“ ДАЛД ЭДИЙН ЗАСАГ, ТҮҮНИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ЗАМУУД ”

1. “ДАЛД ЭДИЙН ЗАСАГ, ТҮҮНИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ЗАМУУД” Татварын Ерөнхий газрын дарга, эдийн засгийн шинжлэх ухааны доктор (Sc.D) Б. БАТТӨМӨР 2012.03.29

2. АГУУЛГА • НЭГ. ДАЛД ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ • ХОЁР. ДАЛД ЭДИЙН ЗАСАГ ОЛОН УЛСАД БОЛОН МОНГОЛД • ГУРАВ. ДАЛД ЭДИЙН ЗАСГИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ЗАМУУД

3. НЭГ. ДАЛД ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ Далд эдийн засгийг: • Албан бус; • Нуугдмал; • Сүүдрийн; • Паралель; • Саарал; • Хар гэх мэт олон янзаар нэрлэдэг. Эдгээрээс Монгол улсын хувьд “Далд эдийн засаг” гэсэн нэр томъёог түгээмэл хэрэглэж байна.

5. ИталийнмафиАмерикийнэдийнзасагтнэвтэрч, хүрээгээтэлжэхэлсэн 1930-аад оныүеддалд эдийнзасаггэсэнойлголтанхгарчирсэн ба энэүеэсэхлэнхуульсахиулахбайгууллагынанхаарлынтөвдбайдагасуудал бишнийтулсорныхэмжээнийэдийнзасгийнасуудалболонхувирч, энэхүүасуудлыгнарийвчлансудлахүндэставигдажэхэлсэнбөгөөд 1970-аад оноосэдийнзасагчдынанхааралдөртөхболжээ. • Далдэдийнзасаггэсэннэртомьёо «Schattөnwirtschaft» гэдэгГерманүгнээсгаралтайөргөнхэмжээнийойлголтбөгөөдалбан ёсны бүртгэлтооцоондороогүй, хуульжурмаасгадуур, хуульёсыгхөсөрдүүлсэнэдийнзасгийнбүхий л харилцаагбагтаадаг байна.

6. Далд эдийнзасгийнхэлбэрүүд • Үйлдвэражахуйнгазрыгнуух /тодорхойажахуйгбүртгэлгүйгээрзохионбайгуулжэрхлэх; • Ажахуйнүйлажиллагаагнуух /эдгээрүйлажиллагааггэрээболонтайландаатусгахгүйбайх/; • Ажиллаххүчийгхөлсөлснөөнуух /хөдөлмөрийнгэрээгүйгээрхүнхөлслөнажиллуулах/; • Ашигорлогоонуух /татвараасзайлсхийх/ зэрэг орно.

7. ХОЁР. ДАЛД ЭДИЙН ЗАСАГ ОЛОН УЛСАД БОЛОН МОНГОЛД • Далдзахзээлбуюу албан бус эдийн засаг дэлхийдхамгийнтүргэнхөгжиж, түүнийгсүүлийнүед“Систем Д”гэжтомьёолохболоодбайна. • Энэхүү“Д”үсэгньАфрик, ЛатинАмерикийнфранцхэлээрярьдагорнуудаасгаралтай “dөbrouillard” гэдэгүгийнэхнийүсэгбөгөөдөөртөөитгэжнайдсангэсэнутгатай.

8. Их 20-ийнулсуудыналбанёсныДНБ-нд эзлэхдалд эдийнзасгийнтооцсонхэмжээ

13. ГУРАВ. ДАЛД ЭДИЙН ЗАСГИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ЗАМУУД • 2012 ондТатварынбайгууллаганьбодлогынхүрээндтатварынтогтолцоогорчинүеийнэдийнзасгийнхарилцаа, өөрийнорныонцлогттохируулануламболовсронгуйболгож, өөрчлөншинэчлэх, мэдээллийнтехнологи, мэдлэгтсуурилсандэлхийнжишигтнийцсэнцахимтатварыналбаболохзорилтодхүрэхтогтолцоогбийболгон хөгжүүлэхээр ажиллаж байна.

14. Татварын ерөнхий газраас татвартөлөгчийнбүртгэлийнсистемийгсайжруулах, бэлэнмөнгөнийурсгалыгхянахтайхолбогдууланхуульэрхзүйнорчныгбийболгох, татварынэрсдлийнудирдлагынтогтолцооныэрхзүйнзохицуулалтыгбийболгонхөгжүүлэх, татварногдуулах, тайлагнахүйлажиллагаагцахимхэлбэртшилжүүлэхэрхзүйнүндсийгбүрдүүлэн, хэрэгжүүлэхажлуудыг эхлүүллээ.

15. Эрсдэлтэйтатвартөлөгчидболонтатвартхамрагддаггүйажахуйннэгж, байгууллага, орлогобүхийиргэдийгтатвартхамруулахталааролонулсадашиглажбуйтатварынхяналтшалгалтынарга, хэрэгслүүдийгсудалж, нэвтрүүлэх ажлыг эхлүүлэв. • Монгол Улсын төсвийн орлогыг нэмэгдүүлэх бололцоот эх үүсвэрийг бүрэн дайчлах, далд эдийн засгийн нөлөөллийг багасгах, судлах чиглэлээр 2012 оны эхнээс Татварын ерөнхий газарт далд эдийн засгийг бууруулах үйл ажиллагааг томоохон цогц хэлбэрээр хэрэгжүүлэх тусгай ажлын хэсэг байгуулан ажиллаж байна.

