TOPLUM KATILIMI

1. TOPLUM KATILIMI ELİF PİŞKİN 2005

2. Toplum katılımı;sağlık hizmeti alanların, hizmetlerin planlama,uygulama ve değerlendirme aşamalarına katılmalarıdır.

3. ULUSAL KALKINMA İÇİNDE TOPLUM KALKINMASININ YERİ • KALKINMA; yoksulluğu ve başkalarına bağımlılığı giderme, daha iyi yaşam koşullarına ulaşmanın önündeki engelleri ortadan kaldırma çabalarını anlatan bir kavramdır.

4. ULUSAL KALKINMA İÇİNDE TOPLUM KALKINMASININ YERİ • ULUSAL KALKINMA; geniş ölçekli sorunları ele alan alt yapısal ve endüstriyel yatırımlarla kent temelli sorunlar üzerinde odaklanan, merkezden yönlendirilen bir iş yapma biçimidir. • TOPLUM KALKINMASI; Küçük ölçekli sorunlara yönelen, sıradan insanların işbirliğine dayalı girişimlerine güvenilen katılımcı bir iş yama biçimidir.

5. TOPLUM KALKINMASININ ULUSAL KALKINMAYA YAPTIĞI KATKILAR • Ulusal kaynakların serbest kalması, • Ulusal kalkınma yatırımları ile sağlanan olanakların etkin bir biçimde kullanılmasını , • Ulusal kalkınma planlarının üzerinde etki sağlar.

6. ALMA-ATA Sağlık Hizmetleri Konferansı(1978) “Kendilerine sunulan sağlık hizmetlerinin planlanma ve uygulanmasına tek tek ve topluca katılmak halkın hak ve görevidir” • Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı(1992) “Sürdürülebilir kalkınma politikalarının başarısı için geniş halk kitlelerinin katılımı şarttır. • Sağlığı geliştirme konferansı-Ottowa (1986) Sağlık günlük yaşamın kaynağıdır.

7. KATILIM NEDİR? • Bir toplum içinde birbirine benzemediği gözlenen, hatta bazen çelişen davranışların ortak adıdır. Örnekler. Bir yetişkinin halk eğitimini izlemesi, Muhtar seçiminde oy kullanmak, Sinema ve tiyatroya gitmek, Dersi soru ve düşünceler ile zenginleştirmek.

8. KATILIM SÖZCÜĞÜMÜM İŞLEVSEL ANLAMI • Amaçlara ulaşma aracıdır. • Toplumsal kaynaklar ve kurumlar üzerinde ortak denetim sağlar, • Fikir birliği sağlar.

9. KATILIM, • İnsanların kendi yaşam alanlarına ilişkin kararlarda , işlem ve eylemlerde etkileşimli özne olmalarıdır.

10. ETKİLEŞİMLİ ÖZNE • İnsanların kendi yaşam alanlarında etkin olması, • Topluluk içinde başkalarına egemen olmaya çalışmamak, • Yaşam sorumluluğunu yüklenmek.

11. KATILIM BİÇİMLERİ • ZAYIF ETKİLİ KATILIM; Katılanlarca tasarlanmamış yardım projeleridir. Danışma, kullanma, katkı, işbirliği, üyelik. • ETKİLİ KATILIM; Katılanlarca tasarlanmış kendilerine yardım projeleridir. Etkili katılım sağlamanın yolu toplum eğitimleridir.

12. KATILIM YARARLARI • Kararların sağlamlığını, uzlaşabilirliğini ve uygulanabilirliğini artırır.(ayrı deneyimler, ortak karar) • Kural yada eylemlere yönelik düşünsel fiziksel yada moral katkı sağlar. (işe sahip çıkma, kuralı benimseme, direnç göstermeme) • İnsanların yaşam alanlarına ilişkin konularda düşünmelerini, girişimde bulunmalarını, sorumluluk almalarını sağlar. (özgüveni geliştiriri, duyarlı hale gelir.)

