STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

1. Crna Gora _______________________________________________________________ Ministarstvo zdravlja STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOMU CRNOJ GORI Nebojša Todorović pomoćnik ministra zdravlja PODGORICA, 24. MAJ 2011.

2. Osnovni elementi za uspješno upravljanje otpadom: • Uspostavljanje nacionalne politike upravljanja otpadom • Uspostavljanje zakonskog okvira • Obrazovanje osoblja • Uključivanje javnosti u problem medicinskog otpada NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

3. Svrha Nacionalne strategije: Da na opštim načelima EU u upravljanju otpadom, uspostavi realan okvir za smanjenje količine medicinskog otpada i za njegovo upravljanje na zdravstveno bezbjedan i ekološki prihvatljiv način, primjeren nacionalnoj ekonomskoj situaciji i stepenu razvoja zdravstvene zaštite. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

4. Politika upravljanja otpadom u EU nastoji ostvariti sljedeće ciljeve: • zajedničku definiciju otpada u svim državama članicama; • podsticanje čistije proizvodnje i korištenje čistih proizvoda; • regulisanje prevoza otpada; • zaštitu okoline i unutrašnjeg tržišta. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

5. Pravilno upravljanje medicinskim otpadom bazira se na sljedećim principima: • zaštiti ljudskog zdravlja unutar i izvan medicinskih institucija, • zaštiti okoline, • promovisanju pravilnog upravljanja životnom sredinom, • poštovanju nacionalnih i međunarodnih standarda i • poboljšanju higijenskih uslova unutar i van zdravstvenih ustanova. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

6. Osnovni cilj Uvođenje zdravstveno bezbjednog i ekološki prihvatljivog načina postupanja sa medicinskim otpadom, primjerenog nacionalnoj ekonomskoj situaciji i stepenu razvoja zdravstvene zaštite. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

7. Posebni ciljevi • Smanjenje rizika po zdravlje i životnu sredinu; • Zaštita stanovništva od zaraznih bolesti; • Uspostavljanje integralnog sistema upravljanja medicinskim otpadom; • Zaštita zdravlja i bezbjednosti svih lica u zdravstvenim ustanovama i van njih (osoblja, pacijenata, posjetilaca i stanovništva); • Izrada uspješnog i efikasnog sistema za sakupljanje, skladištenje, tretman i odlaganje medicinskog otpada u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom i Direktvama EU; • Kontrola specifičnih bioloških, fizičkih i hemijskih osobina otpada koje mogu štetiti ljudskom zdravlju i okolini;... NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

8. Posebni ciljevi • Poštovanje etičkih i estetičkih principa; • Zaštita okoline promovisanjem pravilnog upravljanja otpadom u životnoj sredini od mjesta nastanka do konačnog odlaganja; • Smanjivanje proizvodnje otpada a posebno opasnog medicinskog otpada; • Obnavljanje, reciklaža i eventualna upotreba otpada i • Edukacija osoblja u zdravstvenim ustanovama u pogledu sprovođenja plana upravljanja medicinskim otpadom. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

9. Karakterizacija medicinskog otpada Medicinski otpad je svaki otpad definisan Pravilnikom o klasifikaciji otpada i o postupcima njegove obrade, prerade i odstranjivanja ("Sl. list Crne Gore", br. 68/09 od 13.10.2009, 86/09 od 25.12.2009). Medicinski otpad je sav otpad nastao u zdravstvenim ustanovama pri pružanju zdravstvenih usluga, vršenju naučnih istraživanja i eksperimenata u oblasti medicine, bez obzira na njegov sastav i porijeklo, tj. heterogena smješa klasičnog komunalnog otpada i opasnog medicinskog otpada. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

