Oku – r – du – m: (genis zamanin hikayesi) Oku – y – acak – ti – m: (gelecek zamanin hikayesi) Oku – y – a – y – di – m: (istek kipinin hikayesi) Oku – sa – y – di – m: (sart kipinin hikayesi) NOT: Emir kipinin eki olmadigi için hikayesi yoktur.
75.
2)Rivayet Birlesik Zaman:
Fiil kök veya gövdesine getirilen kip eklerinden sonra “-mis, -mis, -mus, -müs”ekleri getirilerek yapilir.
76. Oku – mus – mus – um: (mis’li geçmis zamanin rivayeti) Oku – r – mus – um: (genis zamanin rivayeti) Oku – sa – y – mis – im: (sart kipinin rivayeti) Oku – yor – mus – um: (simdiki zamanin rivayeti) Oku – y – acak – mis – im: (gelecek zamanin rivayeti) Oku – mali – y – mis – im: (gereklilik kipinin rivayeti) Oku – y – a – y – mis – im: (istek kipinin rivayeti) NOT: Görülen Geçmis Zamanin Rivayeti yoktur.
77.
3)Sart Birlesik Zaman:
Fiil kök veya gövdesine getirilen kip eklerinden sonra “-se, -sa”
eklerinden birisi getirilerek yapilir.
78. oku – du – y – sa – m: (di’li geçmis zamanin sarti) oku – y – acak – sa – m: (gelecek zamanin sarti) oku – r – sa – m: (genis zamanini sarti) oku – yor – sa – m: (simdiki zamanin sarti) oku – mus – sa – m: (mis’li geçmis zamanin sarti) oku – mali – y – sa – m: (gereklilik kipinin sarti) NOT: Dilek kiplerinin gereklilik kipi hariç sart birlesik zaman çekimleri yoktur. NOT: gel – ecek – ti – y – se: (katmerli birlesik zaman)
79. FIILIMSILER Fiillerden türemis olmakla birlikte bir fiil gibi
çekimlenemeyen,olumlu, olumsuz, sekilleri yapilabilen ve cümlede isim,
sifat, zarf gibi görevlerde kullanilan sözcüklerdir.
Fiilimsiler üç grupta incelenir.
80.
1) Isim Fiil:
Fiillere “-mek, -mak, -me,
-ma, -is, -is, -us, -üs” eklerinin
getirilmesiyle yapilir.
Isim fiil ekleri: “ma – y – is – mak” seklinde akilda tutulabilir.
81. ** Onu burada bulmak mümkün degil. ** Size gelmeyi ben de çok istemistim. ** Onun yemek hazirlayisini hiç gördün mü? ** En sevdigim sey okumaktir.
82. NOT: Bu ekleri benzer eklerle karistirmamak gerekir. ** Sana, bir daha buraya gelme demistim ** Bana sorunun cevabini açiklama – ma – na çok üzüldüm.
83.
NOT: Olumsuzluk eki, fiilimsi eklerinden daima önce gelir.
** Bizimle gel – me – y – is – ine çok üzüldüm.
84. Isim – fiillerle ikileme kurulabilir. ** bitmek tükenmek, gidis gelis, okuma yazma
85. Isim – fiiller sifat görevinde kullanilabilir. ** yapma çiçek, asma köprü, takma yol
86. Isim tamlamalarinin tamlayaninda bulunabilir. ** çalisma masasi, görüs mesafesi
87. Isim – fiiller cümlede isim görevinde kullanilabilir. ** çalisma saatlerinizi degistirecegiz.
88.
NOT: Isim – fiil eklerini alan bazi sözcükler, kalici isim görevi üstlenir. Artik sözcük fiilimsi olmaktan çikmis, bir nesneye ad olmustur. Hiçbir eylem özelligi kalmamistir.
89. **Biraz ekmek alabilir miyim? **Bu bilgileri danisma verdi. **Derste yagis türlerini isledik. Cümledeki alti çizili sözcükler artik varliklari veya kavramlari karsilayan birer isim olmustur.
90. NOT: Sözcügün isimlesip isimlesmedigini anlamak için, onu olumsuz sekle getirebiliriz. Kelimenin olumsuzu yapiliyorsa isim – fiil demektir. Ayrica isimlesen kelimelerde eylem özelligi olmazken isim – fiillerde eylem özelligi ise hâlâ vardir.
91. ** Ekinleri ekim ayinda ekmek gerekir. (isim – fiil) ** Bu adam bir oturusta bir ekmegi yer. (isim)
92. 2) Sifat Fiil:
Fiillere “-an, -asi, -mez, -ar, -dik, -ecek, -mis” eklerinin getirilmesiyle yapilir.
