Przedmiot: Bezpieczeństwo narodowe

1. Przedmiot: Bezpieczeństwo narodowe T. 3. Zagadnienie systematyzacji dorobku naukowego Zagadnienia: Metafory organizacji Podejścia do zarządzania i ich charakterystyka

2. Historia zarządzania Babilończycy Wenecjanie Rzymianie Sumerowie 3000 2500 2000 1500 1000 500500 1000 1500 n.e. p.n.e. Egipcjanie Grecy Chińczycy

3. Uwarunkowania powstania nauk o zarządzaniu Potrzeby społeczne (1) Konieczność synchronizacji, koordynacji i integracji działań(6) Doskonalenie techniki wytwarzania, zwłaszcza narzędzi pracy (2) Rozwój podziału pracy i specjalizacji produkcji(3) Pojawienie się zarządzania jako formy praktyki społecznej i zawodu (7) Wzrost skali i koncentracji produkcji, doskonalenie wyrobów (4) Wzrost stopnia zależności procesów wytwórczych (5) Zapotrzebowanie na wiedzę o zarządzaniu (8) Uwarunkowania główne Uwarunkowania dodatkowe Powstanie nauk o organizacji i zarządzaniu (9) Sprzężenie zwrotne Źródło: L.J. Krzyżanowski, O kierowaniu organizacjami inaczej, Warszawa 1999.

4. Perspektywy operacyjne w zarządzaniu • Zarządzanie naukowe: Frederick W. Taylor • naukowe studia pracy i dobór najlepszych metod wykonywania czynności • eliminacja zbędnych czynności w kontekście najlepszych metod pracy • podział pracy i odpowiedzialności zarządzania z zastosowaniem naukowych metod planowania • ścisła kontrola wykonywanej pracy • Zarządzanie ilościowe: Ford W. Harris • Zarządzanie jakościowe: Walter A. Shewhart • Zarządzanie biurokratyczne: Max Weber • specjalizacja pracy • formułowanie zasad i procedur • bezosobowość • dobrze zdefiniowana hierarchia • awansowanie na podstawie zasług • Zarządzanie administracyjne: Henri Fayol • podział pracy • autorytet przełożonego • dyscyplina • jedność rozkazodawstwa • porządek • wynagrodzenie • stabilność i własność • sprawiedliwość • podporządkowanie interesu jednostki interesom ogólnym • podległość jednemu przełożonemu • centralizacja • Inicjatywa

5. Koncepcja władzy • Typy władzy prawomocnej - wg M.Webera: • władza charyzmatyczna - oparta na przekonaniu, że przywódcy mają nadzwyczajne cechy, a ustanawiane przez nich normy są prawomocne • władza tradycyjna - oparta na wierze w trwałość pewnego porządku i jego prawomocność ( patriarchat, matriarchat) • władza legalna – pochodząca z mianowania lub wyboru dokonanego na podstawie usankcjonowanych procedur, opierająca się na przekonaniu o legalności norm prawnych i o uprawnieniu osób sprawujących władzę do wydawania poleceń na mocy tych norm • Źródła władzy kierowniczej: • własność firmy – władza właścicielska • władza formalna – związana z pozycją formalną w strukturze • nagradzanie – pieniądze i awanse • przymus – oparta na karze lub groźbie jej zastosowania • charyzma – oparta na emocjonalnym związku między liderem a współpracownikami, czego wyrazem jest lojalność i oddanie • władza ekspercka – kluczowe umiejętności i wiedza oparta na doświadczeniu

6. Zasady zarządzania według H. Fayola

7. Metafory przedstawione przez G. Morgana i ich charakterystyki Źródło: A,. Zając, M. Kuraś, Metafory organizacyjne jako narzędzie wstępnej analizy organizacji; http://ki.ae.krakow.pl/ zajaca/ artykuly/ metaf98.html.

