Las Kabacki Rezerwat przyrody

1. Las KabackiRezerwat przyrody

2. Informacje ogólne Ochronę prawną, ze względu na swoje wartości przyrodniczo-krajobrazowe, teren ten uzyskał na mocy zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 11 sierpnia 1980 r., które zostało opublikowane w Monitorze Polskim nr 19 z 1980 r., pod pozycją 94. Ochroną objęto 902,68 ha terenu. Jest to rezerwat krajobrazowy. Położony on jest na płaskim terenie urozmaiconym we wschodniej części wzniesieniami pochodzenia wydmowego. Pięknym akcentem krajobrazowym jest wysoka skarpa nad pradoliną Wisły, która jest jednocześnie granicą najbardziej na wschód wysuniętej części rezerwatu. Las Kabacki położony jest w południowej części Warszawy, na terenie dzielnicy Ursynów, pomiędzy dużymi arteriami komunikacyjnymi, ulicami Puławską i Łukasza Drewny. Celem ochrony jest fragment Skarpy Warszawskiej wraz ze zespołem leśnego grądowym. Jest to także rezerwuar świeżego powietrza dla otaczających osiedli mieszkaniowych, wspaniałe miejsce wypoczynku i rekreacji oraz edukacji, z których to dóbr mieszkańcy chętnie i często korzystają, szczególnie, że dojazd, poza autobusami miejskimi dodatkowo ułatwiło metro. Już z oddali, szczególnie gdy jedzie się ulicą Puławską jest dobrze widoczna panorama zwartego kompleksu leśnego graniczącego od południa z gminami Piaseczno i Konstancin-Jeziorna. Jest to największy na Mazowszu rezerwat przyrody. Ma on nie tylko ogromne znaczenie przyrodniczo-krajobrazowe, ale i historyczne.

3. Pochodzenie nazwy Nazwa rezerwatu pochodzi od dawnej wsi Kabaty, położonej na malowniczej, pociętej jarami skarpie wiślanej. Imię Stefana Starzyńskiego rezerwat otrzymał z racji wykupienia tych terenów z rąk prywatnych na rzecz miasta w 1938 r. przez ówczesnego prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego, znanego ze swojej patriotycznej postawy. Pozwoliło to na uchronienie tego kompleksu leśnego przed modną w okresie międzywojennym parcelacją lasów na cele budowlane i zachowanie go dla mieszkańców stolicy.

4. Kontekst historyczny Las Kabacki to także miejsce historyczne, związane z losami naszego kraju. Tutaj znajdują się miejsca straceń i mogiły partyzanckie z ostatniej wojny. W latach 1943-1944 chroniły się tu grupy partyzanckie i był to teren ćwiczeń oddziałów AK, szczególnie tajnych podchorążówek. W okresie powstania warszawskiego koncentrowały się tu, stąd atakowały i odbierały broń zrzutową oddziały AK zgrupowania "Grzymały". Te z nich, którym udało się przebić przez linie niemieckie stały się podstawą obrony dolnego Mokotowa.

5. Obiekty na terenie lasu Ciekawostką turystyczną jest stojąca na skraju lasu leśniczówka z II poł. XIX w. – zabytek kultury. W południowo-wschodniej części lasu położony jest park rozrywki w Powsinie, graniczy z nim ogród botaniczny Polskiej Akademii Nauk. Obiekty te są popularnymi miejscami wypoczynku i istotnie zwiększają pieszy oraz rowerowy ruch w granicach rezerwatu. W pobliżu zachodniej krawędzi lasu znajduje się natomiast Pomnik Ofiar Katastrofy Lotniczej samolotu "Tadeusz Kościuszko" z 9 maja 1987 roku. Na terenie lasu znajduje się również jednostka wojskowa odpowiedzialna za obronę powietrzną stolicy. Na terenie jednostki znajduje się wielokondygnacyjne podziemne centrum dowodzenia i analizy sytuacji. Według informacji znajdujących się na tabliczce przy wejściu do jednostki – na terenie tejże jednostki, polskim naukowcom udało się złamać szyfr Enigmy.

