Liryka jako rodzaj literacki

1. Liryka jako rodzaj literacki

2. Liryka • Liryka– jeden z trzech rodzajów literackich, obok dramatu i epiki. • Obejmuje utwory, których głównym przedmiotem przedstawienia są przeżycia wewnętrzne, przekazywane za pośrednictwem wypowiedzi monologicznej , odznaczającej się subiektywizmem, podporządkowanej funkcji ekspresywnej oraz funkcji poetyckiej języka. Centralnym elementem utworu lirycznego jest tzw. podmiot liryczny. Niezależnie od gatunku język liryki oznacza się wysokim zmetaforyzowaniem. • Ciekawostka!!! • Jej nazwa wywodzi się od nazwy starogreckiego instrumentu muzycznego – liry. Przy jej wtórze antyczni poeci śpiewali swoje pieśni.

3. Podziałliryki • Ze względu na sposób wypowiedzi podmiotu lirycznego: • bezpośrednia – bezpośrednio, wprost, w 1. os. lp., "ja" liryczne wyznaje swoje uczucia, przeżycia, myśli : • osobista – bezpośrednie wyznania podmiotu lirycznego prezentują rozważania na temat myśli, uczuć poety utożsamianego z podmiotem lirycznym • roli – podmiot liryczny nie jest utożsamiany z poetą, a treści mają charakter ogólny, uniwersalny • maski – podmiot liryczny przyjmuje postać Np.: rośliny, zwierzęcia, rzeczy, przypisując im Np. swoje uczucia • pośrednia – podmiot liryczny jest bardziej ukryty, nie wyznaje wprost, lecz wyraża swe myśli przez sytuacje, zdarzenia, opisy; utwory te mają charakter narracyjny lub dialogowy, stąd istnieje kilka odmian tego rodzaju liryki: • opisowa – uczucia podmiotu lirycznego wyrażone są przez opis np. krajobrazu, przedmiotu • sytuacyjna– w formie wypowiedzi dialogowych i narracyjnych podmiot liryczny prezentuje jakieś zdarzenie , w którym nie brał udziału; oprócz podmiotu lirycznego pojawia się bohater liryczny • podmiotu zbiorowego – podmiot liryczny to tzw. "my" liryczne – grupa wypowiadająca się w utworze, prezentująca swój zbiorowy pogląd, myśli • zwrotu do adresata – podmiot liryczny jest wyraźnie obecny, ale swe myśli kieruje do konkretnego adresata. Zazwyczaj utwory w stylu podniosłym

4. Podział liryki • Ze względu na typy wyrażanych przeżyć: • miłosna – tematem utworów jest miłość, jej oblicza, formy • refleksyjno-filozoficzna – rozważanie pojęć, uczuć w uogólniający sposób • patriotyczno-obywatelska – naród, ojczyzna i cała sfera zagadnień z tym związanych • agitacyjno-polityczna – teksty w formie manifestów nawołujących do popierania jakiejś idei lub czynu wielkiej rangi. • funeralna – upamiętnia zmarłą osobę, wyraża żal po jej śmierci • religijna – odwołująca się do religii • autotematyczna – liryka, której przedmiotem jest refleksja nad rolą poety i istotą poezji • refleksyjno-zasadnicza . • apelu – podmiot liryczny kieruje wypowiedź do określonego adresata zamiarem wywarcia wpływu na jego postawę i poglądy.

5. ANAKREONTYKRaz mnie zobaczył we śnieMistrz z Teos, Anakreont,I śmiejąc się, zagadnął.Podbiegłem doń, objąłem,Całusem powitałem.Był stary, ale piękny,Przystojny i kochliwy.Pachniały winem wargi,A ciałem jego drżącymNa nowo Eros władał.Zdjął wieniec ze swej głowy(Pozostał na nim zapach)I mnie przekazał w darze.A ja ? cóż za szaleństwo! ? Włożyłem go na skronie.I odtąd już nie umiemNie myśleć o miłości. Gatunki Liryczne • Anakreontyk – wierszowany utwór literacki o tematyce biesiadnej, wesołej lub rubasznej, sławiący uroki życia, opowiadający o miłości w sposób żartobliwy. Nazwa gatunku pochodzi od greckiego poety Anakreonta z Teos , który ukształtował styl i miarę wierszową wiersza anakreontejskiego.

6. Gatunki Liryczne • Bajka – krótki, epicki utwór literacki, zawierający morał (pouczenie), może być wierszowany i żartobliwy. Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu albo wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność. Bohaterami bajek mogą być ludzie, a także zwierzęta, przedmioty i zjawiska, które uosabiają typy ludzkie, cechy charakteru lub przeciwstawne poglądy i stanowiska.

