TERSANELERDEKİ İSG KOŞULLARI, SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

1. TÜRKİYE’DE TERSANELERDEKİ İSG KOŞULLARI, SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Mustafa Cengiz AYNA İnşaat Mühendisi Baş İş Müfettişi MCA/2008 06 Kasım 2008/İSTANBUL

2. KONU BAŞLIKLARI • Türkiye’de tersanelerindeki gelişmeler, • Türkiye’de ve tersanelerde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin durum (istatistikler), • Toplumsal yapıya ilişkin sorunlar ve öneriler, • Tersaneler ilişkin sorunlar ve öneriler, • Tuzla Tersaneler Bölgesine ilişkin sorunlar ve öneriler, • Bakanlığımız İSG Faaliyetleri, • Tersanelerde İSG uygulamalarına yönelik öneriler. MCA/2008

3. TÜRKİYE'DE TERSANELERDEKİ GELİŞMELER MCA/2008

4. GEMİ İNŞA SANAYİ • 3 milyar dolar ihracat girdisi, • 7 milyar dolarlık yatırım, • Üretimde % 85 ihracat kapasitesi, • 37.000 çalışan, • Üretimde dünya dördüncülüğü, Kaynak: GİSBİR MCA/2008

5. MEVCUT TERSANELER Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı MCA/2008

6. ÖZEL SEKTÖR TERSANELERİNDEKİ GELİŞİM MCA/2008

7. TERSANE KAPASİTELERİ Kaynak: Deniz Ticaret Odası MCA/2008

8. DEVAM EDEN TERSANE PROJELERİ Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı MCA/2008

9. PLANLANAN TERSANE PROJELERİ Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı MCA/2008

10. TERSANELERDE İSTİHDAM DURUMU Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı MCA/2008

11. GEMİ YAN SANAYİNDE İSTİHDAM DURUMU Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı MCA/2008

12. TÜRKİYE'DE VE TERSANELERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN DURUM (İSTATİSTİKLER) MCA/2008

13. İş kazaları Ülkemizde her yıl meydana gelen yaklaşık 80.000 iş kazası ve 400 meslek hastalığı sonucu Yaklaşık 2.000.000 işgünü kaybı 1000’den fazla  ölüm SGKİstatistikleri MCA/2008

14. Türkiye'de İş Kazaları (2000-2007) MCA/2008 Kaynak: SGK İstatistikleri

15. Tersanelerde İş Kazaları (2000-2007) MCA/2008

16. Türkiye’de İş Kazaları (2000-2007) Kaynak: SGK İstatistikleri MCA/2008

17. Tersanelerde İş Kazaları MCA/2008

18. Dünya Tersanelerinde Ölümlü Kaza Oranları Kaynak: GİSBİR 2008 6.4 2000-2008 3.9 MCA/2008

19. Tersanelerde Ölümle sonuçlanan kaza nedenleri % 11 % 11 % 34 % 11 % 16 % 17 MCA/2008

20. Trafik Kazaları (2007) Kaza sayısı : 749.456 Yaralanma : 149.140 Ölüm : 3.459 Kaynak: Emniyet Genel Müdürlüğü MCA/2008

21. TOPLUMSAL YAPIYA (GÜVENLİK KÜLTÜRÜNE) İLİŞKİN SORUNLAR MCA/2008

22. Güvenlik Kültürü (kaza öncesi) • biz her zaman böyle yaparız ! • bana bir şey olmaz ! • yıllardır bu işi yapıyorum ! • bugüne kadar bir şey olmadı ! • kendime korkak dedirtmem ! 80.000 iş kazası – 1043 ölüm 750.000 trafik kazası - 3.459 ölüm Sonuç (bir yılda) Güvenlik konusunda yanlış kültürlenmişiz. MCA/2008

23. Güvenlik Kültürü (kaza sonrası) • şanssızlık, • kaçınılmazlık, • dikkatsizlik. • Kazaların gerçek nedenleri araştırılmalıdır, • İş kazaların % 97’si önlenebilir niteliktedir, • Dikkatsizlik aslında bir sonuçtur. MCA/2008