6. Sytuacja obecna Mimo przetrwania wielu burzy dziejowych, obecnie Las Kabacki stanął w obliczu zagrożenia. Wraz z coraz większym zbliżaniem się zabudowań osiedla Ursynów-Natolin do granic lasu, rośnie radykalnie liczba osób go odwiedzających. Jeszcze na początku lat 90. podczas spacerów po Lesie Kabackim można było sporadycznie spotkać inną osobę. W chwili obecnej las nabiera coraz bardziej charakteru parku – w każdy weekend udają się tam setki (jeśli nie tysiące) osób. Wynika to z faktu, że ostatnimi czasy modne stało się mieszkanie w tym rejonie stolicy, a nowe budynki powstają w błyskawicznym tempie. Powoduje to, że intensywna zabudowa coraz bardziej zbliża się do granic rezerwatu przyrody. Stoi to w sprzeczności z planem zagospodarowania przestrzennego Warszawy z 1992 r. dotyczącym ochrony rezerwatu, w tym, realizacji projektowanego parku Wyżyny. Park ten miał być strefą buforową dla rezerwatu, miejscem rekreacji i wypoczynku mieszkańców stolicy usytuowanym na granicy z rezerwatem przyrody. Miał pozwolić właścicielom tych terenów na prowadzenie działalności związanej z tą sferą życia. W 1995 r. dr Ewa Kicińska z zespołem wykonała, na zlecenie ówczesnego wojewódzkiego konserwatora przyrody Czesława Łaszka, opracowanie dotyczące znaczenia, funkcjonowania i dopuszczalnego sposobu zagospodarowania otuliny. Wbrew temu opracowaniu, w otulinie rezerwatu, jak i w samym rezerwacie, wycięto już dziesiątki drzew. Pojawiły się protesty społeczne i artykuły prasowe o znamiennych tytułach: Alarm dla Lasu Kabackiego, Wycięte drzewa, Zabiegi Piłą, Moczydłowska rozpaczy, Drzewa na stole operacyjnym itp. Protestowali też w tej sprawie radni Ursynowa.

7. Flora i fauna Pomimo strat jakie poniósł on w okresie wojennym zachował się tu wielogatunkowy drzewostan, często o charakterze piętrowym oraz bogate runo. Są tu duże obszary porośnięte starodrzewiem 120-160 letnim z licznymi pomnikowymi dębami, sosnami i bukami. W górnym piętrze drzewostanu występuje dąb szypułkowy, sosna, brzoza brodawkowata, osika, ale również buk, modrzew, lipa drobnolistna, klon zwyczajny oraz jesion wyniosły i wiąz górski. W starych drzewostanach dolne piętro tworzą takie drzewa jak lipa, dąb, grab i klon. Zdarzają się też jabłonie, grusze i trześnie. W warstwie krzewów występuje też leszczyna. W bogatym runie, można spotkać bardzo rzadkie już rośliny, objęte ochroną gatunkową jak lilia złotogłów, widłak babimór, turzyca drżączkowata oraz wspaniałe łany konwalii majowej. Bogate środowisko roślinne sprzyja bogactwu występujących tu zwierząt. Spotkać tu można sarny, dziki, lisy, borsuki, łasice, kuny leśne i domowe, jeże, z ptaków: myszołowa, kobuza, pustułkę, krogulca, puszczyka, sowę uszatą, dzięcioła zielonego i dzięcioła czarnego, grubodzioba, krzyżodzioba, gila i inne. Z ciekawszych zwierząt można tu też wymienić rzekotkę drzewną, padalca i zaskrońca. Dla ułatwienia zwiedzania rezerwatu i jego bezpieczeństwa jak również bezpieczeństwa turystów wyznaczone są szlaki turystyczne, którymi należy się poruszać.

8. Chronione • ochrona ścisła Lilium martagon Lycopodium clvatum • ochrona częściowa Carex arenaria konwalia majowa (Convallaria maialis) Frangula alnus

9. Opis wybranych gatunków roślin

10. Lilia złotogłów (Lilium martagon), okazała bylina z rodziny liliowatych (Liliaceae), osiągająca 40-150 cm wysokości. Jej prosta, sztywna łodyga wyrasta z podziemnej, łuskowatej cebuli. Dolne liście ma okółkowe, górne zaś pojedyncze, skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe. Brudno-różowo-czerwone kwiaty tworzą na szczycie łodygi luźne grono.Lilia ta kwitnie od czerwca do lipca. Intensywnie pachnące kwiaty przywabiają dużą liczbę owadów. Jednak z powodu specyficznej budowy kwiatów (płatki okwiatu są gładkie i śliskie) owady mają trudności z utrzymaniem się na ich powierzchni. Tylko motyle z rodziny zawisakowatych potrafią pobierać nektar za pomocą długich trąbek, zawisając jak helikoptery nad kwiatami. Motyle te fruwają późnym wieczorem i nocą, dlatego lilie o tej porze pachną najintensywniej.Lilia złotogłów to najbardziej okazała lilia rosnąca w stanie dzikim. Dawniej pospolita, stała się ulubionym motywem w sztuce ludowej i w zdobnictwie. W Polsce pod ochroną gatunkową.

