ნაჯერი ნახშირწყალბადები ალკანები , ციკლოალკანები

1. ელიზბარ ელიზბარაშვილი პროფესორი, ქიმიის მეცნიერებათა დოქტორი ტელ: 593 357538 ელ-ფოსტა: e.elizbarashvili@agruni.edu.ge ვებ-გვერდი: www.chemistry.ge/eliz ნაჯერი ნახშირწყალბადებიალკანები, ციკლოალკანები

2. დღეს განვიხილავთ... • ალკანებისა და ციკლოალკანებისგავრცელებასა და გამოყენებას • ალკანებისა და ციკლოალკანების ნომენკლატურას • ალკანებისა და ციკლოალკანებისფიზიკურ თვისებებს • ალკანებისადა ციკლოალკანებისქიმიურ თვისებებს ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

3. გავრცელება ნავთობი ბუნებრივი აირი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

4. გავრცელება იუპიტერი სატურნი ურანი ნეპტუნი პლანეტების სატურნის, იუპიტერის, ურანის და ნეპტუნის ატმოსფეროს ძირითადი კომპონენტი მეთანია ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

5. გავრცელება ყაზახეთი ირანი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

6. გავრცელება მირზაანი სართიჭალა ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

7. კლასიფიკაცია ნაჯერი ნახშირწყალბადები ალკანებიCnH2n+2 ციკლოალკანებიCnH2n ციკლურ ნახშირწყალბადებს, რომლებიც შეიცავენ მხოლოდ ნახშირბადისა და წყალბადის ატომებს, რომლებიც ერთმანეთთან დაკავშირებულნი არიან მხოლოდერთმაგიბმებით და აქვთ ციკლური აღნაგობა, ციკლოალკანებიეწოდებათ. მათი ჰომოლოგიური რიგის ფორმულაა CnH2n ღიაჯაჭვიან ნახშირწყალბადებს, რომლებიც შეიცავენ მხოლოდ ნახშირბადისა და წყალბადის ატომებს, რომლებიც ერთმანეთთან დაკავშირებულნი არიან მხოლოდერთმაგი ბმებით, ალკანები ეწოდებათ. მათი ჰომოლოგიური რიგის ფორმულაა CnH2n+2. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

8. გავრცელება ბიოგაზი! ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

9. ჰომოლოგიური რიგი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

10. ალკანები - ნომენკლატურა ჰომოლოგიური რიგის წევრების შედგენილობა განსხვავდება ერთი ან რამდენიმე -CH2- ჯგუფით პრეფიქსი + ან = დასახელება მეთ (1 C) ეთ(2C) პროპ(3C) ბუტ(4C) პენტ(5C) ჰექს(6C) ჰეპტ(7C) ოქტ(8C) ნონ(9C) დეკ (10 C) მეთანი (CH4) ეთანი (C2H6) პროპანი(C3H8) ბუტანი(C4H10) პენტანი(C5H12) ჰექსანი(C6H14) ჰეპტანი(C7H16) ოქტანი(C8H18) ნონანი(C9H20) დეკანი (C10H22) ყველა ალკანისდაბოლოვებაა– ანი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

11. ალკანები - ნომენკლატურა • მოიძებნოს ყველაზე გრძელი ნახშირბადოვანი ჩონხი. აღნიშნული ჩონჩხი განაპირობებს ალკანის ძირითად დასახელებას. • მოყვანილი C7H16 ნაერთის ძირითადი დასახელება იქნება ჰექსანი (უფრო სწორად, განიხილება როგორც ჰექსანის ნაწარმი), ვინაიდან იგი გრძელ განუშტოებელ ჩონჩხში მოიცავს ექვს ნახშირბადატომს. განუშტოებელი ჩონჩხის მოძებნისას შეიძლება აუცილებელი გახდეს ზიგზაგისებური გადაადგილება. მაგალითად, მოცემული სტრუქტურა, განიხილება, როგორც ჰეპტანის ნაწარმი, თუმცა სწოხაზობრივად მხოლოდ ექვსი ნახშირბადატომიადაკავშირებული. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