13. Katılımın göstergeleri • Yeni tekniklerin benimsenmesi, hizmet ve kolaylıklardan yararlanılması, • Yerel kaynakların ve dış yardımların topluluk sorunlarını çözmek için kullanılması, • Yerel girişkenliğin ve önderliğin gelişimi, • Topluluğun toplantılarda, çalışma kümelerinde ve yönetim kurullarında görev ve sorumluluk üstlenmesi.

14. SAĞLIK HİZMETLERİNDE TOPLUM KATILIMI • Bireyler ve ailelerin, kendilerini ve toplumun sağlık ve refahı için sorumluluk yüklenmeleri ve katkıda bulunmalarıdır. • Kişi ve toplum kendilerine uygun olmayan alışılmış çözümleri kabul etmeye zorunlu değildir, kendilerine daha uygun çözüm yolları yaratabilirler.

15. SAĞLIK HİZMETLERİNDE TOPLUM KATILIMI • Toplumlar, kendi yaşamlarını etkileyecek kararları alma ve uygulama gücüne sahip olmalıdır. • Devlet ise, toplumun kendi sağlığının sorumluluğunu üstelenebilmesi için bilgilendirme, okuryazarlığı artırmalı ve gerekli kurumsal değişiklikler yapmalıdır.

16. KATILIM İKİ DÜZEYDE SAĞLANIR; 1-Katkı Yoluyla Katılım; Önceden belirlenen program yada projelere gönüllü katkılar. Katkılar işlerin yürütülmesine iş gücü, para ve malzeme şeklinde olabilir. 2-Planlama ve Yönetim Etkinliklerine Katılım; Gerçek toplum katılımıdır. Yöneticiler ve sağlık çalışanları karar verme yetkilerini katılımcılara devretmesidir.

17. KATILIM NASIL SAĞLANIR? • Katılımın anahtar kavramı, gereksinmedir. • Bütün insanların doyurulması gerekengereksinimleri vardır. • Katılımın gereksinmeye dayanması.kalkınmanın tüm aşamalarında katılmanın gönüllü olması gerektir.

18. Gereksinmeler konusunda şu dört temel etmene dikkat etmek gereklidir • 1. Gereksinmeler kültüre göredir. • 2. Gereksinmelerin kendi içinde hiyerarşik bir yapışı vardır. • 3. Belli bir gereksinimin yeğinliği ve dolayısıyla önceliğin topluluktaki herkes için aynıdeğildir.

19. Katılımı sağlamaktaki iki önemli unsur • Yerellik; ,Yerel sorun, hem insanların güdülenmesi açısından önemlidir hem de, insanların söz söyleyebilecekleri bilgilere en fazla sahip oldukları sorunlardır. • İçtenlik; Katılım gerçekten isteniyorsa gerçekleşebilir.Katılım, bir sorunun sağlıklı biçimde çözümü için; katılım gerçek bir gereksinim olarak görülüyorsa, başarılabilir. Katılma bir başkasına istenileni yaptırma olarak kullanıldığı sürece asla beklenen sonucu vermez.

20. Toplumun sağlık hizmetlerine katılımım sağlama yöntemleri 1) Toplumu tanıma 2) Sağlık eğitimi 3) Liderliği belirleme ve geliştirme 4) Sağlık kurullarının kullanılması 5) Sektörler arası işbirliği 6) Kitle iletişim araçlarının kullanımı

21. l.Toplumu Tanıma • Toplumun sağlık durumunu, sorunlarını, kaynaklarını ve sağlıkla ilgili ve davranış biçimlerini saptama, bir bütün halinde değerlendirerek sonuca varmaktır. Toplum tanısı, toplum düzenine planlama, hizmet verme, değerlendirme ve iletişim için bir temel oluşturmaktadır. ,

22. Toplumu Tanımanın kullanıldığı yerler; 1) Toplumun sağlık düzeyinin belirlenmesi, 2) Toplumun sağlık düzeyi üzerinde etkili olan etkenlerin belirlenmesi 3) Sağlıkla ilgili sorun ve gereksinimlerin belirlenmesi 4) Sağlıkla ilgili önceliklerin belirlenmesi 5) Sağlık sorunları ve gereksinimlere uygun çözümlerin belirlenmesi 6) Hizmet önceliklerinin saptanması 7) Sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesi

23. Toplumun Nüfus Özellikleri • Nüfus büyüklüğü • Nüfusun yaş,cins,ekonomik durum,eğitim,meslek,din,etnik grup, evliliğe göre dağılımı • Nüfus hareketleri • Nüfus büyüklüğündeki değişmeler(Göçler)

24. Toplumla ilgili Genel Bilgiler • - Tarihsel geçmiş • - Çevrenin fiziksel ve iklimsel Özellikleri • - Ekonomik etkinlik ekonomik gelişme • - Alt yapı (evlerin durumu,su kaynakları,sanitasyon,yollar,ulaşım) • - Sosyal yapı • - Politik yapı,resmi ve resmi olmayan liderler • - Suç işleme oranı ve güvenlik • - Yaşamsal istatistikler(ölüm,dogum,dogurganlık hızları)

25. Yalan ve Uzak Çevrede Toplum için Hizmet Olanakları • Sağlık hizmetleri (var olan olanaklar, coğrafi dağılımı, ücret durumu, ulaşılabilirlik, hizmet alanı, etkililik, kalite) • Sosyal yardım hizmetleri • Kurum ve sektörler arası işbirliği • 'Yürüyen sağlık programları

26. Hizmetlerin Kullanımı • Başvuru sıklığı • Başvuru nedenleri • Sevk nedenleri • Değişik grupların hizmetleri kullanımındaki ayrımlılıkları

27. Toplum Katılımı • Toplumun ilgi odakları (hissedilen gereksinimler, hizmet talebi,hizmetten beklentiler,sağlık hizmetlerinin beklentileri karşılama düzeyi) • Dernekler • Gönüllü kuruluşlarca yürütülen etkinlikler

28. Sağlık ve Hastalık Durumu • Ölüm hızları,ölüm nedenleri • Hastalık ve sakatlıklar görülen hastalık ve sakatlıkların görülme sıklıklan,insidansve prevalans) • Beslenme durumu • Çocukların büyüme ve gelişme durumları • Sağlıkla ilgili somatik ve psikososyal özelliklerin dagılımı(beslenme alışkanlıkları,Sara, alkol kullanımı vb.) • Sağlık ve hastalık durumlarının zaman içindeki değişimler

29. Risk Durumu • Önemli hastalıklar • Çevresel sağlık koşulları • Aşılama durumları • Aile planlaması uygulamaları

30. Sağlıkla İlgili Bilgi, Tutum, Davranışlar • Gelenek ve görenek(Saglıkla ilgili geleneksel uygulamalar) • Toplum içinde sağlık personeli dışında sağlıkla ilgili kişiler (ara ebeleri, sünnetçi,sıhhiye, kırıkçı, hoca vs.) • Yaşam biçimleri • Verilen sağlık öğüdünü yerine getirme derecesi • Hastalık nedenleri hakkında bilgi • Sağlık ve hastalık durumu • Davranışlarda zaman içindeki değişimler

31. Sağlık Personeli İle ilişkiler • iletişim başarısı • iletişimde gerek toplumdan.gerekse sağlık personelinden kaynaklanan sorunlar • Tercih edilen sağlık personeli tipi,nedenleri

32. Toplumu tanımada en sık kullanılan yöntemler: 1. Rapor, istatistik, sağlık evi, sağlık ocağı kayıtları 2. Kroki çizme 3. Kesitsel harita 4. Tarih şeridi 5. Eğilim grafiği 6. Mevsimsel takvim 7. Kişisel görüşmeler(toplum liderleri ve halkla) 8. Ev ziyaretleri 9. Gözlem 10. Grup görüşmeleri 11. Sıralama

33. 2.Sağlık Eğitimi Toplumun sağlık hizmetlerine katılabilmesiiçin, sorunlarını tanımlaması, önceliklerini belirlemesi ve bunlara uygun planlama yapılabilmesi gerekmektedir. Bütün bunlar içinse belirli bir bilinç, bilgi ve beceri düzeyine ulaşmak gereklidir.