11. Turzyca piaskowa,Carex arenaria, rzadko spotykana roślin wieloletnia z rodziny ciborowatych (Cyperaceae). Osiąga wysokość 15 – 30 cm. Ma podziemne, pełzające kłącze, liście sztywne, rynienkowate. Drobne kwiaty zebrane są w kłoski na szczycie łodygi. Kłącze tej rośliny zawiera garbniki, olejki eteryczne i substancje goryczowe. Wykorzystuje się ją w lecznictwie. Czasami stosowana jest do umacniania wydm i ruchomych piasków. Podlega częściowej ochronie gatunkowej.

12. Konwalia majowa, konwalia leśna, lanuszka (Convallaria maialis), bylina kłączowa z rodziny liliowatych, występująca w strefach klimatu umiarkowanego Europy, Azji i Ameryki Północnej. W Polsce rośnie w prześwietlonych lasach liściastych lub mieszanych, przeważnie w zaroślach, tworząc często duże skupiska. W stanie dzikim jest pod częściową ochroną. Jest uprawiana w ogrodach jako roślina ozdobna lub roślina lecznicza, w uprawach zielarskich.Konwalia posiada podziemne mocno rozrastające się na boki kłącza, których rozwój pozwala jej tworzyć gęste kępy. Z kłączy wyrastają pojedyncze pędy kwiatowe, do 30 centymetrów wysokie, otulone u nasady pochwami dwóch lub trzech dużych, szerokolancetowatych liści. Pęd kwiatowy zakończony jednostronnym gronem białych kwiatów, dzwonkowatych, zrosłopłatkowych, o przyjemnym zapachu. Owocem jest czerwona kulista jagoda.

13. Widłak goździsty, babimór (Lycopodium clavatum), przedstawiciel rodziny widłakowatych (Lycopodiaceae), gromady roślin telomowych(Telomophyta). Jest to widłak podobny do mchu, z płożącym się pędem długości do 1 m, obficie, widlasto rozgałęzionym i gęsto ulistnionym. Liście ma wąskolancetowate, zagięte ku górze i zakończone białym włoskiem, w związku z czym tworzą na końcach pędów białe pędzle. Pędy zarodnikonośne mają dwa cienkie, żółte kłosy.Widłaki goździste rosną w suchych borach, lasach mieszanych i na wrzosowiskach na ubogich zakwaszonych glebach. W lasach górskich tworzą niekiedy silnie rozgałęziony kobierzec. Są jednym z częściej spotykanych gatunków widłaków w Polsce.Niestety, od dawna niszczone są przez ludzi, którzy wykorzystują je w różny sposób. Widłaki są zbierane jako rośliny dekoracyjne do ozdoby świątecznych stołów, do bukietów itp. Dawniej stosowane były w medycynie jako środki wymiotne i moczopędne, a ich zarodniki służyły do osuszania sączących się ran. Obecnie widłak goździsty (tak jak inne gatunki widłaków) znajduje się pod ścisłą ochroną. Dozwolone jest jedynie pozyskiwanie jego kłosów zarodnikowych.

14. Kruszyna pospolita, kruszewina (Frangula alnus), krzew z rodziny szakłakowatych występujący w Europie, północno–zachodniej Azji i Afryce Północnej. W Polsce kruszyna rośnie w lasach i zaroślach często w miejscach występowania olchy. Jest krzewem silnie rozgałęzionym, osiągającym wysokość do 5 metrów. Liście ma eliptyczne, gładkie, całobrzegie, w większości skupione na końcach gałązek. Kwiaty na długich szypułkach, zielonkawe, zebrane w kilkukwiatowe baldaszki pozorne. Owocem są pestkowce, wielkości grochu, zmieniające kolor podczas dojrzewania, od zielonego przez czerwony do czarnego.