Çogu zaman sifat görevinde kullanilir. .
93. **Kista açan çiçeklerin ömrü az olur. **Çikasi gözün koca arabayi görmedi mi? **Senin ne bitmez çilen varmis böyle
94. ** Burada benim isime yarar bir sey yok. ** Size biraz bilinmedik fikralar anlatayim. ** Eskimis ayakkabilarini degistirdi.
95. NOT: Isim – fiillerde oldugu gibi sifat – fiil eklerini alan bazi kelimeler fiilimsi olmaktan çikarak kalici isim yapar.
96.
Gelecek sizin olacak.
Yakacak paralari toplandi.
Dolmus az önce kalkti.
Bu tamlamanin tamlayani düsmüs.
97. Sifat – fiiller adlasmis sifat görevi yapabilir. Gelen gideni aratir. (Gelen kisi giden kisiyi aratir) Gelen giden insanlar, bitmez tükenmez dertler.
98. NOT: Kimi zaman sifat – fiiller çekimli fiillerle karistirilabilir. **Gidecegim bu sehirden artik. (çekimli fiil) **Gidecegim herkes tarafindan biliniyor. (fiilimsi) **Çürümüs yiyecekleri çöpe atmis. (fiil)
99.
3) Zarf – fiil: (bag – fiil, Ulaç):
Fiillere “-ip, -ip, -up, -üp, -arak, -erek, -inca, -ince, -unca, -ünce,
-dikça, -dikçe, -dukça, -dükçe, -madan, -meden, -a, -e, -ali, -eli, -
ken, -maksizin, -meksizin” ekleri geirilerek olusturulur.
“ken – y – ali a – siy – e ince ip arak – dikça e – madan maksizin”
formülüyle ekler daha kolay hatirlanabilir.
100. KEN-ARAK-INCA MADAN-IP DIGINDAN –ELI-(..ER –MEZ) (..E..E)
101. ** Kapiyi açinca karsimda onu gördüm. ** Sorulari çözdükçe konuyu daha iyi anliyorum. ** Bize haber vermeden gitmeyin. ** Bu kagidi müdüre imzalatip getirin.
102. ** Televizyon seyrederken uyuya kalmisim. ** Gezdigi yerleri anlata anlata bitiremiyordu. ** Sadece kitap okuyarak bu bilgiler kazanilmaz.
103.
NOT: Bag – fiil eklerinin diger fiilimsi eklerinden önemli bir
farki vardir.
Diger fiilimsilerden sonra isim çekim ekleri kullanilabildigi halde
bag – fiillerden sonra hiçbir çekim eki kullanilmaz.
104. Ancak çok az sayida istisnalari vardir. *Sen bunu anlayincaya kadar, sana anlatacagim.
105. FIILLERDE YAPI Yapilarina göre fiiller üçe ayrilir.
BASIT FIILLER
Herhangi bir yapim eki almamis, yalnizca kök durumundaki fiillerdir.
106. Fiilin bölünmeyen en küçük parçasi köktür. Al – mak, kos – mak, bil – mek, sor – mak, agla – mak Derslerine çok çalis. Kitabi hemen oku.
107.
NOT: Çekim ekleri sözcügün yapisini degistirmez.
geldi, geliyor, gelecek, gelmis
NOT: Türkçe’de fiil köklerinin yaninda, bir de hem isim hem fiil kökü olan ikili kökler vardir.
agri, boya, tat
108. TÜREMIS FIILLER Fiil ya da isim köklerine, fiil yapim eklerinin getirilmesiyle türetilen fiillerdir. Basla-, görüs-, bulun-, garipse-
109. **Günde iki defa dislerini firçalar. **Bahçedeki çiçekleri suladik. Türemis fiiler, fiilerden, isimlerden ya da yansimalardan türetilir.
110.
Fiilden türemis fiiler:
bakis-, sevin-, kiril-, akit-, düsür
Isimden türemis fiiller:
gözle-, avla-, selamlas-, incel-, yasa-
111. Yansimadan türemis fiiller: çatla-, patla-, gürle-, sirilda-, tikirda-
112.
BIRLESIK FIILLER
Iki ya da daha çok sözcügün bir araya gelerek olusturduklari fiillerdir.
