უჯერი ნახშირწყალბადები ალკენები , ალკადიენები

1. ელიზბარ ელიზბარაშვილი პროფესორი, ქიმიის მეცნიერებათა დოქტორი ტელ: 593 357538 ელ-ფოსტა: e.elizbarashvili@agruni.edu.ge ვებ-გვერდი: www.chemistry.ge/eliz უჯერი ნახშირწყალბადებიალკენები, ალკადიენები

2. დღეს განვიხილავთ... • ალკენებისა და ალკადიენების • გავრცელებასა და გამოყენებას • ნომენკლატურას • ფიზიკურ თვისებებს • ქიმიურ თვისებებს • მიღების რეაქციებს ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

3. გავრცელება • ალკადიენები: • ალკენები ხილის მწიფობისას ეთილენი გამოიყოფა მცენარეების მიერ ნავთობი (კვალის სახით) ჰევეა წვენი შეიცავს ალკადიენს ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

4. გამოყენება • ალკენები და ალკადიენები: ალკენები ალკადი-ენები გამხსნელები პოლიმე-რები ალდეჰიდები ანტიფრი-ზები სპირტები პოლიმერები კაუჩუკი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

5. შესავალი ალკენები ეწოდება უჯერ ნახშირწყალბადებს, რომელთა ჰომოლოგიური რიგის ფორმულაა CnH2n, მოიცავენ მხოლოდ ერთ ორმაგ ბმასა და sp2-ჰიბრიდულ ნახშირბადატომებს. ალკადიენები ეწოდება უჯერ ნახშირწყალბადებს, რომელთა ჰომოლოგიური რიგის ფორმულაა CnH2n-2, მოიცავენ მხოლოდ ორ ორმაგ ბმასა და sp2-ჰიბრიდულ ნახშირბადატომებს. • ალკენების ისტორიული დასახელებაა ოლეფინები(ლათინური: Oleumზეთი, facereკეთება). • მიაქციეთ ყურადღება! ალკენებსდა ციკლოალკანებსერთნაირი ზოგადი ჰომოლოგიური რიგის ფორმულა აქვთ! • ალკადიენებს ხშირად შემოკლებით დიენებსაცუწოდებენ • მიაქციეთ ყურადღება! ალკინებს და ალკადიენებს ერთნაირი ზოგადი ჰომოლოგიური რიგის ფორმულა აქვთ! ! დავალება სემინარისთვის! დაწერეთ ალკენებისა და ალკადიენებისჰომოლოგიური რიგის პირველი ათი წევრის ბრუტო–ფორმულა ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

6. ნომენკლატურა IUPAC: პროპენი ტრივიალური: პროპილენი IUPAC:ეთენი ტრივიალური: ეთილენი IUPAC: 2-მეთილპროპენი ტრივიალური: იზობუტილენი ალკენების ჰომოლოგიური რიგის პირველი წარმომადგენლებისათვის IUPAC–ის დასახელებასთან ერთად ჯერ კიდევ აქტიურად გამოიყენება ისტორიული დასახელებები. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

7. ნომენკლატურა – IUPAC-ის მიხედვით • მოიძებნოს ყველაზე გრძელი ნახშირდაბოვანი ჩონჩხი, რომელიც მოიცავს ორმაგ ბმას და შესაბამისი ალკანის დასახელებაში „ან“ სუფიქსი შეიცვალოს „ენ“ სუფიქსით. მაგალითად: ბუტანი ბუტენი, პროპანი პროპენი. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

8. ნომენკლატურა – IUPAC-ის მიხედვით 2. დაინომროს ყველაზე გრძელი ორმაგი ბმის შემცველი ნახშირბადოვანი ჩონჩხი იმ ბოლოდან, სადაც ახლოსაა ორმაგი ბმა. ბუტ-1-ენი (არასწორია 3–ბუტენი) ჰეპტ-3-ენი (არასწორია 4–ჰეპტენი) ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

9. ნომენკლატურა – IUPAC-ის მიხედვით 3. დასახელდეს ყველა ის ჩამნაცვლებელი, რომელიც ჩანაცვლებულია ძირითად ჩონჩხში. მათი დასახელება წარმოებს ალკანების ნომენკლატურის ანალოგიურად. 1–ქლორბუტ-2-ენი (არასწორია 4–ქლორ–2–ბუტენი) 4,4–დიმეთილჰექს-2-ენი (არასწორია 4,4–დიმეთილ–3–პენტენი) ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