24. Güvenlik Kültürü Bilinen gerçekler; • İş kazası olmasını hiç kimse istemez, • Gerekli önlemler alındığında, iş kazaları büyük oranda önlenebilir, • İş kazaları sonucu ortaya çıkan maddi kayıplar, önlemek için yapılan harcamaların 5 katı kadardır. Peki, iş kazalarını neden önleyemiyoruz ? Sorun nerede ? MCA/2008

25. Güvenlik Kültürü GÜVENLİK KONUSUNUN GÜNDEMİMİZDE YETERİNCE YER BULAMAMASIDIR. TEMEL SORUN, BİLGİ YETERSİZLİĞİNDEN ÇOK BİLİNÇ YETERSİZLİĞİDİR. MCA/2008

26. TERSANELERE İLİŞKİN GENEL SORUNLAR MCA/2008

27. TERSANELERE ÖZGÜ SORUNLAR Açık Alanda / Ağır Parçalarla Çalışma Tersanelerdeki ölümlü kazaların % 34’ü çalışanların malzeme arasında sıkışması sonucu meydana gelmiştir. Yüksekte Çalışma/Tehlikeli Boşluklar Tersanelerindeki ölümlü kazaların % 34’ü çalışanların düşmesi, % 16’sı malzeme düşmesi sonucu meydana gelmiştir. MCA/2008

28. TERSANELERE ÖZGÜ SORUNLAR Kapalı Alanda / Kimyasallarla çalışma Tersanelerde ölümle sonuçlanan kazaların % 11’i patlamalar sonucu meydana gelmiştir. Kaynak İşleri / Elektrikle Çalışan Ekipman Tersanelerde ölümle sonuçlanan kazaların % 16.5 ’i elektrik çarpması sonucu meydana gelmiştir. MCA/2008

29. TUZLA TERSANELER BÖLGESİNE İLİŞKİN SORUNLAR MCA/2008

30. ALAN DARLIĞI Tuzla Tersaneler Bölgesindeki özel sektör Tersaneleri, ülkemiz gemi inşa sanayinin sahip olduğu; • Tersane sayısının % 52’sini, • İstihdamın yaklaşık % 70’ini, • İhracatın yaklaşık % 80’ini, karşılamaktadır. Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı MCA/2008

31. ALAN DARLIĞI • 2003-2007 yılları arasında sektörün teslim ettiği gemilerde; - adet bazında 2.5 kattan fazla, - DWT bazında 3 kattan fazla, - gemi siparişlerinde 3 kattan fazla artış yaşanmıştır. MCA/2008

32. ALAN DARLIĞI Yaşanan bu hızlı gelişme sonucunda; 44 tersanenin yer aldığı, yaklaşık 1.300.000 m2 alana sahip Tuzla Tersaneler Bölgesindeki çalışma alanlarının yetersiz kaldığı, yetersiz duruma gelen bu dar alanlarda yapılan yoğun çalışmanın, iş sağlığı ve güvenliği yönünden gerekli önlemlerin alınmasını zorlaştırdığı ve riskli çalışma ortamlarının oluşmasına neden olduğu görülmektedir. MCA/2008

33. YORUMSUZ MCA/2008

34. ALAN DARLIĞI (Öneriler) • Tuzla tersaneler bölgesi, artan talebi karşılayacak fiziki imkânlara ve altyapıya sahip değildir. Ülkemiz açısından önemli olan, gelişen ve büyüyen bu sektör için, yeni tersane kurulum alanlarının belirlenmesi, zorunlu hale gelmiştir. • Ayrıca, Tuzla Tersaneler Bölgesinin, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin sorunları da ortadan kaldıracak şekilde, yeniden yapılandırılması, sektörün gelişimi ve iş kazalarının önlenmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. MCA/2008