Birlesik fiiller üçe ayrilir:
113. Yardimci fiille kurulan birlesik fiiller: Isim soylu bir sözcük ile bir yardimci fiilin bir araya gelmesiyle olusan birlesik fiillerdir
114. Bu fiilllerde asil anlam, isim soylu kelimelerdedir. Türkçe’de kullanilan baslica yardimci fiiller: Etmek, olmak, eylemek, buyurmak, kilmak (isim + yardimci fiil)
115.
Etmek:
Uzun uzun kendinden söz etti.
Hep sikayetçi olacagina biraz da sükret.
Bu lüzumsuz isler beni hasta ediyor.
116. NOT: “etmek” yardimci fiil bazen asil fiil olarak da kullanilir. Güzelligin on para etmez. Bu bendeki ask olmasa.
117.
Olmak:
Gelmemiz iyi oldu.
Tanistigima memnun oldum.
Kiymetli esyalarim kaybolmus.
118. NOT: “olmak” fiili de kendi basina ullanilabilir. ** Bir kiz çocuklari daha oldu. **Yemek henüz olmamis.
119. Buyurmak: ** Fikrimizi söylemek için müsaade buyurun. Nasil emir buyurulursa öyle yapariz.
120.
Eylemek:
Gönül sabreyle, sabreyle
Askin beni mest eyledi
Aldi gönlüm hasta eyledi
Öldürmeye kasteyledi
Gel gör beni ask n’eyledi
(yunus emre)
121. Kilmak: Verilen hüküm icra kilindi. Denetim konusunda yetkili kilindi.
122. NOT: Yardimci fiiller bazen isimlere ayri bazense isimle birlesik sekilde yazilir. **Birlesik fiilin olusmasi sirasinda “düsme ya da türeme” seklinde ses degisikligi varsa, iki sözcük bitisik yazilir. Ses degisikligi yok ise iki sözcük ayri yazilir.
123.
sabir et sabret
kayip ol kaybol
sükür et sükret
af et affet
his et hisset
124.
2) Kuralli Birlesik Fiiller:
Bir fiil kök veya gövdesi ile kaliplasmis bir fiilin bir ekle birlesip bir araya gelmesiyle olusan fiillerdir.
125. Bu fiillerde asil anlam birinci sözcüktedir. Kaliplasmis fiil, asil fiilin anlamina hareketlilik kazandirir.
126. Kuralli birlesik fiiller dörde ayrilir: a) Yeterlilik fiili b) Tezlik fiili c) Yaklasma fiili d) Sürerlilik fiili
127.
a) Yeterlilik fiili:
Fiil kök ya da gövdesine “- e bilmek” getirilmesiyle olusur.
Bir isi yapabilecek güce sahip olma anlami katar.
anlatabilmek, sorabilmek, görebilmek
128. ***Yeterlilik fiili “gücü yetme, yapabilme, basarma ya da ihtimal” anlami bildirir. ** Bu sorulari hepiniz cevaplayabilirsiniz. (gücü yetme) ** Eve tek basina gidebilir. (gücü yetme) ** Bu yaz Izmir’e gidebilirim. (ihtimal) ** Içeri girebilir miyim? (izin isteme)
129.
NOT: Yeterlilik fiilinin olumsuzu yapilirken “bilmek” fiili kullanilmaz
olumsuzluk eki fiil kök ya da gövdesine “-ama, -eme” seklinde eklenir.
sorabilir soramaz
dövebilir dövemez
130. Tezlik fiili: **Fiil kök ya da gövdesine “-i vermek” getirilmesiyle olusur. **Tezlik fiili; tezlik, çabukluk, birdenbirelik anlami bildirir.
131. *Birden karsimiza çikiverdi. *Biz otururken içeri giriverdi. *Tezlik fiili önemsememe anlami da katabilir. *Ativer sunlari disari. *Ne olacak, bir gün daha geliverirsin
132.
NOT: Tezlik fiilinin olumsuzu iki türlü yapilir.
Olumuzluk eki “vermek” fiilinden sonra getirilir.
görüverdi görüvermedi
açiverdi açivermedi
Olumsuzluk eki asil fiilden sonra getirilir.
geliverdi gelmeyiverdi
uyuyuverdi uyumayiverdi
133.
c) Yaklasma fiili:
Fiil kök ya da gövdesinden sonra “-e yazmak” getirilmesiyle olusur.
Fiil kök ya da gövdesine + -e yazmak
“-e yazmak” fiili eklendigi sözcüge “az kalsin” anlami katar.
Neredeydin, korkudan öleyazdik.
Kaloriferler çalismayinca soguktan donayazdik.
NOT: Yaklasma fiilinin olumsuzu sekli yoktur.