10. ნომენკლატურა – ალკენური ჯგუფები ალკენების ჯგუფების დასახელებისას „ენ“ სუფიქს ემატება „ილ“ სუფიქსი. მოყვანილი ორი ალკენის ჯგუფების დასახელებისათვის დღესაც აქტიურად გამოიყენება ტრივიალური დასახელებები ვინილი და ალილი. IUPAC: პროპენილი ტრივიალური: ალილი IUPAC: ეთენილი ტრივიალური: ვინილი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

11. ნომენკლატურა - ალკადიენები ალკადიენი კუმულირებული შეუღლებული იზოლირებული IUPAC:პროპადიენი ტრივიალური: ალენი IUPAC: პენტ-1,4-დიენი IUPAC:ბუტ-1,3-დიენი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

12. იზომერია • ალკენებისათვის დამახასიათელებელია სხვადასხვა სახის იზომერია: • ორმაგი ბმის მდებარეობის იზომერია • კონსტიტუციური იზომერია • ტრანს-იზომერი • ცის-იზომერი • სტერეო იზომერია ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

13. ნომენკლატურა – სტერეო იზომერია • როდესაც ალკენებში ორმაგ ბმასთან არსებულ ნახშირბადატომებთან ჩანაცვლებულია ორი განსხვავებული ჩამნაცვლებელი, შესაძლებელია ორი სხვადასხვა სტერეოიზომერის დაწერა. • სტერეოიზომერს, რომელშიც ჩამნაცვლებლები ორმაგი ბმის სიბრტყის მიმართ ერთ მხარეს არიან განთავსებულნი, ეწოდება ცის–იზომერი • სტერეოიზომერს, რომელშიც ჩამნაცვლებლები სიბრტყის სხვადასხვა მხარეს არიან ორიენტირებულნი ეწოდება ტრანს–იზომერი. ტრანს–2–ბუტენი ცის–2–ბუტენი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

14. ალკენების აღნაგობა ნახაზი. ეთენის სტრუქტურა, ბმებს შორის კუთხეები და ბმის სიგრძე ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

15. ალკენების აღნაგობა ნახაზიIII-8. ორმაგი ბმის გარშემო 90–ით შემობრუნება იწვევს ორმაგი ბმის გახლეჩას ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

16. ალკადიენების აღნაგობა ნახაზი. პროპადიენის (ალენის) აღნაგობა – კუმულირებული სისტემა ნახაზიIII-4. sp2–ჰიბრიდიზირებული ნახშირბად ატომი ნახაზი. 1,3-ბუტადიენის აღნაგობა – შეუღლებული სისტემა ნახაზი. 1,3-პენტადიენის აღნაგობა – იზოლირებული სისტემა ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

17. ალკენების ფიზიკური თვისებები ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

18. ქიმიური თვისებები • ალკენებისჰიდრირება ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

19. ქიმიური თვისებები • ალკადიენებისჰიდრირება შეუღლებული ალკადიენებისჰიდრირება მიმდინარეობს საფეხურებრივად ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

20. ქიმიური თვისებები რეაქცია მიმდინარეობს ელექტროფილური მიერთების მექანიზმით • ალკენებისჰალოგენირება გამხსნელი 1,2-დიბრომეთანი აღმომჩენი რეაქცია 1,2-დიბრომპროპანი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

21. ქიმიური თვისებები რეაქცია მიმდინარეობს ელექტროფილური მიერთების მექანიზმით • ალკადიენებისჰალოგენირება 1,3-ბუტადიენი 1,4-დიბრომბუტ-2-ენი 1,2,3,4-ტეტრაბრომბუტანი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

22. ქიმიური თვისებები რეაქცია მიმდინარეობს მარკოვნიკოვის წესის თანახმად • ალკენებისჰიდროჰალოგენირება ელექტროფილი (მაგ. წყალბადი) უერთდება მეტად ჰიდრირებულ ნახშირბადის ატომს ბრომეთანი 2-ბრომპროპანი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

23. მარკოვნიკოვის წესი მარკოვნიკოვის წესი:არასიმეტრიულ ალკენზეჰალოგენწყალბადის მიერთებისას წყალბადი უერთდება მეტად ჰიდრირებულნახშირბადატომს, ხოლო ჰალოგენი – ნაკლებად ჰიდრირებულნახშირბადატომს. როდესაც ჰალოგენწყალბადიურთიერთქმედებს არასიმეტრიულ ალკენთან, მიერთების რეაქცია მიმდინარეობს რეგიოსელექციურად. კერძოდ, მიერთება მიმდინარეობს ე.წ. მარკოვნიკოვის წესის მიხედვით. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