10. Karakterizacija medicinskog otpada • Prema WHO to je otpad koji se djelimično ili potpuno sastoji od: • Ljudskih organa i tkiva • Krvi i drugih tjelesnih tečnosti • Ekskreta i sekreta • Ljekova i drugih farmaceutskih preparata • Upotrebljenih briseva, gaza, zavoja i sl. • Upotrebljenih iglala, sklalpera, lanceta i drugi oštrih instrumenata • Bilo kojeg drugog otpada koji potiče od medicinske, stomatološke, farmaceutske ili slične prakse, istraživanja, tretmana, zaštite i uzimanja krvi za transfuzije, a može inficirati osobu koja sa njim dođe u kontakt. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

11. Vrste medicinskog otpada • Prema agregatnom stanju: • čvrsti • tečni • gasoviti • Prema osnovnim karakteristikama: • opasan • neopasan NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

12. Opasan medicinski otpad • mutagenost, • teratogenost, • ekotoksičnost, • svojstvo oksidiranja, • svojstvo nagrizanja i • svojstvo otpuštanja otrovnih gasova hemijskom ili biološkom reakcijom. • Opasni otpad je svaki otpad koji sadrži elemente ili jedinjenja koja imaju neko od sljedećih svojstava: • infektivnost, • radioaktivnost, • eksplozivnost, • reaktivnost, • zapaljivost, • nadražljivost, • štetnost, • toksičnost, • kancerogenost, NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

13. Opasan medicinski otpad • Zavisno od vrste opasnog svojstva , opasni medicinski otpad dijeli se na: • Infektivni; • Oštri predmeti; • Farmaceutski; • Patološki; • Genotoksični; • Radioaktivni; • Posude pod pritiskom; • Hemijski; • Otpad sa visokim sadržajem teških metala. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

14. Rizici od medicinskog otpada • Sve osobe koje mogu doći u kontakt sa medicinskim otpadom izložene su potencijalnom riziku po zdravlje i to: • medicinsko osoblje: ljekari, medicinske sestre, ostali medicinski i nemedicinski radnici u zdravstvenim ustanovama; • pacijenti u i van zdravstvenih ustanova i njihovi posjetioci; • zaposleni u javno komunalnim preduzećima koji rukuju i prevoze otpad; • zaposleni na deponijama, ukljućujući one koji pretražuju otpad; • stanovništvo a posebno djeca ukoliko se igraju sa predmetima koje se mogu naći u otpadu van zdravstvenih ustanova. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

15. Profesionalni i javnozdravstveni rizici • U postupku rukovanja medicinskim otpadom medicinski i nemedicinski radnici izloženi su riziku, prvenstveno od povređivanja ukoliko upotrebljeni oštri predmeti nijesu bezbjedno upakovani. • Tom riziku su izloženi i oni koji pretražuju otpad u kontejnerima i na deponijama. • Stanovništvo može biti izloženo riziku od medicinskog otpada na direktan i indirektan način, različitim putevima kontaminacije: • inhalacijom, • penetracijom kroz kožu • ingestijom NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

16. Rizik od infektivnog otpada • Oko 80% opasnog medicinskog otpada infektivni • kulture i pribor iz mikrobioloških laboratorija, • oprema, materijal i pribor koji je bio u kontaktu s krvlju i ostalim izlučevinama infektivnih bolesnika, • otpad od dijalize, infuzije, transfuzije, • otpad iz obdukcije, te iz svih ostalih zahvata na pacijentima. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

17. Izvori medicinskog otpada: Bolnice, uključujući specijalizovane bolnice i kliničke centre, Domovi zdravlja, Stanice za dijalizu i centrima za hemodijalizu,uključujući i kućnu hemodijalizu, Medicinski istraživački instituti, Usluge doniranja krvi i banke krvi, Biohemijske i mikrobiološke laboratorije, Instituti za patologiju Institucije za medicinsku prevenciju i rehabilitaciju, Starački domovi, Apoteke, zubne klinike i laboratorije za zubnu tehniku, Privatne zdravstvene ustanove, Centri za akupunkturu, Kozmetičke usluge poput bušenja ušiju i tetovaže, Mrtvačnice. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

