Download
1 / 24
270 likes | 664 Views
E Drejta Romake. Jus Romanorum. JUS QUOD AD PERSONAS PERTINET JUS QUOD AD RES PERTINED JUS QUOD AD ACTIONE S PERTINET . Marrëdhënja trashëgimoro-juridike. 1) DEFUNCTUS, DE CUJUS, cilët persona mund të trashëgoheshin, apo cilët persona mund të ishin trashëgimlënës ;
E N D
E DrejtaRomake Jus Romanorum
JUS QUOD AD PERSONAS PERTINET JUS QUOD AD RES PERTINEDJUS QUOD AD ACTIONE S PERTINET
Marrëdhënja trashëgimoro-juridike • 1)DEFUNCTUS, DE CUJUS, cilët persona mund të trashëgoheshin, apo cilët persona mund të ishin trashëgimlënës; • 2) HEREDIATAS,ç'mund të trashëgohej, gjegjësisht,ç'përbënte masën e trashëgimit të trashëgimlënësit; • 3) HERES, cilëtpersona mund të ishin trashëgimtarë në përgjithësi, pra cilët personanë përgjithësi ishin të zot për pozitën e trashëgimtarit univerzalapo trashëgimtarit të disa sendeve (sukcesori singular, legatari, fedeikomisari); • 4) VOCATIO HEREDETUM,si apo në çfarë mënyrash janë thirrrë trashëgimtarëtqë të pranojnë masën e trashëgimit të trashëgimlënësit të caktuar, pracilat dhe si ishin mënyrat e thirrjes për trashëgim.
DEFUNCTUS, DE CUJUS • Trashëgimlënësi, ishte vetëm person fizik, i cili për të gjallë mund të ishte titullar i të drejtave dhe detyrimeve të trashëgueshme. • Personat fizikë, të aftë për të qenë trashëgimlënës, e fitonin statusin e trashëgimlënësit në momentin e vdekjes
HEREDIATAS • Masa e trashëgimitishte një grumbull sendesh (universitas juris) e përbërë nga të gjitha të drejtat pronësore të trashëgueshme, të cilat i kishte de cujusi në momentin e vdekjes. Përbëhej nga të gjitha: • autorizimet pronësore të trashëgimlënësit, dhe • të drejtat reale mbisendet e huaja. Masa e trashëgimit përbëhej edhe nga: • aktivet obligatore,AKTIVI I MASES SE TRASHEGIMIT • borxhet obligatore, (duke i përjashtuar borxhet intuitu personae, që shuheshin në momentin e vdekjes së trashëgimlënësit-kontratat intuitu personae, detyrimet deliktore), PASIVI I MASES SE TRASHEGIMIT Diferenca midis vlerës së aktivit dhe lartësisë së pasivit përbëntethjeshtëmasën e trashëgimit. • Të drejtat personale (servitutet personale mbi sendet e huaja, shuheshin në momentin e vdekjes) dhe tedrejtatfamiljare të trashëgimlënësit nuk mundtë ishin objekt i masës së trashëgimit.
HERES Trashëgimtari • Statusin për të qenë trashëgimtar, nën kushte të caktuara, mundta fitonte çdo person fizikigjallë,në momentin e hapjes së trashëgimit: • momenti i delacionit • momenti i vdekjes së de cujusit. I vetmi përjashtim ngakjo rregullë parashihej për fëmijën e lindur pas vdekjes së të atit. Kur ishte fjala përpersonat që kishinhumbur jetën njëkohësisht, aplikohej supozimi j'uridik se ati kishterrojtur pas vdekjes së të birit të mitur, ndërsa i biri rnadhor kishterrojtur pas vdekjes së të atit. Në rastet e tjera supozohej se personatkishin vdekur bashkë, prandaj nuk mund të konsideroheshinsi trashëgimtarë reciprokë. Statusin e trashëgimtaritmund të fitonin: • Personat juridikë • Personat juridikë privatë, në bazë të privilegjës së veçantë. • Organizatave kishtare.