7. Gatunki Liryczne • Elegia – utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania, rozważania lub skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów egzystencjalnych ; wyróżnia się elegie miłosne i patriotyczne. Należy do najbardziej charakterystycznych form liryki bezpośredniej.

8. Gatunki Liryczne • Epigramat, epigram – wywodzący się z napisów informacyjnych w Starożytnej Grecji krótki, przeważnie dwuwierszowy utwór poetycki pisany dystychem elegijnym. Z czasem wykształciło się kilka rodzajów epigramu: wotywny, nagrobkowy, okolicznościowy. Odmianą epigramatu były popularne w epoce odrodzenia fraszki.

9. Gatunki Liryczne • Epitafium – napis umieszczony na nagrobku lub pomniku upamiętniający zmarłego, jak również sam pomnik w postaci ozdobnej płyty lub tablicy z napisem ku czci zmarłego, najczęściej nie w miejscu pochówku, lecz w innym związanym z daną osobą,. w kościele, na ścianie, filarze lub posadzce.

10. Gatunki Liryczne • Fraszka – krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany o różnorodnej tematyce, często humorystycznej lub ironicznej . Posiada puentę. Fraszka wywodzi się ze starożytności, swoimi korzeniami sięga do epigramatu, którego twórcą był Symonides z Keos. Były to krótkie napisy na kamieniach nagrobnych i przedmiotach codziennego użytku. Autorami fraszek było wielu znanych polskich poetów, między innymi Jan Kochanowski, Jan Sztaudynger.

11. Gatunki Liryczne • Hymn – uroczysta i podniosła pieśń pochwalna o apostroficznym charakterze wypowiedzi, komponowana na cześć bóstwa, szczególnej osoby, wydarzenia, ojczyzny (kraju), a także idei. W kręgu kultury europejskiej hymny znane były w basenie Morza Śródziemnego już w starożytności. Na stałe weszły do kanonów kulturowych wraz z rozwojem chrześcijaństwa, który uczynił swoim ten rodzaj literacki wzorując się na hebrajskim Starym Testamencie i judeochrześcijańskim Nowym Testamencie.

12. Gatunki Liryczne • Oda – utwór liryczny, który charakteryzuje się wzniosłością tematu i stylu, sławi ideę, wydarzenie lub czas. Zwykle cechuje ją także zbiorowy podmiot wypowiedzi. Należała do najpopularniejszych form poezji klasycznej.

13. GatunkiLiryczne • Pieśń – gatunek literacki poezji lirycznej, o genezie związanej z obrzędami i muzyką , od której stopniowo się uwolnił, stając się samodzielną formą wyrazu.

14. Gatunki Liryczne • Psalm – liryczny utwór modlitewny, rodzaj pieśni religijnej, o podniosłym charakterze, którego adresatem jest zazwyczaj Bóg, rzadziej człowiek. Ze względu na treść wyróżnia się psalmy: dziękczynne, błagalne, pokutne, prorocze, pochwalne, patriotyczne, żałobne.

15. Gatunki Liryczne • Sielanka – gatunek literacki. Utwór poetycki, przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego. Wysnuta z piosnek pasterskich stała się świadomie kreowanym obrazem utęsknionej, szczęśliwej natury – zdaniem badaczy gatunek jest specyficznym wytworem kultury miasta i ujawnia znużenie światem cywilizacji. Idylla odsłania beztroskie, spokojne i pogodne życie, spełnione przez miłość. Sielanka ma najczęściej kształt lirycznego monologu, poprzedzonego lub przeplecionego opisem bądź dialogiem. Gatunek często ukazuje świat mitologiczny.

16. Gatunki Liryczne • Sonet – kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego, która złożona jest z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach , rymowanych zwykle abba abba i dwóch trójwierszach . Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a tercyny zawierają refleksję na jego temat.

17. Gatunki Liryczne • Tren, lament, płacz (żałobny) – utwór liryczny o charakterze żałobnym, wywodzący się ze starogreckiej poezji funeralnej, blisko spokrewniony z elegią, a także epicedium; ważny element struktury tragedii greckiej; odmiana pieśni lamentacyjnej. Utwory takie były poświęcane zmarłej osobie i wyrażały żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiały jej cnoty i zasługi. Twórcami trenów byli m.in. Symonides z Keos i Pindar (w Grecji) oraz Newiusz i Owidiusz . Do antycznej twórczości trenodycznej nawiązywali poeci renesansowi .

18. Gatunki Liryczne • Wiersz – sposób organizacji tekstu, polegający na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych właściwościach strukturalnych; przeciwieństwo prozy; utwór o swoistej językowej kompozycji, w której wers pełni funkcję wierszotwórczą, wykorzystuje środki stylistyczne w funkcji poetyckiej, impresywnej lub ekspresywnej.

19. Wykonawcy: • Patryk Piętka • Grzegorz Cybulski KL. III B • Łukasz Brzoza