18. Količine medicinskog otpada Jedinica: kg/k*d Ukupan proizvedeni otpad u zdravstvenim objektima izračunava se kao: OMO + KO = MO Studje u Evropi, Sjevernoj i Južnoj Americi pokazale su da ova stopa može varirati od 1 do 7 kg/krevet*dan, u zavisnosti od stepena razvijenosti zdravstvene zaštite NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

19. Ukupna količina medicinskog otpada u nekim zemljama NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

20. Količine medicinskog otpada u Crnoj Gori U Crnoj Gori do sada nijesu vršena mjerenja količina medicinskog otpada Udio opasnog otpada u ukupnom medicinskom otpadu varira i kreće se od 3% - 30 % zavisno od djelatnosti Prema podacima KCCG u Crnoj Gori udio komunalnog otpada u ukupnoj količini medicinskog otpada je 75 %, a udio opasnog medicinskog otpada iznosi 25%. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

21. Količine medicinskog otpada u Crnoj Gori *Statistički godišnjak 2006. godine – Institut za javno zdravlje NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

22. Analiza postojećeg stanja u Crnoj Gori Najveći proizvođač MO  Klinički Centar Crne Gore Prema dostavljenim podacima proizvodi 722 t medicinskog otpada od čega 182 t opasnog medicinskog otpada ili 25,2 % Najveći dio tog otpadainfektivan (termički se obrađuje u KCCG) NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

23. Osnovni kriteriji za upravljanje otpadom Prevencija i smanjenje proizvodnje otpada Visoki stepen zaštite zdravlja i okoline Smanjenje rizika i opasnosti Efikasna kontrola Upravljanje otpadom po kriteriju ekonomičnosti Reciklaža i iskorištavanje Sakupljanje, transport, optimizacija procesa NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

24. Institucionalne odgovornosti Unutar zdravstvenih ustanova Na lokalnom nivou Na državnom nivou NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

25. Dužnosti zdravstvenih ustanova Svaka Javna zdravstvena ustanova dužna je sačiniti plan upravljanja medicinskim otpadom i dostaviti ga nadležnom državnom organu radi davanja saglasnosti u skladu sa članom 22. Zakona o upravljanju otpadom (Sl List RCG 80/05, Sli List CG br83/08). Direktor zdravstvene ustanove dužan je odrediti tim za upravljanje medicinskim otpadom NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

26. Principi ispravnog upravljanja medicinskim otpadom • Nacionalni sistem upravljanja medicinskim otpadom zasniva se na sljedećim principima: • Promovisanje prevencije i smanjinja proizvodnje otpada, • Zbrinjavanju vlastitog otpada, • Primijeni načela blizine, • Podsticanju sigurnosti i zaštite, • Podsticanju čistih tehnologija, • Podsticanju reciklaže, • Podstcanju iskorištavanja otpada kao sekundarne sirovine. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

27. 4Rmjere za ispravno upravljanje otpadom izbjegavanje/smanjivanje (REDUCTION); ponovna upotreba, bez obrade (REUSE); obnavljanje, ponovna upotreba za istu namjenu, ili uz obradu npr. povratna ambalaža (RECOVERY); recikliranje, odnosno prerada, materijalno i energetsko iskorištivanje otpada (RECYCLING). NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

28. Izbjegavanje / smanjivanje redukcija na izvoru (npr. ograničavanje nabavke materijala koji ostavljaju opasan otpad, odnosno zamjena istih sa podesnijim) korišćenje reciklabilnih proizvoda razdvajanje otpada pomaže kod smanjenja količina opasnog otpada »dobra praksa« NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

29. Razvrstavanje, transport i skladištenje medicinskog otpada • Ambalaža određene boje sa oznakama • Medicinski otpad razvrstava se na mjestu nastanka uz poštovanje sljedećih pravila: • opasan i neopasan otpad ne smiju se miješati; • ukoliko je greškom izmiješan opasan i neopasan otpad, cjelokupna količina otpada se smatra opasnim; • na mjestu nastanka otpada, mora biti dovoljan broj ambalažnih jedinica (kontejnera, držača, kesa i sl.); • kontejneri i kese moraju biti dobro zatvoreni; • kontejneri i kese se ne smiju bacati; • obezbijediti odgovarajuće čišćenje i dezinfekciju u slučaju da se dogodi probijanje ambalaže; • osoblje koje rukuje otpadom mora nositi zaštitnu opremu; • kese, kontejnere i sl. ambalažu puniti do tri četvrtine i zatim odlagati. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

