แมลงทำฟาร์มเห็ดรา

1. แมลงทำฟาร์มเห็ดรา (FUNGUS-FARMING INSECTS)

2. แมลงทำฟาร์มเลี้ยงเห็ดรา (Fungus-Farming Insects) แมลงทำฟาร์มเลี้ยงเห็ดรา คือ แมลงที่มีความ สามารถในการเพาะเลี้ยงเห็ดราไว้ภายในรังเพื่อเป็นอาหาร แมลงในกลุ่มนี้ประกอบด้วย ปลวก (Termites) มด (Ants) ด้วงปีกแข็ง (Beetles)

3. Termite Fungiculture: ปลวกเพาะเลี้ยงเห็ดรา ลักษณะโดยทั่วไปของปลวกเพาะเลี้ยงเห็ดรา • ปลวกเป็นแมลงสังคม (social insects) แบ่งออกเป็นวรรณะต่างๆดังนี้ • ปลวกราชินี (queen) • ปลวกราชา (king) • ปลวกทหาร (soldier) • ปลวกงาน (worker)

4. ความสัมพันธ์ระหว่างปลวกและเห็ดราความสัมพันธ์ระหว่างปลวกและเห็ดรา • Mueller et al. (2002) รายงานว่า ปลวกอยู่ร่วมกับเห็ดราโดยต่างฝ่ายต่างได้รับประโยชน์ (symbiosis) • ปลวกมีการเพาะเลี้ยงเห็ดรามาเป็นเวลากว่า 24-34 ล้านปีมาแล้ว • มีปลวกประมาณ 330 ชนิด ที่เพาะเลี้ยงเห็ดราไว้เป็นอาหาร จัดอยู่ในวงศ์ย่อย Macrotermitinae • ปลวกเพาะเลี้ยงราในสกุล Termitomyces

5. วิธีการเลี้ยงเห็ดราของปลวกวิธีการเลี้ยงเห็ดราของปลวก ปลวกสร้างรวงรัง(comb)ขึ้นภายในจอมปลวก ฆ่าเชื้อเศษไม้ (substrate) โดยผ่านเข้าไปในลำไส้ของปลวก นำสปอร์ของเชื้อราที่อยู่ใน fecal pellets ใส่เข้าไปในรวงรังที่มี substrate อยู่

6. วิธีการเลี้ยงเห็ดราของปลวก(ต่อ)วิธีการเลี้ยงเห็ดราของปลวก(ต่อ) เส้นใยของเชื้อราเจริญไปบนอาหารอย่างรวดเร็ว 2-3 สัปดาห์ เชื้อราเริ่มสร้าง vegetative nodules ปลวกนำ vegetative nodules ไปเป็นอาหาร

7. สวนเห็ดราของปลวกMacrotermes bellicosus รูปที่ 1 แสดงสวนเห็ดราของปลวก ที่มา: Duur K. Aanen. (2007) รูปที่ 2 แสดงสวนเห็ดราของปลวก ที่มา: Mueller et al. (2005)

8. เห็ดในสกุล Termitomyces รูปที่3 แสดงเห็ดโคนที่เจริญออกมาจากรังปลวก ที่มา: nedoko.sakura.ne.jp/.../cylindricus.htm (2005)

9. ประโยชน์ที่ปลวกและเห็ดราได้รับประโยชน์ที่ปลวกและเห็ดราได้รับ ปลวกใช้เห็ดราที่เลี้ยงไว้เป็นอาหาร เห็ดราได้รับการดูแล ปกป้องให้ปลอดภัยจากการ เข้าทำลายของไร ไส้เดือนฝอย และเชื้อราชนิดอื่นๆ ปลวกช่วยในการแพร่กระจายและการสืบพันธุ์ ของเชื้อรา

10. Ant Fungiculture: มดเพาะเลี้ยงเห็ดรา ลักษณะโดยทั่วไปของมดเพาะเลี้ยงเห็ดรา • เป็นแมลงสังคม อาศัยอยู่รวมกันเป็นกลุ่ม (colony) แบ่งออกเป็นวรรณะต่างๆดังนี้ • มดราชินี (queen) • มดราชา (king) • มดทหาร (intermediatecaste) • มดงาน (worker)

11. ความสัมพันธ์ระหว่างมดและเห็ดราความสัมพันธ์ระหว่างมดและเห็ดรา • Kumar et al.(2006) รายงานว่า มดมีการเพาะเลี้ยงเห็ดรา มาเป็นเวลากว่า 50-60 ล้านปีมาแล้ว • มีมดประมาณ 220 ชนิด ที่เพาะเลี้ยงเห็ดราไว้เป็นอาหาร จัดอยู่ในวงศ์ย่อย Myrmicinae เป็นมดในกลุ่ม attini • มดเพาะเลี้ยงราในวงศ์ Lepiotaceae และPterulaceae

12. วิธีการเลี้ยงเห็ดราของมดวิธีการเลี้ยงเห็ดราของมด มดงานสร้างห้อง(chamber)สำหรับเพาะเลี้ยงเห็ด ฆ่าเชื้อเศษใบไม้ หรือใบไม้สดโดยการทำความสะอาดบริเวณผิวหน้า มดราชินีใช้เชื้อราที่นำมาจากรังเก่า เพาะลงไปบนอาหาร