Rendi ligjor i trashëgimitintestato • Ne tedrejtenpostklasikerendiligjorishte: I. Pasardhësit (descendentët) e trashëgimlënësit. Pasardhësit e shkallëssë njëjtë të gjinisë e ndanin masen e trashëgimit per capita,ndërsapasardhësit e shkallës më të largët të gjinisë në konkurencë me kushërinjtë më të afërt sipas parimeve të përfaqësimit apo per stirpes. II. Paraardhësit(ascendentët) e trashëgimlënësit dhe vëllezërit e motrat e tij prejnëne dhe prej ati. Ascendentët më të afërt i përjashtonin ata që ishinmë të largët, ndërsa në konkurencë me vëllezërit dhe motrat e ndaninxnasën e trashëgimit per capita. III. Vëllezërit dhe motratqë ishin ose prej një .nëne ose prej një ati (consanguinei dhe uterini).Edhe në këtë rend të trashëgimit masa e trashëgimit ndahej per capitamë aplikimin e parimit'të përfaqësimit (per stirpes). III. Kushërinjtë,të afërmitanësor të gjakut apo collaterales. IV. Burri dhe gruaja(viret uxor), të cilët sipas dispozitave të ediktit pretorian mund të kërkonin bonorum possesio. E veja-vidua inops mund të kërkonte ¼ e masës së trashëgimit tëburrit të pasur, në konkurencë me të gjitë të afërmit, por e kishtetekufizuarmasen e trashegimit. V. Shtetit, kurnuk kishte fare trashëgimtar apo kur asnjëringa trashëgimtarët e thirrur nuk e pranonte masën e trashëgimit, masae trashëgimit ishte „bonum vacans" dhe i takonte shtetit, gjegjësishtkishës apo legjioneve, kur trashëgimlënësi ishte klerik apo ushtar.
TRASHËGIMI ME TESTAMENT Testamenti ishte shprehje solemne e dëshirës së trashëgimlënësitse kujt ti takojë dhe si të ndahet pasuria e tij në rast vdekjeje.Llojettetestemateve: • Testamentiilenedy here ne vit • Testamentiijashtezakonshem, qe e lininushtaretromakgjateekspeditave; • Testamentum principi oblatum ishte testamenti që përmbantedokumenti që i dërgohej zyrës perandorake apo perandorit personlishtqë ta ruajë; • Testamente të jashtëzakonshme (atoteushtareve, të verbërve, shurdhmemecëve), etj.
Përmbajtja e testamentit Përmbajtja themelore e testamentit ishte emërimi i trashëgimtarit: • heres ex asse, njëperson,(terepasuria) • heredes ex partibus, shumë persona, (pjesetepasurise) Emërimiishtebaza e testatmentit. Trashëgimtarët duhej emëruar: “verbis latinis directis et imperativis” “në gjuhë latine drejtpërdrejtë dhe me urdhër: Titius heresesto”. Përmbatjatjetër e testamentitishindispozitat sekondare: urdhëresat dhekushtet.
Supstitutet testamentare • Në testamentet romake lejohej emërimi i trashëgimtarëve indirektë, apo trashëgimtarëve të tillë, e drejta trashëgimofe e të cilëvekushtëzohej që trashëgimtari i drejtpërdrejtë apo ai që thirrej i pari(institutus) të mos e marrë trashëgimin për shkak se • kishte vdekurpara trashëgimlënësit, • se trashëgimin nuk e kishtepranuar, • nuk e kishte mbajtur gjer në afatin e paraparë. Trashëgimtari që thirrej i dyti apo ai indirekti quhej substitutus,ndërsai tërë inst.juridikquhej: SUPSTITUTI TESTAMENTAR. • Supstituti vulgar-irendomte: kurmadhoriheresnuk e pranontetrashegimin; • Supstitutipupilar: heresishtepersoniimitur ; • Supstitutikuazipupilar: heresishtepersonimadhor pa zotesiveprimi ; • Supstitutifideikomisar: heresishtepersoni me ilargetporderi ne brezin e katert.
E drejta e domosdoshmetrashegimore • Decujus-i, nuk kishte të drejtë të dispononte krejt lirishthereditasnë rast të vdekjes. • Padia “querelia inofficiositestamenti”perdorej per anulimin e T.tëtrashëgimtarëve intestatorë apo ligjorë. • E drejta e trashëgimtarëve ligjorë që të kërkojnë anulimin e testamentit në tëcilin nukishin respektuar të drejtat e tyre, quhej e drejtë e domos-doshme trashëgimore, ndërsa trashëgimtarët ligjorë që mund të kërkonin anulimin e testamentit për shkak se de cujusi riuk kishte treguar kujdes për të drejtat e tyre, quheshin trashëgimtarë të domos-doshëm.
Fitimiitrashëgimit Nëmomentin e vdejkesfizike: • hapej trashëgimi(DELACIONI) dhe • lindte e drejta e trashëgimit. Për trashëgimtarin kërkohej që nëmomentin e vjdekjes sëdecujus-it, • tëishteigjallëdhe • i aftë për tëpranuar trashëgiminë. Tëdrejtën trashëgimorenuk e fitoninpersonat që e kishinvrarëdecuju-sin, penguar të bëj T, e kishinhapurT.para përfundit tëhetimit, gratë me sjellje tëdyshitë, etj.
Llojet e hereditas • Heredes sui et necessarii, të gjithë personat të cilët në momentin e delacionit gjendesliin nën patria apo dominica potestas të trashëgimlënësit: personat alieni juris dhe skllevërit. Nuk kishin të drejtë ta refuzonin trashëgimin, ishinheressipasdispozitave të vetë ligjit apo ipso jure -„Sive velint, sive nolint“; • Heredes voluntarii, personatqenukishinnenpushtetinaterortedecujus-it, nukishintë detyruar ta pranonin trashëgimin, prandajkërkohej shprehja e dëshirës së tyre; • Hereditasjacens, Çështja se kujt i takon trashëgimi ndërmjet momentit të delacionitdhe deklarimit të trashëgimtarëve është zgjidhur në mën.tëndryshme nëkohët/të d. romake: • rregullës mbi përvetësimin e res nullius, sendet e masës së trashëgimit iakojnë atij qytetari që iokuponë. • Me vone u ndaluazaptimingapersonatqenukkishin status tetrashegimtarit.
SUKCESIONI SINGULAR, LEGET DHE FIDEIKOMISET • LEGATUM, LEGU Dhuratëtë cilëntrashëgimlënësi ja kishte testamentuar legatarit në kurriz tërashëgimtarit. • Forma e dhënjes së legut ishin: • Testamentet; • Kodicilet, përfaqësonin deshirën me shkrim të de cujusit mbindarjen e masës së trashëgimit pas vdekjes, që nuk i përgjigjej formavetr parashikuara për testamentin e plotfuqishëm. • Objekt ilegutmund të ishin të gjitha sendet që ishin edhe objekttrashëgimimadje edhe sendet të cilat nuk gjendeshin në masën etrashëgimit të de cujusit. Sipas objektit.
Llojet e legut Sipasemërimit tëlegatarëve dhe sipas tëdrejtave të cilat legatari i fitonte ndaj trashëgimtarit, ndaheshin në 4 lloje: • Legatum per vindicationem, në momentin e marrjes sëtrashëgimit fitonte të drejtën që ta marrënë pronë objektin e legut. E drejta e legatarëve mbrohej merei vindicatio. • Legatumdamnationem, legu damnator– objektishinedhesendet e huaja. E drejtambrohej me actio ex testamento. • Legatum sinendi, i përgjante me përmbajtje edhe legut vindikator edhe atij damnator. Objekt i këtij legu mund të ishin edhe sendet e dekujuesitdheheresitporjo edhe sendet epersonave të tjerë. • Legatum per praeceptionem, merrejobjektiilegut e mandej ndahejme trashëgimtarët e tjerë sipas rregiillavetë rëndomta.
Pozita juridike dhe mbrojtja e legatarëve • Legatari ishtehonorat-person i favorizuar, trashëgimtari ishte onerat-personi të cilit i ishte imponuar barra. • “dies legati cedens”, momentiidelacionit të trashëgimit, që nënkupton tëdrejtën e legatarit për të kërkuar dobitë e testamentuaranga trashëgimlënësi. • Legatari kishte pozitën e trashëgimtarit singular. • Legatarët mbroheshin /mund të shfrytëzonin: • rei vindicatio (legu vindikator dhe preceptiv), • actio extestamento personale.
Objektiilegut Sipasobjektittelegut, leget ndaheshin në: • legatumspeciei, objekt i legut ishte sendi i caktuar individualisht dhei pazëvendësueshëm; • legatum generis,kur is objekt legu ishin sendete caktuara in genere; • legatum optionis, objekt legu ishinsendet e caktuaraalternativisht; • legatum annuum, kur si objekt leguishte renta e përhershme vjetore; • legatum liberationis, kur si objektlegu ishte falja e borxhit; • legatum nominis, kur objekt legu ishtendonjë aktiv; • legatum servitutis, kur objekt legu ishte konstituimi indonjë servituti; • në legatum partitionis, kur si objekt legu ishte pjesaalikuote e trashëgimit; etj.
Fideikomisi • Fideikomisi -lutje joformaie që decujusua drejtontetekheres, legatarëve dhe personave të tjerë të cilët nga hereditasdo të kishin dobi materiale, që pas marrjes së trashëgi-mit, legut apo çfardo dobie, t'ja dorëzojnë sendin e caktuar ndonjëpersoni të tretë që quhej fideikomisar. • Konstituohej me: • testament, • kodicilin e vërtetuar testamentar, • kodicilet e pavërtetuara, • me lutje gojarisht. • Sipasobjektit, fideikomisi, ishte: unirversal, familjardhedhurata ne rastvdekje.