8. Metafory w teorii organizacji według M. Jo Hatch Źródło: M. Jo Hatch, Teoria organizacji, PWN, Warszawa 2002

9. Nurty w ogólnej nauce o zarządzaniu Naukę tę cechuje wielowątkowość problematyki badawczej, co znajduje swój wyraz w stosowaniu różnych strategie badań problemów tworzenia organizacji i zarządzania nimi Wyróżnić można trzy wielkie nurty badawcze: Nurt klasyczny i neoklasyczny, zawierający naukowe uogólnienia licznych doświadczeń praktyków, postrzegający człowieka instrumentalnie. Człowiek – to homo economicus. Najistotniejszym problemem tego nurtu – wysoka efektywność organizacji. Model organizacji – mechanistyczny Nurt psychosocjologiczny, skupia się na zjawiskach społecznych. Bada się w nim zachowanie różnych grup i pojedynczych członków organizacji w różnych sytuacjach organizacyjnych. Celem tego nurtu jest poznanie prawidłowości rządzących ludzkim zachowaniem oraz rozwojem stosunków międzyludzkich. Człowiek postrzegany jest jako istota społeczna. Model organizacji – humanistyczny Nurt systemowy, wykorzystujący do opisu i wyjaśniania oraz budowy teorii projektowania organizacji i zarządzania nimi dorobek cybernetyki i ogólnej teorii systemów. Organizacja jest całością zorganizowanego działania, systemem społecznym i technicznym, otwartym na otoczenie. Człowiek jest istota racjonalną. Model organizacji – systemowy, integracyjny System działa tak sprawnie jak jego najsłabszy element

10. Modele organizacji - mechanistyczny Filozofia mechanistyczna A Organizacja jako maszyna • Organizacja jako maszyna: • jeden cel – maksymalizacja zysku • racjonalna analiza i podejmowanie decyzji • naukowe zarządzanie – racjonalizacja działań ludzkich • standaryzacja pracy robotników – wzorce postępowania • formalna komunikacja, zasady i regulaminy • dowodzenie, komunikacja, koordynacja i obsesyjna kontrola

11. Perspektywa behavioralna Podstawa: wpływ czynników psychologicznych i socjologicznych na rezultaty produktywności i zadowolenia z pracy Społeczne warunki pracy, związane z poczuciem przynależności do grupy, poczuciem osobistej więzi z jej członkami, doświadczeniem akceptacji i uznania ze strony współpracowników, są dla ludzi ważniejsze od fizycznych warunków pracy oraz, że bodźce ekonomiczne nie są jedynymi bodźcami oddziałującymi na pracowników • Efekt Hawthorne –sam sposób organizowania i przeprowadzenia badań implikuje określone reakcje u osób będących ich przedmiotem • Podejście Human Relations- stosunki międzyludzkie pracownikami i ich przełożonymi stanowią konieczny aspekt zarządzania: • motywacja pracowników • style przywództwa Hawthorne– miejscowość w pobliżu Chicago. W latach 1924 -1932 prowadzono w Western Electric Company badania dotyczące wpływu motywacji, warunków pracy i stosunków między ludzkich na efektywność pracowników

12. Modele organizacji - humanistyczny Psychologia, socjologia B Człowiek –istota społeczna • Założenia: • potrzeby ludzkie • stosunki międzyludzkie – human relations • teoria X i Y oraz Z • nurt potencjału ludzkiego

13. Założenia i model organizacji systemowej teoria systemów, cybernetyka B organizm - system • Organizm – system: • organizacja jest złożoną całością (systemem); naczelnym jej celem jest przetrwanie i rozwój; stanem organizacji jest homeostaza; podsystemy organizacji są analogami narządów organizmu • zmiana w organizacji jest wynikiem dwóch cyklów: naturalnego cyklu życia i adaptacji do otoczenia; adaptacja do otoczenia może być czynna lub bierna • kierownictwo organizacji jest jej mózgiem: ustala normy, wartości i kontroluje jej funkcjonowanie • konflikty wewnętrzne są stanami patologicznymi

14. Modele organizacji - gra teoria gier C organizacja – arena gry • Założenia: • organizacja jest sztuczna konstrukcją społeczną tworzoną przez graczy; gracze tworzą koalicje w celu realizacji swoich celów • cele graczy są różne i niesprowadzalne do wspólnego mianownika; czynnikiem integracyjnym stron są reguły gry • gracze rywalizują ze sobą, a rywalizacja polega na tym, ze jedni wygrywają kosztem drugich( gra o sumie zerowej) • gracze są autonomiczni (niezależni od siebie); zachowania graczy są nieprzewidywalne (charakteryzuje je pewne prawdopodobieństwo) • gracze działają w sytuacji ograniczoności zasobów; reprezentują dwie strategie: minimalizacji strat – maksymalizacji zysku • bez konfliktu nie ma gry; uczestnicy gry się uczą