16. Уг ажлын хэсгээс далд эдийн засгийг бууруулахад чиглэсэн үйл ажиллагааны чиглэлүүдийг тодорхойлж, чиглэл тус бүрээр хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна. Тухайлбал: • Татвар төлөгчдийн татварын зөрчлийг илрүүлэх, урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр; • Татварын үйлчилгээ, сургалт, сурталчилгааны чиглэлээр; • Татварын мэдээллийн сангийн бүрдэлт, баяжилт, ашиглалтын чиглэлээр; • Татварын төлөвлөлт, ногдуулалт, хураалтын чиглэлээр; • Бодлого, эрх зүйн судалгааны чиглэлээр тус бүрд хэрэгжүүлэх ажлын тусгай төлөвлөгөө гаргаж, олон арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхээр зорилт тавин ажиллаж байна.

17. ДЭВШҮҮЛЭХ САНАЛ: Далдэдийнзасгийгбагасгах талаар зөвхөнтатварыналбаас төдийгүй төр, засгийнгазрынбүхий л түвшиндонцгой анхаарах шаардлагатай бөгөөд мэдээлэл, суртчилгааны үйл ажиллагааг явуулах, тодорхой арга хэмжээг шуурхай авч хэрэгжүүлэх. Үүний тулд: • Бизнесийнорчныгсайжруулах, эрхзүйнболонажахуйэрхлэлтийн нөхцлийгболовсронгуйболгох; • Татварынбодлого, эдийнзасгийнгадаадхамтынажиллагаазэргийгэргэжхарах; • Хууль хэрэгжүүлэх заавар, журам,дүрмийгболовсронгуйболгох, тоог цөөрүүлэх; • Иргэд, ажахуйбизнес эрхлэгчдийг хуулийнхүрээндбизнесэрхэлжбайгааэсэхэднийгмийнхяналтыгсайжруулахзэрэгасуудлыгхамруулах ньзүйтэй байна.

18. Татварыналбаны олон нийтэд үзүүлэх үйлчилгээг татвартөлөгчдийгхуульдүрмээбиелүүлэхэдчиглүүлэн нийт ард иргэдэд татвараасайндураараатөлөх, үүрэгхариуцлагааухамсарланбиелүүлэхньсайниргэнхүнийшинжчанаргэжойлгуулахад чиглэгдсэн үйл ажиллагааг улам эрчимжүүлэх; • Татварыналбаныдалдэдийнзасагдахьүйлажиллагаагилрүүлж, далд эдийн засгийн үйл ажиллагааг таслан зогсооход чиглэсэн гол арга зам бол хүлээх хариуцлагыг чантгатгах, өндөр торгууль, төлбөр төлөх механизмыг бүрдүүлэх;

19. Далдэдийнзасагтайтэмцэх, татвараасзайлсхийхгэсэноролдлогыголжилрүүлэх, хуульсахиулахажиллагаагдэмжих, түүндтуслахүүднээстатварынажилтнуудынболовсролмэдлэгийгдээшлүүлэх,сургалтанд хамруулах, үр дүнтэймэдээлэлцуглуулах, эрсдлийгтодорхойлох, дүншинжилгээхийх, тухайнхуульбусүйлдэлхэргийгсонгожилрүүлэхчадвартайчадварлагажиллаххүчийг бүрдүүлэх; • Далдэдийнзасагтүйлажиллагааявуулж, төрийнхяналтаасзугтаж, хуулийндагууүүрэгхариуцлагаабиелүүлэхээсзайлсхийжбайгаахүмүүсийгтодорхойлох, тэднийголжилрүүлэхүрдүнтэйүйл ажиллагаанд төрийн бүх байгууллагуудыг татан оролцуулж, тусгайлсан хөтөлбөр боловсруулж ажиллах;

20. Үндэслэлгүйхөрөнгөжих, илттансагхэрэглээгилрүүлэх, хяналт тавих, татвартөлөгчийнтөлжбайгаататварынхэмжээ болонтэднийүрэлгэнхэрэглээ, амьдралынболомжтойхарьцуулах, татварт бүрэн хамруулах арга хэмжээг эрчимжүүлэх.г.м... Учир ньхүмүүсийнамьдралбүгдолнынүдэндээрилбайдагучраастатварын албанаастэднийтансагхэрэглээгунажбайгаамашин, бусадэзэмшижбайгааүлхөдлөххөрөнгө, барилга байгууламж гэх зэрэг эзэмшиж байгаа хөрөнгийг татварынорлогынмэдүүлэгтэйхэрнийцэжбайгаагтодрууланшалгахмэдээллийн цогц системийг бүрдүүлэх зэрэг олон арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай тулгарч байна.

21. “Татварболсоёлжсоннийгэмдзориулантөлжбуйүнэ” АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД БАЯРЛАЛАА.