35. ALT İŞVEREN UYGULAMALARI • Tuzla Tersaneler Bölgesinde, zamanla değişim göstermekle birlikte, yaklaşık 400 alt işverenin çalıştığı bilinmektedir. • Asıl işverenler, tersane alanları üzerinde aynı anda faaliyet gösteren çok sayıdaki alt işverenler arasında gerekli koordinasyonu sağlayacak bir yapılanmayı sağlayamamıştır. MCA/2008

36. ALT İŞVEREN UYGULAMALARI (Öneriler) • Alt işveren uygulaması, yasal durum da dikkate alınarak objektif kriterlere bağlanmalıdır. • Sektörde görev yapacak alt işverenlerin seçimi ve denetimi iyi yapılmalıdır. • Alt işverenlerin klas kuruluşlarınca sertifikasyonu sağlanmalıdır. Yeterli görülmeyen alt işverenlerin iş yapmalarını önleyici yaptırımlar uygulanmalıdır. • Alt işveren sözleşmelerinde, iş sağlığı ve güvenliği konusuna yeterince yer verilmelidir. • Asıl işveren tarafından uygulanan sağlık güvenlik önlemlerinin alt işverenler tarafından da aynı şekilde uygulanması sağlanmalıdır. MCA/2008

37. KAPASİTE KULLANIMI • Tersanelerde yaşanan iş kazalarının önemli nedenlerinden biri de, çalışmaların yoğun ve yüksek tempoda sürdürülmesinden kaynaklanan sorunlardır. • Gemi inşa sanayinde tersane kapasitesi belirlenmesine ilişkin zorlukların dünya ölçeğinde de yaşandığı bilinmektedir. Ancak ülke şartları da dikkate alınarak objektif kriterlere dayalı bir kapasite belirleme çalışması yapılması, sektörde sağlıklı bir büyümenin sağlanması ve iş sağlığı ve güvenliğini tehdit eden unsurların ortadan kaldırılması yönünde önemli bir adım olacaktır. MCA/2008

38. YETİŞMİŞ İŞ GÜCÜ • Yaşanan hızlı gelişme ile birlikte tersaneler, yetişmiş işgücü azlığı nedeniyle eğitimli ve deneyimli olmayan, işyerini ve işyerindeki riskleri tanımayan ve algılayamayan iş gücü ile çalışmak zorunda kalmıştır. • Diğer taraftan işlerin büyük bir kısmı taşeronlar marifetiyle yürütülmekte olan tersanelerde çalışanların sık değişmesi de yukarıda belirtilen olumsuzluğu daha da arttırmaktadır. MCA/2008

39. YETİŞMİŞ İŞ GÜCÜ (Öneriler) • Meslek standartları ile ilgili çalışmalar hızlandırılarak kalifiye elamanların iş hayatına bir an önce kazandırılması sağlanmalıdır. • İlgili kurum ve kuruluşların katılımı ile İSG eğitimleri planlı ve programlı bir şekilde sürdürülmelidir. • Meslek Yüksek Okullarında gemi inşa bölümleri oluşturulmalı ve söz konusu bölümlerin son sınıflarına iş sağlığı ve güvenliği dersleri konulmalıdır. • Teknik Meslek Liselerinde Gemi İnşa Bölümleri arttırılmalıdır. MCA/2008

40. BAKANLIĞIMIZIN TERSANELERE YÖNELİK İSG FAALİYETLERİ MCA/2008

41. MEVZUAT ÇALIŞMALARI İstihdam paketi olarak adlandırılan İş Kanunu’nun bazı maddelerinde değişiklik öngören Kanun ile; tersanelerdeki sorunlar da göz önünde bulundurularak; • Asıl işveren ve alt işveren arasındaki ilişkileri düzenleyen hükümler getirilmiş, ayrıca bu konu ilgili “Alt İşverenlik Yönetmeliği”hazırlanarak yürürlüğe konulmuştur. • Ağır ve tehlikeli işlerde çalışacaklar için mesleki eğitim alma zorunluluğu getirilmiştir. MCA/2008

