KONFLIKTY W ORGANIZACJI

1. KONFLIKTY W ORGANIZACJI WYKŁAD I AGRESJA

2. Homo homini… czyli rozważania o naturze ludzkiej • Autorem powiedzenia o ludziach i wilkach jest Plautus, rzymski dramatopisarz, żyjący na przełomie III i II w.p.n.e. • Starotestamentowa i babilońska zasada „oko za oko, ząb za ząb” – czyli prawo oparte na priorytecie zemsty. • Łagodniejsze wersje – chrześcijańskie, judaistyczne i islamskie – „nie rób drugiemu, co tobie niemiłe”. • A jednak… • Historia ludzkości, to historia przemocy, wojen, konfliktów zbrojnych, gwałtów, rabunków, zdrad, rewolucji. • Od 5600 lat (udokumentowane dzieje naszego gatunku) – 14.500 wojen (Wojciszke 2006)

3. Agresja i inne pojęcia • Agresja, to celowe zachowanie mające na celu wyrządzenie krzywdy (sprawienie cierpienia) drugiej osobie lub grupie osób (zachowanie, celowość/intencjonalność, krzywda) • Gniew, to emocja doświadczana na ogół z dużą intensywnością, występująca w sytuacji braku możliwości zrealizowania przez jednostkę swoich ważnych celów. • Frustracja, to stan znacznego pobudzenia spowodowanego uniemożliwieniem jednostce lub grupie zaspokojenia jej potrzeb i zablokowania celowego zachowania – prowadzi do agresji (walki) lub frustracji (ucieczki, wycofania się).

4. Różne kategorie agresji • Agresja emocjonalna (agresja wroga) – wywołana gniewem, zazdrością, strachem lub jeszcze innymi stanami emocjonalnymi. • Agresja instrumentalna – zachowanie, którego celem jest osiągnięcie własnych wymiernych korzyści, a krzywdzenie innych ludzi jest tylko środkiem do tego celu. • Agresja bezpośrednia – związana z bezpośrednim kontaktem i walką, prowokacją oraz zadawaniem bólu fizycznego lub psychicznego ofierze. • Agresja pośrednia – krzywdzenie innych bez bezpośredniego kontaktu z ofiarą (wygłaszanie i rozpowszechnianie kłamliwych negatywnych opinii o kimś, stawianie go w złym świetle, insynuacje, niszczenie jego dóbr).

5. Autoagresja • Autoagresja – działanie mające na celu spowodowanie sobie psychicznej albo fizycznej szkody. • Autoagresja bywa elementem takich zaburzeń, jak osobowość typu borderline, psychopatia, czy schizofrenia. • Wyróżnia się następujące typy autoagresji: • bezpośrednią – gdy dochodzi do samookaleczania samooskarżania • pośrednią – gdy jednostka prowokuje i poddaje się agresji innych oraz: • werbalną – polega na zaniżaniu samooceny, krytyce siebie i swojego zachowania • niewerbalną – to samookaleczenia, uszkadzanie ciała

6. Źródła agresji - agresja jako instynkt • Niezbędny element ludzkiej natury, biologicznie determinowany, trudno kontrolowalny popęd (Eros i Thanatos w koncepcji Freuda); • Metafora „hydrauliczna”; • Prace etologa – Konrada Lorenza; założenie o automatycznych wyzwalaczach agresji , bezwarunkowych bodźcach. • Krytyka – • u wyższych zwierząt (ssaków) genetycznie determinowany jest jedynie potencjał zachowań, a nie bezwarunkowa zależność; • u wyższych zwierząt i ludzi nie obserwuje się spontanicznych zachowań agresywnych wynikających z kumulowania „agresywnej energii”, • analogie pomiędzy ludźmi a niższymi zwierzętami: rybami, ptakami są nieuprawnione.