34. 2.Sağlık Eğitimi Topluma yönelik sağlık eğitiminde kitle iletişim araçlarının kullanımı, afiş, poster ve broşürlerin dağıtılabilir. En etkili yol, sağlık personeli aracılığıyla yüz yüze eğitim verilmesidir.

35. 2.Sağlık Eğitimi Sağlık personeli iletişim, eğitim metodolojisi ve sağlık eğitimi konularında yeteri kadar bilgilendirilmemektedir. Ayrıca, toplumun katılımıkavramından ise genellikle habersizdirler. Bu nedenle hem ülke hem de il veya sağlık ocağıdüzeyinde sağlık personelinin iletişim,sağlık eğitimi ve toplum katılımı konusundabilgilendirilmesi ve duyarlı duruma getirilmesi sağlanmalıdır.

36. 3. Liderliği Belirleme Ve Geliştirme Sağlık personeli hizmet vereceği toplumla ilgili pek çok bilgiyi toplum liderleri île görüşmeler sonucunda elde edebilir. Topluluklar içinde doğal liderler; köylerde muhtar,öğretmen, imam; ilçelerde kaymakam, ilköğretim müdürü, belediye başkanı, müftü, öğretmenler, eczacı Bu kişiler sağlık personeline bilgi vermek yanında,toplumu iyi tanıdıkları ve toplum içinde söz sahibi oldukları için etkinliklerin planlanması ve uygulanmasında da yardımcı olabilirler.

37. 3. Liderliği Belirleme Ve Geliştirme toplumda doğal liderler dışında söz sahibi kişiler; Bazı toplumlarda yaşlı kadınlar, köy ağaları,aşiret reisleri liderlik özellikleri taşıyabilirler. Bu kişilerin kimler olduğu, bireysel veya grup görüşmeleri sırasında belirlenebilir.

38. Gönüllüler • sağlık personeli ile birlikte kendi toplumlarının sağlığını geliştirecek toplum temsilcileridir. • Çalışmaya katılacak gönüllülerin rolleri önceden ayrıntılı olarak belirlenmelidir

39. Gönüllülerle yapılan alışmalarda dikkat edilmesi gereken noktalar vardır: • - Çalışmaya katılacak gönüllülerin rolleri önceden ayrıntılı olarak belirlenmelidir.

40. Gönüllüler • Yapılacak çalışma için görev dağılımı, kişilerin özelliklerine, bilgi ve beceri düzeyineuygun olarak yapılmalıdır. • Gönüllüler toplum tarafından seçilmelidir. Ancak,bunun bazı sakıncaları vardır.(bir güç gösterisine dönüşebilir. Bir diğer sakınca ise, toplumun yapılacak çalışmayı iyi bilmemesi nedeniyle doğru kişiyi seçememesidir. ) ' • Gönüllülerin sürekli eğitimi gereklidir, • Toplumun seçtiği kişilerle,sağlık .çalışanları arasında düzenli toplantılar yapılmalıdır. • Yapılan çalışmalar düzenli olarak değerlendirilmeli ve sonuçlar topluma iletilmelidir.

41. 4. Sağlık Kurullarının Kullanılması • Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirildiği Bölgelerde Hizmetin Yürütülmesi Hakkındaki Yönetmelikle üç sağlık kurulu kurulması öngörülmüştür: a) Sağlık Ocağı Sağlık KurullarıKöylerde Ve Bucaklarda ve ilçe Merkezlerinde b) Sağlık Merkezleri Sağlık Kurulları ' c) İl Sağlık Kurulları

42. 5.Sektörler Arası İşbirliği Herhangi bir sektörün planladığı etkinlikleri gerçekleştirebilmesi, verdiği hizmetin etkililiği artırabilmesi ve amaçlarına ulaşabilmesi için kaynak ve olanaklarının yanı sıra diğersektörlerin insan gücü, araç gereç, iletişim ve yetki olanaklarım da harekete geçiripkullanabilmesi gereklidir.

43. 6. Kitle iletişim Araçlarının Kullanımı Kitle iletişim araçlarının toplumdaki belli başlı görevleri; 1. Habercilik, 2. Kamuoyu oluşturma, 3. Yönetsel surece katılma ve denetleme, 4. Eğitim, 5. Toplumsal bütünleşmedir.