13. วิธีการเลี้ยงเห็ดราของมด (ต่อ) เส้นใยของเชื้อราเจริญ และสร้างสารอาหารที่มีคุณค่า เรียกว่า gonglidia มดนำเส้นใยไปเป็นอาหาร

14. สวนเห็ดราของมด รูปที่ 5 แสดงสวนเห็ดราของมด Mycetosoritis hartmanni ที่มา: Alex Wild (2004) รูปที่ 4แสดงสวนเห็ดราของมด Acromyrmex versicolor ที่มา: Alex Wild (2004)

15. ลักษณะของเห็ดในวงศ์Lepiotaceae และPterulaceae รูปที่ 6 แสดงตัวอย่างเห็ด Lepiota clypeolaria ที่มา: www1.appstate.edu (2000) รูปที่ 7 แสดงตัวอย่างเห็ด Pterula verticillata ที่มา: www.hiddenforest.co (2006)

16. ประโยชน์ที่มดและเห็ดราได้รับประโยชน์ที่มดและเห็ดราได้รับ มดใช้เห็ดราเป็นแหล่งอาหารของ ตัวอ่อนและตัวเต็มวัย เห็ดราจะได้รับการปกป้องดูแลให้ปลอดภัยจาก การเข้าทำลายของสัตว์ และเชื้อราชนิดอื่น มดช่วยในการแพร่กระจายและการสืบพันธุ์ ของเชื้อรา

17. Beetle Fungiculture: ด้วงเพาะเลี้ยงเห็ดรา ลักษณะโดยทั่วไปของด้วงเพาะเลี้ยงเห็ดรา • Horton และ Ellis (1997)รายงานว่า ด้วงเพาะเลี้ยงเห็ดรา เป็นด้วงปีกแข็งที่อาศัยอยู่ในเนื้อไม้ • เรียกด้วงในกลุ่มนี้ว่า “ambrosia beetle” • ด้วงเพศเมียจะมีบทบาทหน้าที่มากกว่าด้วงเพศผู้

18. ความสัมพันธ์ระหว่างด้วงและเห็ดราความสัมพันธ์ระหว่างด้วงและเห็ดรา • Mueller et al.(2005) ด้วงมีการเพาะเลี้ยงเห็ดรา มาเป็นเวลากว่า 30-40 ล้านปีมาแล้ว • มีด้วงที่เพาะเลี้ยงเห็ดราไว้เป็นอาหารประมาณ 3400ชนิด จัดอยู่ในวงศ์ย่อย Scolytinae และ Platypodinae • ด้วงเพาะเลี้ยงราในสกุล Ophiostomaและ Ceratocystis

19. วิธีการเลี้ยงเห็ดราของด้วงวิธีการเลี้ยงเห็ดราของด้วง ด้วงเพศเมียขุดเจาะเข้าไปในเนื้อไม้ เพื่อสร้างที่อยู่และห้อง (gallery) เลี้ยงเห็ดรา เพาะปลูกเชื้อราลงบนผนัง gallery เส้นใยของเชื้อราเจริญบนเนื้อเยื่อของต้นไม้ ด้วงนำเส้นใยของเห็ดรามาเป็นอาหาร

20. ลักษณะgalleryของambrosia beetle รูปที่ 8 แสดงด้วงเพศเมียอยู่ภายใน เนื้อไม้ ที่มา:www.biltek.tubitak.govr (1999) รูปที่ 9 แสดงไข่และตัวอ่อนของด้วงกับ เส้นใยของเชื้อรา ที่มา: www.ag.auburn.edu(2008)

21. ลักษณะของเชื้อราในสกุล Ophiostomaและ Ceratocystis รูปที่ 10 Ophiostoma spp ที่มา: www.biltek.tubitak.govr(1999) รูปที่ 11 Ceratocystis spp. ที่มา: www.ipla.org (2006)

22. ประโยชน์ที่ด้วงและเห็ดราได้รับประโยชน์ที่ด้วงและเห็ดราได้รับ ด้วงใช้เห็ดราเป็นแหล่งอาหารที่สำคัญ ของตัวอ่อน และตัวเต็มวัย เห็ดราจะได้รับการปกป้องดูแลให้ปลอดภัยจาก การเข้าทำลายของเชื้อชนิดอื่น ด้วงช่วยในการแพร่กระจายและการสืบพันธุ์ ของเชื้อรา

23. ตารางที่ 1 เปรียบเทียบพฤติกรรมในการทำการเกษตรของมด ปลวก ด้วง และมนุษย์ ที่มา: Mueller et al. (2005)

24. สรุป • แมลงทั้ง 3 กลุ่ม มีวัตถุประสงค์ในการทำฟาร์มเลี้ยงเห็ดราเหมือนกัน คือ เพาะเลี้ยงเชื้อราไว้เป็นอาหารของสมาชิกภายในรัง • เห็ดราได้รับการเลี้ยงดู ตลอดจนปกป้อง ดูแลจากแมลง • การอยู่ร่วมกันระหว่างแมลงและรา เป็นระบบนิเวศหนึ่งที่สำคัญของโลก จึงควรให้ความสำคัญและมีการศึกษาต่อไป

25. จัดทำโดยนางสาวพูนสุข จันทรภักดีรหัสนักศึกษา 4740164อาจารย์ที่ปรึกษา รศ.ดร.วสันณ์ เพชรรัตน์ ภาควิชาการจัดการศัตรูพืช คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่ อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา 90112 โทร. 074-286101-2