7. Źródła agresji - agresja jako reakcja na frustrację • Dollard i współpracownicy z Yale University w latach 30 ogłosili teorię związków pomiędzy frustracją a agresją: każde zachowanie agresywne jest efektem frustracji, a każda frustracja rodzi tendencję do agresji. • Relacja: frustracja – agresja nie jest relacją prostą i mogą wystąpić w jej ramach: przemieszczenie agresji (na cel słabiej sankcjonowany społecznie) oraz zmiana postaci agresji (na zachowania słabiej zagrożone karą) ( • Klasyczny przykład w ramach tej teorii: związek liczby linczów białych amerykańskich farmerów z Południa USA dokonywanych na Czarnoskórych, z ceną bawełny; korelacja 0,67. • Krytyka: • efektem frustracji jest regresja, mobilizacja, fiksacja, apatia; • frustracja (blokada realizacji celu) może zostać uznana za sprawiedliwą, bądź uzasadnioną; • konieczność współwystępowania tzw. sygnałów wywoławczych agresji, tj. bodźców skojarzonych z czynnikami wywołującymi gniew (tzw. efekt broni)

8. Źródła agresji - agresja jako efekt uczenia się • Nabywanie i utrwalanie zachowań agresywnych poprzez warunkowanie sprawcze (nasilenie częstotliwość i intensywność zachowań, które jednostka uważa za skuteczne i które przynoszą także inne nagrody oprócz zrealizowanego celu). Istotnie, nagrody (zewnętrzne i wewnętrzne) silnie wpływają na zachowania agresywne. • Agresja jako efekt modelowania, tj. społecznego uczenia się (badania Bandury, Ross i Ross – bobo doll study). • Agresja jest kontrolowana poznawczo – przez percepcję ewentualnych kar i nagród za zachowanie.

9. Czynniki wpływające na poziom agresji • Prowokacja – najsilniejszy psychologiczny wyznacznik agresji. Prowokowany musi być przekonany o osobistej odpowiedzialności prowokatora, celowości jego działań oraz przewidywania przez niego skutków. • Pobudzenie emocjonalne – nasila oddziaływanie prowokacji, redukuje kontrolę poznawczą. Pobudzenie może być przesunięte w interpretacji jednostki z jednego źródła na inne. • Przemoc w mediach – słaba korelacja częstości oglądanych agresywnych treści z agresywnymi zachowaniami, choć nie jest dowiedziony związek przyczynowy (przyczyna: do niedawna większość zachowań agresywnych była albo nieskuteczna, albo karana, to się zmieniło). • Normy i oczekiwania społeczne (dehumanizacja, stygmatyzacja, etykietowania ofiar; kwestia obserwatorów aktów agresji oraz stanu samoobserwacyjnej kontroli). • Karanie agresji na dłuższą metę okazuje się, niestety mało skuteczne, kluczowa jest bowiem nieuchronność kary, o którą trudno, a nie jej surowość, którą łatwiej zapewnić.

10. Katharsis, czyli rozładowanie • Stara idea, obecna już u Arystotelesa i pitagorejczyków, aktualnie bardzo silnie wyznawana, lecz jest to…mit!!! • PRZEJAWIANIE AGRESJI NASILA SKŁONNOŚĆ DO STOSOWANIA PRZEMOCY WOBEC TEJ SAMEJ OFIARY • UDZIAŁ W AGRESYWNYCH GRACH, SPORTACH I ĆWICZENIACH NIE OBNIŻA AGRESJI, ALE ZWYKLE JĄ NASILA • PRZEMOC RODZI DALSZĄ PRZEMOC (SPIRALA PRZEMOCY)

11. Co robić? • Z powodu złożonych przyczyn występowania agresji, jej redukowanie również powinno być wieloaspektowe, dokonywane za pomocą tzw. złożonych interwencji psychologicznych. • Np. program Pattersona stosowany w rodzinach ze spiralą wzajemnego przymusu, polegający głównie na uczeniu rodziców przerwania spirali przymusu poprzez asertywne komunikowanie, negocjowanie i nagradzanie dzieci za zachowania prospołeczne. • Inną metodą jest uczenie poznawczej kontroli i opanowywania złości za pomocą myśli i mówienia do siebie w kolejnych etapach: • przygotowanie do prowokacji, • stawienie czoła prowokacji, • opanowywanie zdenerwowania, • refleksja po czasie