15. Podejścia do organizacji

16. Szczeble analizy w badaniach organizacji wg Scota Socjopsychologiczny Badanie charakterystyk organizacji w kontekście środowiska oraz dociekanie na nie wpływu postaw i zachowań indywidualnych Strukturalny Opis struktury i procesów społecznych dotyczących organizacji i jej części: oddziałów, grup społecznych, pozycji grupowych oraz komponentów analitycznych (specjalizacja, sieci komunikacyjne, hierarchia) Ekologiczny Badanie pojedynczych i wielostronnych relacji pomiędzy organizacją i środowiskiem oraz rozwoju relacji pomiędzy organizacjami Źródło: Levels of analysis; http://faculty.babson.edu/krollag/org_dsite/encyklop/level.html

17. Rozwój organizacji duży Tradycyjne Środowiskowe Społeczne Nastawienie na wartości sieciowe Zamiana funkcji na procesy Nastawienie na podział pracy i funkcje organizacji procesowe Stopień złożoności organizacyjnej funkcjonalne Łańcuch wartości i sieci społeczne =wartości organizacyjne Zarządzanie: wspólnota, włączanie, autentyczność „Zamknięte” Interesariusze –zyski finansowe Zarządzanie przez kontrolę Sieć interesariuszy Efektywność ekologiczna Zarządzanie ryzykiem mały Czas partnerstwo narzekanie unikanie

18. Współczesne podejścia do zarządzania • systemowe • organizacja jako system składający się z części współprzyczyniających się do powodzenia całości • wejście - proces transformacji -wyjście • środowisko = rynek zewnętrzny • ważnym komponentem jest sprzężenie zwrotne • całość –to więcej niż suma części (efekt synergiczny) • podsystem - zależna od całości część systemu • ekwifinalność- zdolność do zmiany celów • sytuacyjne • sytuacyjne charakterystyki się różnią • menedżerowie muszą uwzględniać sytuacje, w jakich działają organizacje; mają one wpływ na efektywność ich funkcjonowania • organizacji uczącej się i organizacji inteligentnej • podejście to bazuje na dostosowywaniu się organizacji do przyszłych warunków działania • organizacja musi antycypować zmiany, aby lepiej dostosować się do przyszłych potrzeb klienta • proces organizacyjnego uczenia się

19. Porównanie organizacji

20. Obraz funkcjonowania przedsiębiorstwa Społeczeństwo Historia Czynniki otoczenia Kultura organizacyjna misja Strategia działalności firmy Cele Zadania, procesy Władza organizacyjna i przywództwo menedżerskie socjalizacja Projekt organizacyjny Motywacja do pracy Struktura organizacyjna, systemy działania, zasoby materialne Rola organizacyjna Ludzie Przewaga konkurencyjna Organizacyjne uczenie się Kluczowe kompetencje Źródło : Por. M. Bratnicki, Transformacja przedsiębiorstwa. Wyd.AE, Katowice 1998, s.170.

21. T.4. System zarządzania organizacją Zagadnienia: Struktura zarządzania. Cele i funkcje zarządzania. Metody zarządzania.

22. Funkcje zarządzania PLANOWANIE • Zasoby: • ludzkie • finansowe • materiałowe • technologiczne • informacyjne Rezultaty: Wybór, selekcja celów i sposobów ich realizacji • osiąganie celów • produkty • usługi • sprawność KONTROLOWANIE ORGANIZOWANIE Monitorowanie działań i decyzje korekcyjne Tworzenie warunków do wykonania zadań PRZYWÓDZTWO Kształtowanie pożądanych motywacji pracowników

23. Ogólny schemat systemu zarządzania organizacją OTOCZENIE ORGANIZACJA Procesy informacyjno-decyzyjne Procesy realizacyjne Podsystemy informacyjny i komunikacji Podsystemy wykonawcze Podmiot zarządzający Informacja zwrotna Podsystem zarządzania

24. Podsystem zarządzania jako urządzenie regulujące zakłócenia wielkość pożądana wielkość zadana wielkość nastawiona wielkość realizowana planowanie organizowanie motywowanie kontrola podsystemwykonawczy Podsystem zarządzania (regulator) sprzężenie zwrotne Źródło: J. Trzeciniecki, Projektowanie systemów zarządzania. PWN, Warszawa 1979, s.65.

25. Dwuszczeblowy cykl zarządzania organizacją Zamiar strategiczny- misja, wizja, cele W jaki sposób je osiągnąć? Planowanie strategiczne- długofalowe Strategia: plany i programy Jak realizować strategię? Planowanie bieżące Organizowanie Przewodzenie - motywowanie Zarządzanie strategiczne Zarządzanie operacyjne Operacje - procesy Koordynacja i regulacja Kontrola i monitoring Korekta planów i programów. Zmiana planów

26. Metoda • świadomy i uporządkowany sposób stosowany dla osiągnięcia określonego celu (Encyklopedia Larousse) • systematycznie i konsekwentnie stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia określonego celu oraz • sposób naukowego badania rzeczy i zjawisk i przedstawiania wyników tych badań ( Słownik języka polskiego) • świadomie i systematycznie stosowany, wzorcowy dobór i układ elementarnych czynności, który pozwala skuteczniej i ekonomiczniej (wydajniej, oszczędniej) uzyskać cel działania Metodyka Poprawny metodologicznie zbiór dyrektyw, wskazujący sposoby działania, metody prowadzące do danego celu (T. Pszczołowski) Zasady (reguły) Ogólne wskazówki, wytyczne postępowania

27. Pojęcia podstawowe • Metoda badawcza– celowy, całościowy sposób rozwiązywania problemów badawczych, nadający się do wielokrotnego zastosowania • Metody badawcze dzielą się na: • a. ze względu na zasięg: • uniwersalne – możliwe do zastosowania we wszystkich dziedzinach organizacji • specyficzne – możliwe do zastosowania tylko w wybranych jej dziedzinach • b) ze względu na zakres: • kompleksowe – odnoszące się do problemów organizacyjnych jako całości • wycinkowe – odnoszące się do problemów cząstkowych • W naukach o zarządzaniu wyróżniamy metody: • analityczne – „Jak jest?” • diagnostyczne – „Jest dobrze, jest źle” • projektowe – ulepszające • prognostyczne – „Co należy zrobić?” • Technika badawcza– części składowe metody; czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów ;konkretny sposób zastosowania metody badawczej

28. Metody organizacji i zarządzania • Metody analityczne- opis przedmiotu badania. • Dają odpowiedź na pytanie - Jak jest? • Metody diagnostyczne – wyjaśniają przedmiot badań. Dają odpowiedź na pytanie: Dlaczego jest tak jak jest? • Metody prognostyczne (projektowe, usprawniające) – przewidują przyszłe stany • Dają odpowiedź na pytanie: Jak być powinno? ; Co należy zrobić?

29. Metody zarządzania - zespoły technik i środków planistycznych, organizacyjnych, motywacyjnych i kontrolnych, zalecanych przez teorię dla praktyki zarządzania w celu zwiększania sprawności osiągania celów organizacji • Przykładowe metody: • zarządzanie przez cele ( management by objectives) – wspólne ustalane zadań przez przełożonych i podwładnych oraz osobistej odpowiedzialności za wyniki • zarządzanie przez wyniki (management by results) - ocena pracowników według uzyskiwanych przez nich wyników • zarządzanie przez motywację (management by motivation) - konsekwentne wykorzystywanie systemu motywacyjnego • zarządzanie przez delegowanie uprawnień (management by delegation) – udzielanie podwładnym • pełnomocnictw do podejmowania decyzji w określonym zakresie • zarządzanie przez system (management by system)- organizacja i wykorzystanie informacyjnych systemów zarządzania • zarządzanie przez (management by conflict) – celowe wywoływanie konfliktu i sterowanie nim do czasu osiągnięcia zakładanych celów • zarządzanie w sytuacji kryzysowej (crisismanagement) – identyfikacja i opanowywanie kryzysu

30. Metody szczegółowe RODZINY METOD Wykorzystywanych w zarządzaniu Par excellence organizatorskich Badania metod pracy Metody socjopsychologiczne Mierzenie pracy Metody ergonomiczne Wartościowanie pracy Badania operacyjne Normowanie pracy Metody sieciowe Koordynowanie procesów pracyw czasie Metody ekonometryczne Organizowanie procesów pracy w przestrzeni Metody informatyczne Analiza wartości organizacji Metody heurystyczne Źródło: Z. Martyniak, Metody organizowania procesów pracy, PWE, Warszawa 1996.

31. Metody i techniki organizatorskie • badanie pracy • wartościowanie pracy: sumaryczne, analityczne • analiza dyrektywna • analiza wartości produktu • analiza wartości organizacji • ergonomiczne: ergonomia pracy, ergonomia produktu • badania operacyjne: • sieciowe: techniki - wykresy Gantta, ścieżki krytycznej PERT • ekonometryczne: • heurystyczne: „Burza mózgów”, technika Gordona, technika grup nominalnych • projektowania organizacji: opisowo- ulepszająca, diagnostyczna, prognostyczna, • ewaluacyjne : ankieta, wywiad, obserwacja, analiza dokumentów

32. Techniki zarządzania Ergonomiczne Socjologiczne Systemów informacyjnych Techniki Kierownicze Motywacyjne Badania metod i organizowania pracy produkcyjnej Finansowo-księgowe Organizowania pracy biurowej i systemów zarządzania Mierzenia i normowania pracy Techniki techniczne Decyzje kierownicze Psychologiczne(heurystyczne) Organizowania i koordynowania pracy w czasie Kwalifikowania (wartościowania pracy) organizatorskie Badań marketingowych Kontroli Analiza wartości zarządzania Prawne Analizy systemowej Planowania operacyjnego i strategicznego Statystyczne Matematyczne (badań operacyjnych) Źródło: Z, Mikołajczyk, Techniki organizatorskie w rozwiązywaniu problemów, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1998,s.41.

33. Badanie pracy Systematyczne opisywanie, analizowanie i krytyczna cena istniejących lub proponowanych sposobów wykonywania pracy oraz projektowanie metod bardziej efektywnych. • Cykl badania pracy: • Wybór celu i przedmiotu badania – obejmuje: określenie celu ogólnego( np. obniżka kosztów), wstępną analizę organizacyjną, określenie celu szczegółowego (np. obniżka kosztów własnych o 10%),analizę aspektów ekonomicznych, technicznych i psychologicznych przedmiotu organizowania, warunków pracy oraz ustalenie środków i terminów. • Rejestracja stanu faktycznego – technika kartowania, polegająca na rejestrowaniu badanych procesów za pomocą umownych symboli graficznych na specjalnych wykresach kartach przebiegu: procesu, materiału, czynności itd. • Diagnoza -krytyczna analiza i ocena stanu istniejącego: synteza stanu faktycznego, jego uzasadnienie, poszukiwanie wariantów rozwiązań i ustalenie wariantu optymalnego. • Projektowanie nowego rozwiązania- uporządkowanie zaproponowanych zmian, opracowanie właściwego projektu, jego weryfikacja w symulowanych i rzeczywistych warunkach oraz ocena kryteriów technicznych, ekonomicznych i psychosocjologicznych. • Wdrożenie opracowanego i zatwierdzonego projektu – przygotowanie środków technicznych, rozruch organizacyjny i pomiar efektów. Źródło: Leksykon zarządzania, Difin, Warszawa 2004

34. Metoda analizy wartości Metoda racjonalizacji systemów służąca likwidacji zjawiska dysharmonii funkcji poprzez ustalenie takiej kompozycji systemu, która pozwala spełniać funkcje konieczne przy relatywnie niższym koszcie łącznym Funkcja – cel lub zadanie albo cecha systemu polegająca na zdolności do wykonywania określonych czynności • Tok postępowania: • przygotowanie czynnika ludzkiego • wybór przedmiot badania – diagnoza organizacyjna, ustalenie hierarchii potrzeb organizacyjnych • rozpoznanie systemu – określenie jego granic, delimitacja w stosunku do systemów sąsiednich oraz ustalenie elementów środowiska • zbieranie informacji – analiza mankamentów funkcjonowania systemu, opracowanie drzewa funkcji, ustalenie kosztów spełnienia funkcji oraz dokonanie klasyfikacji funkcji według ważności, stopnia spełnienia i kosztów • analiza funkcji i poszukiwanie nowych rozwiązań – metody heurystyczne, poddanie wariantów ocenie w wyniku ich konfrontacji z założeniami i warunkami funkcjonowania badanego( lub nowotworzonego ) systemu • opracowanie projektu szczegółowego – rozwinięcie wariantu wstępnego w w projekt ostateczny • wdrożenie projektu - wg procedury wprowadzania zmian organizacyjnych Źródło: Leksykon zarządzania, Difin, Warszawa2004

35. Zarządzanie przez cele Management by Obiectives (MBO) Pięć kroków procesu MBO Przegląd celów organizacji Początek następnego okresu MBO Pracownicy ustalają cele Prowadzenie monitoringu Uzyskanie nagrody Dokonywanie ocen Źródło: P.Drucker,1000ventures.com

36. Zasady zarządzania przez cele - MBO • stopniowanie zamiarów i celów organizacyjnych • sprecyzowanie każdego z nich • partycypacyjne podejmowanie decyzji • wyraźne określenie czasu działania • dokonywanie oceny i sprzężenie zwrotne • Sześć etapów MBO • definiowanie zbiorowych celów wg szczebli zarządzania • analiza zadań zarządzania i zapisanie formalnej specyfikacji pracy oraz alokacja odpowiedzialności i uprawnień do podejmowania indywidualnych decyzji • osiąganie ustalonych standardów • zebranie ustalonych specyficznych celów • uzgodnienie indywidualnych zadań ze zbiorowymi celami • ustanowienie informacyjnego systemu zarządzania i monitorowanie osiąganych celów Źródło: www.1000ventures.com/business_guide/mgmt_mbo_main.html

37. Zarządzanie przez jakość ZARZĄDZANIE PRZEZ JAKOŚĆ Polityka jakości Doskonalenie jakości • Planowanie jakości • Produkt (wymagania jakościowe, specyfikacja) • Proces (parametry jakościowe, plan badań, mechanizmy regulacji,dokumentacja dowodowa) • Sterowanie jakością • Sterowanie procesem (regulacja, działania zasadnicze i korygujące) • Badanie jakości • Przeglądy • Zapewnienie jakości • Prowadzenie dokumentacji dowodowej • Dane o jakości • Rozstrzygnięcie (decyzje) jakościowe • Audity jakości Źródło: Pojęcie TQM; htp:/zes.econ.uj.edu.pl/wawak2.html

38. Kaizen • Kaizen – podstawa sukcesu gospodarczego Japonii: • filozofia ulepszania działań w życiu rodzinnym, społecznym i zawodowym • system zarządzania polegający na ciągłym doskonaleniu nieprzerwanym podnoszeniu jakości i wydajności we wszystkich dziedzinach i na każdym stanowisku pracy • zwiększanie efektywności działania bez dodatkowych inwestycji w nowe urządzenia i technologie • Najważniejsze systemy wypracowane przez Kaizen: • System wniosków pracowniczych (Suggestion System) • System konkretyzacji polityki kierownictwa (Policy Deployment) • Metodologia konkretyzacji funkcji jakości (QFD) • Kompleksowe Sterowanie przez Jakość (TQC) i Kompleksowe Zarządzanie przez Jakość (TQM) • Kompleksowy system Produktywnego Utrzymania Maszyn (TPM) • Standaryzacja obejmująca wszelkie procesy i produkty tych procesów w firmie Zasada: Żaden dzień nie powinien minąć bez dokonania choćby najmniejszego ulepszenia

39. Podstawowe pojęcia związane z Kaizen • 5 razy Dlaczego?Poszukując odpowiedzi na problem, pytaj :dlaczego? Tak długo pytaj, aż znajdziesz przyczynę najgłębszą • 5 S- system praktyk porządkowania pracy: • SELEKCJA – oddzielanie rzeczy niepotrzebnych od potrzebnych • SYSTEMATYKA –rzeczy potrzebne ułóż w sposób wygodny do użycia • SPRZĄTANIE – posprzątaj stanowiska robocze i oczyść narzędzia • SCHLUDNOŚĆ – bądź schludny i czysty, unikaj brudnego środowiska pracy; • alternatywnie :STANDARYZACJA –określ normy porządku i przestrzegaj je • SAMODYSCYPLINA – utrzymaj wysoki poziom dyscypliny i etyki pracy • 7(obecnie10 )rodzajów strat produkcyjnych. Wynikają one z: • nadmiernych zapasów, nadprodukcji, oczekiwania, transportu, procesu przetwarzania, zbędnych ruchów , wad produktów, zmian i przezbrajania, braku gospodarności , nieporozumień i błędów w instruowaniu • 7 narzędzi kontroli jakości narzędzi: zestaw praktycznych metod rejestracji analizy danych: • lista kontrolna, diagram Pareto, wykres Ishikawy Ość ryby, histogramy, wykres rozproszony(punktowy), arkusz zbiorczy, karta kontrolna Muda – marnotrawstwo Eliminowanie wszystkiego, co nie przynosi wartości dodanej: wysoka jakość, niska cena, użyteczny produkt dla klienta