30. Postupanje sa medicinskim otpadom Obrada propisanim i kontrolisanim postupcima OPASNI MEDICINSKI OTPAD Izdvojeno sakupljanje Posebne procedure OSTALI OPASNI OTPAD RADIOAKTIVNI OTPAD Posebne procedure Posebna skladišta (obrada) PATOANATOM. OTPAD Posebne procedure SMANJENJE OTPADA KVANTITATIVNO (višekratna upotreba, velika pakovanja, ) KVALITATIVNO (vrste materijala, organizacija i sl.) Termičko-mehanička obrada INFEKTIVNI OTPAD Posebne Procedure Ovlašćeni sakupljači RAZVRSTAVANJE I IZDVOJENO SAKUPLJANJE OTPADA UNUTAR USTANOVE OTPAD U ZDRAVSTVENIM USTANOVAMA OTPAD SLIČAN KOMUNALNOM OTPADU KOMUNALNO PREDUZEĆE OSTALI OTPAD ODLAGANJE PONOVO UPOTREBLJIVI MATERIJAL: papir, karton ambalažno staklo, metali, plastika,. KOMUNALNO PREDUZEĆE ILI PREDUZEĆA ZA RECIKLAŽU RECIKLAŽA

31. Metode obrade medicinskog otpada: • inseneracija, • hemijska dezifenkcija, • dezifenkcija parom • jonizujuće zračenje, • nejonizujuće zračenje mikrotalasima, • nejonizujuće zračenje radio talasima, • ispuštanje tečnosti u otpadne vode. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

32. KRITERIJUMI ZA IZBOR TEHNOLOGIJE I NAČIN FINANSIRANJA Kriterijumi za izbor tehnologije: minimiziranje štetnog uticaja na životnu sredinu, maksimiziranje efekata sterilizacije, minimiziranje transporta medicinskog otpada do mjesta prerade, maksimiziranje sigurnosti rada uređaja za preradu medicinskog otpada, Trošak investicije Trošak energije i vode Trošak sirovina i potrošnog materijala Trošak osoblja potrebnog za rad Trošak održavanja opreme Trošak transporta otpada nakon obrade, do završnog odlagališta Potencijalni prihodi nakon obrade i odlaganja. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

33. KONCESIJA • ZAŠTO KONCESIJA? • Privatni sektor postaje nosilac rizika finansiranja, rizika primjene i funkcionisanja tehnologije obrade čvrstog medicinskog otpada. • Privatni sektor postaje nosilac i obaveznik primjene najnovije tehnologije u obradi čvrstog medicinskog otpada. • U nedostatku finansijskih sredstava u uslovima globalne ekonomske krize, privatni sektor postaje nosilac finansijskih obaveza u projektu. • Privatni sektor preuzima rizik da će otpad biti sterilan i bezopasan za okolinu sa mogućnošću upotrebe krajnjeg proizvoda u svrhe energetskog goriva. • U dosadašnjoj svjetskoj praksi privatni partneri su se pokazali mnogo efikasnijim i fleksibilnijim u pružanju usluga u odnosu na državni sektor. • Smanjenje angažovanja dodatne zaposlenosti u državnom sektoru. • Privatno javno partnerstvo i koncesije su vrlo savremen i popularan trend u svjetskim investicijama. NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI

34. Crna Gora _______________________________________________________________ Ministarstvo zdravlja Hvalanapažnji! NACIONALNA STRATEGIJA UPRAVLJANJA MEDICINSKIM OTPADOM U CRNOJ GORI Nebojša Todorović pomoćnik ministra zdravlja Podgorica, 24. maj 2011.