12. ალკანები - ნომენკლატურა 2. დაინომროს გრძელი ნახშირბადოვანი ჩონჩხი, იმ ბოლოდან, საიდანაც ახლოს არის ჩამნაცვლებელი: ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

13. ალკანები - ნომენკლატურა 3. დასახელდეს ჩამნაცვლებლები ადგილმდებარეობის მითითებით ნაერთის დასახელებისას ჯერ იწერება ჩამნაცვლებლები შესაბამისი ალგილმდებარეობის მითითებით, ხოლო ბოლოს სახელდება ძირითადი ჩონჩხი. ჩამნაცვლებლების ძირითად ჩონჩხში ჩანაცვლების ადგილმდებარეობის მითითება წარმოებს არაბული ციფრებით. ტექსტიდან ციფრების გამოყოფა წარმოებს დეფიზით. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

14. ალკანები - ნომენკლატურა 4. როდესაც ორი ან მეტი ჩამნაცვლებელია ჩანაცვლებული ძირითად ჩონჩხში, უნდა დასახელდეს ყველა ჩამნაცვლებელი შესაბამისი ადგილმდებარეობის მითითებით. • ჩამნაცვლებლები უნდა ჩამოითვალოს ანბანის მიხედვით ენის სპეციფიკის გათვალისწინებით. • ქართულ და ინგლისურ ენაში ეთილის (ethyl) ჯგუფის დასახელება წინ უსწრებს მეთილის (methyl) ჯგუფის დასახელებას. რუსულ ენაში კი პირიქით – მეთილი (метил) უსწრებს ეთილს (этил). • ჩამნაცვლებელბის ჩამოთვლისას ყურადღება არ მიექცევა პრეფიქსებს: დი–, ტრი–, ბის– და ა.შ. 4–ეთილ–2–მეთილჰექსანი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

15. ალკანები - ნომენკლატურა 5. როდესაც ორი ჩამნაცვლებელი არის ჩანაცვლებული ერთიდაიგივე ნახშირბადატომთან, ციფრის მითითება წარმოებს ორჯერ. • ჩამნაცვლებლები უნდა ჩამოითვალოს ანბანის მიხედვით ენის სპეციფიკის გათვალისწინებით. • ქართულ და ინგლისურ ენაში ეთილის (ethyl) ჯგუფის დასახელება წინ უსწრებს მეთილის (methyl) ჯგუფის დასახელებას. რუსულ ენაში კი პირიქით – მეთილი (метил) უსწრებს ეთილს (этил). • ჩამნაცვლებელბის ჩამოთვლისას ყურადღება არ მიექცევა პრეფიქსებს: დი–, ტრი–, ბის– და ა.შ. 3–ეთილ–3–მეთილჰექსანი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

16. ალკანები - ნომენკლატურა 6.როდესაც ძირითად ჩონჩხში ჩანაცვლებულია ორი ან მეტი ერთნაირი ჩამნაცვლებელი, ჯგუფის მითითება წარმოებს ერთხელ. ჩანაცვლებული ჯგუფების რაოდენობის აღნიშვნა კი წარმოებს პრეფიქსებით: დი–, ტრი–, ტეტრა–, პენტა–, ჰექსა და ა.შ. 2,3–დიმეთილბუტანი 2,3,4–ტრიმეთილპენტანი 2,2,4,4–ტეტრამეთილპენტანი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

17. ციკლოალკანები - ნომენკლატურა ციკლოალკანები მონოციკლური პოლიციკლური მცირე ზომის ციკლები (C3-C4) კონდენსირებულ-ბირთვიანი სპიროციკლური საშუალო ზომის ციკლები (C5-C7) მაკრო ციკლები (> C7) პროფ. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ საავტორო უფლებები დაცულია http://www.gtu.ge/katedrebi/dep33/eliz/lecturs_eliz.htm