24. ქიმიური თვისებები • ალკადიენებისჰალოგენირება რეაქცია მიმდინარეობს 1,4-ელექტროფილური მიერთების მექანიზმით ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

25. ქიმიური თვისებები • ალკენების ჰიდრატაცია ეთანოლი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

26. ქიმიური თვისებები • ალკადიენების ჰიდრატაცია რეაქცია მიმდინარეობს 1,4-ელექტროფილური მიერთების მექანიზმით ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

27. ქიმიური თვისებები • ჟანგვა • ალკენები და ალკადიენები ადვილად იჟანგებიან. ერთ-ერთი ჟანგვის პროდუქტებია მრავალატომიანი სპირტები. 1,2-ეთანდიოლი(ეთილენგლიკოლი) ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

28. ქიმიური თვისებები • ჟანგვა • ალკენები და ალკადიენები ოთახის ტემპერატურაზე იჟანგებიან კალიუმის პერმანგანატის ხსნარით. რეაქციის შედეგად ადგილი აქვს გაუფერულებას. აღმომჩენი რეაქცია ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

29. ქიმიური თვისებები • პოლიმერიზაცია პოლიმერიზაციის ხარისხი პოლიეთილენი ეთილენი ეთილენი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

30. ქიმიური თვისებები • პოლიმერიზაცია (მნიშვნელოვანი პოლიმერები) პოლიპროპილენი პოლისტიროლი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

31. ქიმიური თვისებები • პოლიმერიზაცია (მნიშვნელოვანი პოლიმერები) პოლივინილკარბაზოლი „ჭკვიანი პოლიმერი“ პოლიმერი პოლივინილკარბაზოლიერთ–ერთი ყველაზე „ჭკვიანი“ პოლიმერია. მას გააჩნია ფოტომეხსიერება ანუ მის ფირფიტაზე თუ დავასხივებთ უი სხივებს რაიმე სურათის გავლით, იგი სურათის ნეგატიურ ანაბეჭდს დაიმახსოვრებს. სწორედ ამ პოლიმერის აღმოჩენამ დაუდო დასაბამი ასლგადამღები მოწყობილობებისა და ლაზერული პრინტერების ტექნოლოგიას. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

32. ქიმიური თვისებები ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

33. ქიმიური თვისებები • ალკადიენებისპოლიმერიზაცია პოლიმერიზაციის ხარისხი 2–მეთილ–1,3–ბუტადიენი იზოპრენი პოლიმერი ტრანს–იზომერი გუდაპერჩი მყიფე მასალა, გამოიყენება ელექტრო–იზოლატორებად ცის–იზომერი ბუნებრივი კაუჩუკი ელასტიური მასალა, გამოიყენება რეზინის დასამზადებლად ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

34. ქიმიური თვისებები • ალკადიენებისპოლიმერიზაცია • სინთეზური კაუჩუკი: პოლიმერი 1,3–ბუტადიენი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

35. ალკენების მიღების რეაქციები ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

36. ალკენების მიღების რეაქციები • ალკანოლებისდეჰიდრატაცია რეაქციისზოგადი სქემა: კონკრეტული რეაქციისზოგადი სქემა: ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

37. ალკენების მიღების რეაქციები • დიჰალოგენალკანებიდან რეაქციის ზოგადი სქემა: კონკრეტული მაგალითები: ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

38. მიღების რეაქციები - ალკადიენები • დეჰიდრირება (საწარმოო მეთოდი) • 2. დეჰიდრატაცია (საწარმოო მეთოდი) ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

39. მიღების რეაქციები - ალკადიენები • დეჰიდროჰალოგენირება (ელიმინირება) • 2. დეჰალოგენირება (ელიმინირება) ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

40. საინტერესო და სასარგებლო ბმულები • როგორ იმახსოვრებენ მოლეკულები ჩვენს სახეს (2012-07-13, mastsavlebeli.ge)http://mastsavlebeli.ge/?action=page&p_id=12&id=54 • შეცდომები ახალი აღმოჩენებისთვის და არამხოლოდ (2012-06-08, mastsavlebeli.ge)http://mastsavlebeli.ge/?action=page&p_id=12&id=40 ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures