Klimaat en MER’s

1. Klimaat en MER’s Studienamiddag Water 23 januari 2012 Jo Laps Dienst Mer

2. Inleiding Verwachte klimaatverandering  effecten discipline water 1. Temperatuurstijging: verhoogde waterbehoefte (verdamping↑) EU Prognose 2100 (Bron: Europees witboek)

3. Inleiding Verwachte klimaatverandering  effecten discipline water 2. Zeespiegelstijging 3. Verandering regenpatroon (neerslagvolumes): nattere winters én drogere zomers (minder kleine regenbuien) 4. Verhoging neerslagintensiteit: intensere (lokale) buien  overstromingen, laagwaterdebieten, droogtestress EU Prognose 2100 (Bron: Europees witboek)

4. Adaptatie Verwachte klimaatverandering  effecten discipline water Conclusie: toename instabiliteit 1. waterkwantiteit: - grotere variaties in afvoeren, waterpeilen, verblijftijden in rivieren en stand grondwatertafel - wijzigingen intensiteit en frequentie overstromingen (cfr. saneringsinfrastructuur) - wijzigingen intensiteit en frequentie droogte, waterschaarste  ! Vlaanderen: lage waterbeschikbaarheid =nu al regio met “ernstig watertekort” 2. waterkwaliteit: - verzilting van watersysteem (cfr. drinkwatervoorziening) - verhoogd polluentenaanwezigheid Hoe omgaan met klimaatverandering? Mitigatie Adaptatie = anticipating the adverse effects of climate change and taking appropriate action to prevent or minimize the damage they can cause. Early action will save on damage costs later.* * http://ec.europa.eu/clima/policies/adaptation/index_en.htm

5. Adaptatie Hoe omgaan met klimaatverandering? Adaptatiemaatregelen op 3 niveaus: 1. EU – gecoördineerde adaptatie (White paper on adaptingtoclimate change - 2009; Europese adaptatiestrategie – 2013 ) 2. Lidstaat – gerichte adaptatie (VAP/NAP)* 3. Project/Plan – autonome adaptatie “Project-MER/Plan-MER = ideale instrument voor toetsing naar effecten op klimaat en op klimaatbestendigheid Project/Plan Nood aan “Klimaatreflex” bij opmaak Project/Plan * Vlaams Adaptatie Plan (verwacht tegen midden 2012) / Nationaal Adaptatie Plan

6. Hoe de klimaatreflex in de praktijk? Bij definiëring Project/Plan adaptatie-ambities meenemen (pro-actief) • Welke vragen te stellen: • Kan het project/plan invloed hebben op omgevingsklimaat? Vb. hittestress door droogleggen van water in grote steden. • Kan het project/plan toekomstige noodzakelijke adaptatiemaatregelen hinderen? Vb. via ruimtebeslag, waardoor waterberging niet meer mogelijk is. • Kan project/plan nog even goed functioneren bij klimaatwijziging? (afh. levensduur project/plan: indien dit stijgt, stijgt de behoefte aan adaptatiemaatregelen) • Gebeurt momenteel in de praktijk zelden  reden = kennis & inzicht beperkt/ontbreekt • Goedkoper dan achteraf maatregelen te voorzien • Binnen de overheid ook groeiende aandacht • Visie binnen dienst Mer nog in ontwikkeling

7. Hoe de klimaatreflex in de praktijk? Bij definiëring Project/Plan adaptatie-ambities meenemen (pro-actief) • Waar te voorzien binnen MER?: • Adaptatiemaatregelen ≠ klassieke milderende maatregelen  aangezien ze niet de effecten van het plan/project op het leefmilieu milderen • Op te nemen als ontwikkelingsscenario in de verschillende relevante disciplines • Kunnen deel uit maken van alternatievenafweging (strategisch niveau) • Wisselwerking gevraagd met MER-deskundigen • Huidige praktijkvoorbeelden: • Sigmaplan • Kustveiligheidsplan

8. Hoe de klimaatreflex in de praktijk? Mogelijke maatregelen in MER’s • Tegen verdroging • Drietrapsstrategie (vasthouden - bergen - afvoeren) • Hergebruik hemelwater • Infiltratie (waterdoorlatende verhardingen – wadi’s) • Buffering met vertraagde afvoer • Grondwatergebruik enkel voor hoogwaardige toepassingen • Grijswatergebruik • Hergebruik proceswater • Minimaliseren verdamping • … • Tegen overstroming • Vergroten waterbergingsruimte • …

9. Hoe de klimaatreflex in de praktijk? Mogelijke maatregelen in MER’s • Tegen toenemende tijdsvariatie neerslag • Dimensionering infiltratiesystemen en regenwaterberging • Dimensionering regenwaterafvoersystemen • Voorzien van tijdelijke bergingssystemen (lokale terreindepressies) • …

10. Hoe de klimaatreflex in de praktijk? Met welke beleidsdomeinen zijn er win-win situaties te bereiken? • Natuur & adaptatie: natuur gebruiken om natuurgeweld in te tomen • Infiltratiemogelijkheden (ontharding) • Ruimte voor water creëren (overstromingsmogelijkheden) • Meanderende beken (trage afvoer, grotere opvangcapaciteit) • Landbouw & adaptatie: leveren van “blauwe diensten” • Omzetten van akkers in weiden • Ruimtelijke ordening & adaptatie: water als fysisch structurerend element • Waterinfrastructuur: dimensionering, grijswaterinfrastructuur • Waterberging (overstromingsmogelijkheden) • “Water in de stad”

11. Hoe de klimaatreflex in de praktijk? Hoe kan de overheid klimaatadaptatie vorm geven • Vrijblijvende ondersteuning:ontwikkeling, beschikbaar stellen en communiceren van kennis en informatie (Milieuverkenning 2030*, codes van goede praktijk, overstromingsgevaarkaarten**,…) • Sensibilisering o.a. via financieringsinstrumenten: vb. subsidies • Uitwerken/evalueren van regelgeving en heffingen: wateraudits, waterprijs i.f.v. beschikbaarheid/verbruik, belasting i.f.v. verhard oppervlakte met afstroom naar riolering (D) * www.milieurapport.be – VMM, 2009 ** ter voorbereiding van ORBP’s (overstromingsrisicobeheerplannen) worden deze kaarten tegen uiterlijk eind 2013 opgemaakt Sturing vanuit overheid

12. Hoe de klimaatreflex in de praktijk? Klimaatscenario’s • Evolueren met onze kennis • Onzekerheden zijn groot Adaptatiemaatregelen • Voldoende flexibel  “no regret maatregelen” • Win-win situaties zoeken: vb. “Beleidsvisie Water in de stad”*: o.a. creëren van blauw-groene ruimten; www.adaptatiescan.nl: synergie tussen adaptatie en mitigatie • Multifunctioneel • Monitoring / Learning-by-doing *Departement MOW - 2011