18. ნომენკლატურა - მონოციკლური ციკლოალკანების დასახელება იწარმოება პრეფიქსით “ციკლო” ციკლობუტანი ციკლოპროპანი ციკლოოქტანი ციკლოპენტანი ციკლოჰექაანი პროფ. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ საავტორო უფლებები დაცულია http://www.gtu.ge/katedrebi/dep33/eliz/lecturs_eliz.htm

19. ნომენკლატურა - მონოციკლური • ჩანაცვლებულ ციკლოალკანებში ინომრება ციკლის ნახშირბადატომები • ნუმერაცია იწყება ჩანაცვლებული ნახშირბადატომიდან • ნუმერაციის მიმართულება შეირჩევა მეორე ჩამცაცვლებლის მიხედვით 1,2-დიმეთილციკლოჰექაანი მეთილციკლოჰექსანი არასწორია 1,6-დიმეთილციკლოჰექსანი პროფ. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ საავტორო უფლებები დაცულია http://www.gtu.ge/katedrebi/dep33/eliz/lecturs_eliz.htm

20. ქიმიური თვისებები • წვის რეაქცია • ალკანები: CH4 + 2 O2 CO2 + 2 H2O H= -192 კკალმოლი–1 (-803 კჯმოლი–1) • ციკლოალკანები: gaaTanabreTsteqiometriulikoeficientebi ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

21. ქიმიური თვისებები - ჰიდრირერბა ალკანები ალკანებში მიერთების რეაქცია არ მიმდინარეობს ციკლოალკანები მიერთება ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

22. ქიმიური თვისებები - ქლორირება ალკანები ჩანაცვლების რეაქცია ციკლოალკანები ჩანაცვლების რეაქცია ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

23. ქიმიური თვისებები - ნიტრირება მაღალოქტანური საწვავის დანამატები გამხსნელები ალკანები ნიტრომეთანი ციკლოალკანები ნიტროციკლოჰექსანი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

24. ქიმიური თვისებები • კრეკინგი რატომ ღირს ბენზინი შედარებით იაფი? • რიფორმინგი, პლატფორმინგი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

25. ქიმიური თვისებები - იზომერიზაცია მაღალი ხარისხის ბენზინის მიღების მეთოდი ოქტანი იზოოქტანი 2,2,4-ტრიმეთილპენტანი იზოოქტანის ოქტანური რიცხვი 100-ის ტოლია ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

26. მიღების რეაქციები - ალკანები • ჰიდრირება ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

27. მიღების რეაქციები -ალკანები ქვანახშირის ჰიდრირება ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

28. მიღების რეაქციები -ალკანები (viurcisreaqcia) ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

29. მიღების რეაქციები -ალკანები • დიუმას რეაქცია ზოგადი რეაქცია მაგალითები ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

30. მიღების რეაქციები -ალკანები • ელექტროლიზი ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures

31. მიღების რეაქციები - ციკლოალკანები • დიჰალოგენალკანებიდან პროფ. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ საავტორო უფლებები დაცულია http://www.gtu.ge/katedrebi/dep33/eliz/lecturs_eliz.htm

32. მიღების რეაქციები - ციკლოალკანები • ალკანებიდან პროფ. ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ საავტორო უფლებები დაცულია http://www.gtu.ge/katedrebi/dep33/eliz/lecturs_eliz.htm

33. საინტერესო და სასარგებლო ბმულები ქართული ქიმიური პორტალი www.chemistry.ge საქართველოს ნორჩ ქიმილოსთა კლუბი www.chemclub.ge ორგანული ქიმიიის პორტალი http://www.organic-chemistry.org/ ორგანული ქიმიის ვირტუალური სახელმძღვანელო http://www.cem.msu.edu/~reusch/VirtualText/intro1.htm#info ელიზბარ ელიზბარაშვილი @ 2013, საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz/lectures