44. Kitle iletişim araçlarının sağlık eğitimi ve toplum katılımındaki yeri a) Geniş bir izleyici kitlesiyle düzenli bir biçimde iletişim sağlanır, en uzak köyleri deyayın kapsamına alabilir, etki alanına sokabilir. b) Toplum, olayları günü gününe izleyerek gerekti bağlantıları kurar. c) Toplumun duygularına, aklına ve göz önüne aynı anda yönelerek onu etkiler. d) Halkın günün gelişmelerine bilgili ve bilinçli olarak katılmasını sağlamak üzere,sürekli bir bilgi ve haber akımım sağlar ve kamuoyu oluşturur. e) Topluma, yaşamın her mekanında, evde, sınıfta, işyerinde... yaşamın her alanıyla ilgili gerekli becerileri Öğretir.

45. Toplum Katılımının Engelleri • Sosyal ve kültürel etkenler • Ekonomik etkenler ' • Politik ve yönetsel etkenler

46. 1.Sosyal ve Kültürel Etkenlerden Kaynaklanan Güçlükler a)Toplumun demokratik bir yapı içinde kendini yönetme bilgisi, becerisi ve deneyiminin az olması toplumun katılımım engeller. b)Toplumun kendi sorunları ve çözüm yolları hakkında bilinçli olmaması katılımım güçleştiren diğer bir etkendir

47. 1.Sosyal ve Kültürel Etkenlerden Kaynaklanan Güçlükler c-Gruplar arasındaki zıtlıklar, anlaşmazlıklar, sürtüşmeler, çıkar çatışmaları, kan davası, vb. nedenler toplumda ortak karar almayı ve birlikte hareket etmeyi güçleştirir. d-Toplumda demokratik liderliğin gelişmemesi

48. 1.Sosyal ve Kültürel Etkenlerden Kaynaklanan Güçlükler e) Gönüllü kuruluşların bulunmaması ı) Nafüs Hareketleri g) Deneyimler h) Hizmetin Ulaşilabilirliği ı

49. 2.Ekonomik Etkenler Nedeniyle Ortaya Çıkan Güçlükler a) Toplumun Yoksulluğu: Gelir düzeyi düşük olan toplumlarda,özellikle ekonomik katkı gerektiren etkinliklere katılımda isteksizlik olabilir. b) Gelir Dağılımdaki Dengesizlikler Toplumda yoksulluğun yanı sıra, gelir dağılımdakieşitsizlikler de bazen katılımı olumsuz etkilemektedir, ı c) Kaynakların Sınırlılığı ve Finansman Güçlükleri Devlet ve toplum işbirliğinedayanan katılımcı çabalarda, kalkınma için gerekli olan iç ve dış kaynakların azlığı ve yokluğu,

50. 3-Politik ve Yönetsel Etkenlerden Kaynaklanan Güçlükler a) Toplumun katılımım Özendirecek ve destekleyecek yerel yönetimlerin bulunmayışı b) Katılımla ilgili bilgi ve beceriye sahip kamu yöneticileri ile görevi ilerin in iş basında olmaması.personel hareketliliği,bilgisizliği ve motivasyon eksikliği katılımı güçleştirir. c) Yönetimin merkeziyetçi tutumundan kaynaklanan güçlükler, d) Kalkınma plan ve programlarında yerel toplumlarda destekli katılım politikalarına öncelik ve önem verilmesi,toplumun katılımım özendirecek yöntem ve yaklaşımların uygulanmaması. e) Kamu kuruluşlarının hizmet götürdükleri toplumu tam olarak tanımaması ve topluma götürülen hizmet ve etkinlikler için yeterli tanıtma ve eğitim çalışması yapılmaması, . f) Toplum atılımına dayalı plan ve programların uygulama aşamasında ilgili kamuyönde etkileyebilir. g) sağlık personelinin toplum için en iyi olanı bildiğini sanması, onlar adına doğru kararlar verdiğine inanmasıve toplumla işbirliği içinde çalışmanın prestij ve otorite kaybına neden olacağını düşünmemesi.