134.
d) Sürerlilik fiili:
Fiil kök veya gövdesinden sonra “durmak, gelmek, kalmak ve koymak”
fiillerini eklenmesiyle olusur.
fiil kök veya gövdesine + -e gelmek
-e durmak
-e kalmak
-e koymak
135. Sürerlilik fiili, fiilde bildirilen isin devamliligini, devam ettigini bildirir. Uzaklasan otobüsün ardindan bakakaldi. Anlatilanlari duyunca hepimiz hayretten sasakaldik. NOT: Sürerlilik fiilinin olumsuz sekli yoktur.
136.
3) Anlamca Kaynasmis Birlesik Fiiller:
(deyim halindeki fiiller):
Isim soylu sözcük ya da sözcüklerle bir fiilin bir araya gelip birlesmesiyle olusur. Birlesme sirasinda birlesik fiili olusturan sözcüklerde en az biri, bazen de hepsi kendi anlaminin disinda kullanilabilir.
boy ölçüsmek, ileri sürmek, agir basmak, basvurmak, kulagina gelmek, elinden tutmamak...
137.
Birlesik fiilin olusumu sirasinda yalniz fiil, kendi anlamindan
uzaklasabilir.
Zavalli buralarda çok eziyet çekti.
Yapilanlara dayanamayip hasta düstü.
Hem isim hem de fiil kendi anlamindan uzaklasabilir.
Sartlarimiz elvermiyor.
158. 21)Asagidaki cümlelerden hangisi olus bildirmektedir. A)Bahar gelince agaçlar çiçek açti. B)Elbiselerini almak için dolabi açti. C)Köye gelen misafirlere evini açti. D)Hasta , sikintidan üzerini açti .
159. A)içecegim---,içmek B)Kosarim---kosmak C)Kaldirdik---kalmak D)Geldiniz---gelmek 22)Asagidaki fiillerden hangisinin mastari yanlis verilmistir ?
160. 23)Asagidaki fiillerin hangisinin zamani digerlerinden farklidir ? A)Bilirsin
B)Üzülürüm
C)Sararir
D)Düsünmüsüz
161. 24)Asagidaki eylemlerden hangisi , kisisi yönüyle digerlerinden farklidir? A)Geçmissin
B)Buldu
C)Gelsin
D)Çalismadi
162. 25) “Çalisacak” fiilinin zaman ve sahsi , hangi seçenekte dogru olarak verilmistir ? A)Gelecek zaman –üçüncü çogul sahis
B)Gelecek zaman –üçüncü tekil sahis
C)Genis zaman – ikinci çogul sahis
D)Genis zaman – ikinci tekil sahis
163. 26)Asagidaki fiillerden hangisi tasarlama kipindedir? A)Sasirdim
B)Basarirsiniz
C)Yükselmeliyiz
D)Gidecegiz
164. 27) “Gitmeliyim , gezsem , oynayasiniz” Yukaridaki fiillerin kipleri , hangi seçenekte sirasiyla dogru olarak verilmistir ? A)Gereklilik , istek , sart
B)Sart , Istek , gereklilik
C)Sart , gereklilik , istek
D)Gereklilik , sart , istek
165. 28) “Bunu ben de kaldirabilirim.” cümlesinde birlesik fiilin çesidi nedir? A)Yeterlilik
B)Sürerlilik
C)Yaklasma
D)Tezlik
166. 29)Asagidaki çekimli eylemlerden hangisinin kisisi digerlerinden farklidir ? A)Gülümsedi
B)Beklesin
C)Anlamadi
D)Bulunuz
167. 30)Asagidaki eylemlerin hangisinin zamani digerlerinden farklidir ? A)Benzer
B)Geldiniz
C)Aydinlanir
D)Gelmez
168. 31)Asagidaki eylemlerden hangisi haber kipinde çekimlenmistir ? A)Oynarim
B)Geleyim
C)Görelim
D)Gitsinler
169. 32)Asagidaki eylemlerden hangisi tasarlama kipindedir? A)Yazacak
B)Oynuyorlar
C)Sezerdik
D)Birakmali
170. 33)Asagidaki cümlelerden hangisinin yüklemi , ek-eylemin genis zamanina göre çekimlenmistir A)Çaliskan ve düzenli bir ögrencisin.
B)En sevdigi çiçek zambakmis.
C)O gün gökyüzü çok bulutluydu.
D)Kazaklar hiç de ucuz degilmis .
171. 34) “Gezebiliyorum” fiilinin olumsuz biçimi asagidakilerden hangisidir ? A)Gezemiyorum
B)Gezmemeliyim
C)Gezmiyorum
D)gezemeyecegim