42. MEVZUAT ÇALIŞMALARI İdari para cezalarına ilişkin yeni düzenlemelerle; • Alınmayan her iş sağlığı ve güvenliği tedbiri için uygulanan ceza 89 YTL’den 200 YTL’ye çıkarılmış, • Ağır ve tehlikeli işlerde mesleki eğitimi almayan her işçi için 500 YTL, • İşveren/alt işveren ilişkisinde muvazaalı bildirim için 10,000 YTL idari para cezası öngörülmüştür. MCA/2008

43. TEFTİŞLER Bakanlığımız İş Müfettişlerince, 2003-2008 yılları arasında tersanelerde toplam 1.100 teftiş gerçekleştirilmiştir. Bu teftişlerde; • 3.061.650 YTL idari para cezası uygulanmış, • 19 işyerine kısmi durdurma, 14 işyerine ise kapatma işlemi uygulanmıştır. MCA/2008

44. EĞİTİM VE ARAŞTIRMALAR • Bakanlığımız İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ve ÇASGEM ile GİSBİR, Dok-Gemi İş Sendikası arasında 25 Şubat 2008 tarihinde imzalanan “Tersanelerde İş Sağlığı ve Güvenliğinin Geliştirilmesi İşbirliği Protokolü” kapsamında, 2008 yılı içerisinde; • İşveren temsilcileri ve mühendisler de dahil olmak üzere yaklaşık 18.000 kişiye eğitim verilmiştir. • 35 tersanede gaz, toz, gürültü, titreşim ve ağır metal ölçümleri yapılmıştır. MCA/2008

45. TERSANELERDE İSG UYGULAMALARINA YÖNELİK ÖNERİLER MCA/2008

46. 4857 sayılı İş Kanunu Madde 77 –İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için; • gerekli her türlü önlemi almak, • araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, • işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, • işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, • gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar. MCA/2008

47. Yeni Yönetmelikler • 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca çıkarılan Yönetmelikler, Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı çerçevesinde, Avrupa Birliği Konsey Direktifleri esas alınarak hazırlanmıştır. • Bu mevzuatla işverenlere, işyerlerindeki risklerini belirleyerek gerekli önlemleri alma yükümlülüğü getirilmiştir. MCA/2008

48. Sistem yaklaşımı • uygun işyeri, • güvenli iş ekipmanı, • güvenli malzeme, • eğitimli insan, • güvenli üretim yöntemi, İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Uzman desteği MCA/2008

49. İSG YÖNETİM SİSTEMİ UNSURLARI Sürekli iyileştirme İ.S.G Politikası Kuruluşun üst yönetimi tarafından onaylanmış, İSG konusundaki hedefleri ve İSG performansını yükseltme taahhüdünü açıkça ortaya koyan birİSG politikasıolmalıdır. Üst Yönetimin Değerlendirmesi Üst yönetim, İSG ile ilgili çalışmaları kendi belirlediği aralıklarla gözden geçirmelidir. İşyerlerinde iş güvenliğinin sağlanması, sistemli ve bilimsel çalışma ile mümkündür. • Uygulama • Organizasyon, • Eğitim, bilinçlendirme • İletişim ve bilgi paylaşımı, • Dokümantasyon, • Uygulama kontrolü, • Acil durum • Kontrol ve Düzeltici Faaliyet • Performans ölçümü ve izleme, • Kazalar, olaylar, uygunsuzluklar, düzeltici ve önleyici faaliyetler, • Denetim • Planlama • Tehlike tanımlanması, Risk Değerlendirilmesi • Hedefler, • İSG Yönetim • programları. MCA/2008

50. Ekip çalışması • Her çalışan, güvenlik zincirinin bir halkasını oluşturmaktadır. • Zincirin sağlamlığı, en zayıf halkası kadardır. • Yönetim kademesi de dahil olmak üzere tüm çalışanlar güvenlik (sisteminin) zincirinin bir parçası olduğunu unutmamalıdır. MCA/2008