15. Brzoza brodawkowata,Betula pendula, drzewo charakteryzujące się szybkim wzrostem. Korona młodych brzóz jest stożkowata, kopulasta lub nieregularnie jajowata, luźno ugałęziona, o cienkich, wiotkich i najczęściej zwisających gałęziach. Korowina na pniu i starszych gałęziach kredowobiała, w dolnej części pnia prawie czarna (u starszych drzew). Młode pędy cienkie, nagie, gęsto pokryte białawymi brodawkami i dlatego szorstkie. Liście nagie, długości 3-7 cm, jajowatorombowate, z ostrym, wyciągniętym wierzchołkiem, u nasady klinowate, nierównomiernie, podwójnie ząbkowane, z wierzchu ciemnozielone, od spodu jaśniejsze. Młode liście na wiosnę charakterystycznie lepkie i przyjemnie pachnące. Jesienią liście przebarwiają się na złocistożółto. Kwiaty wiatropylne, rozdzielnopłciowe, zebrane w wydłużone, kotkowate kwiatostany. Kotki męskie widoczne są jesienią, zwisające, cylindryczne, zebrane po kilka obok siebie na końcach krótkich pędów. Kotki żeńskie  zimą ukryte w pączkach, na wiosnę zwisające, osadzone na długich trzoneczkach. Kwitną jednocześnie z rozwojem liści. Owoce w postaci drobnych, oskrzydlonych i spłaszczonych orzeszków. Owoce zebrane w zwisające owocostany, długości 3-4 cm. rozsypującą się po dojrzeniu od jesieni do wiosny. Nasiona dojrzewają w sierpniu-wrześniu.

16. Jesion wyniosły (Fraxsinus excelsior), wysokie drzewo z rodziny oliwkowatych, jedyny gatunek jesionu rosnącego dziko w Polsce. Ma gładki pień o popielatej korze, długie do 40 centymetrów liście, na długich ogonkach, nieparzystopierzaste, z owalnymi listkami ostro zakończonymi. Kwiaty jednopłciowe lub obupłciowe, z kwiatostanami pojawiającymi się przed rozwojem liści, w formie wiechy. Owocem jest skrzydlak o długości do 15 milimetrów.Surowcem leczniczym jest kora młodych gałązek i młode liście. Zawierają one flawonoidy, gorycze, kumaryny, olejki eteryczne i inne związki czynne. Preparaty z liści poprawiają przemianę materii działają moczopędnie, żółciopędnie i przeciwreumatycznie. Kora ma działanie przeciwbiegunkowe, ściągające i zapobiega kruchości naczyń włosowatych. Stosowana jest przy miażdżycy, nadciśnieniu, kamicy moczanowej, zapaleniach błon śluzowych, reumatyzmie i atretyzmie.

17. Topola osika (Populus tremula), drzewo z rodziny wierzbowatych występujące w Europie, północnej Azji i północnej Afryce. W Polsce jest najpospolitszym gatunkiem topoli rosnącym na terenie całego kraju, w prześwietlonych lasach i na ich obrzeżach. Drzewo o wysokości do 10 metrów o liściach ogonkowych, prawie okrągłej blaszce, brzegiem zatokowo ząbkowanej, błyszczącej, pod spodem jedwabistej. Kwiaty w zwisłych, wielokwiatowych kotkach, zakwitające w marcu lub z początkiem kwietnia.

18. Wiąz górski, brzost (Ulmus glabra Huds., U. scabra), gatunek drzewa należący do rodziny wiązowatych. Jest gatunkiem pospolitym w całej Polsce. Występuje takrze na Bałkanach, Krymie, Kaukazie i w Azji Mniejszej. • Pokrój • Jest imponującym drzewem o wysokiej koronie, zrzucającym liście na zimę, wysokość jego dochodzi nawet do 40 m. • Drewno • Ciężkie, twarde, odporne na gnicie drewno jasnobrunatnej barwy. • Liście • Ułożone skrętolegle, na krótkich ogonkach, u nasady asymetryczne, z wierzchu szorstkie, zakończone trzema szpicami. Charakterystyczna, asymetryczna podstawa blaszki. • Kwiaty • Niepozorne. Ciekawostką jest to, że wiąz kwitnie nie na długo przed rozwojem liści i już w drugiej połowie marca sprawia wrażenie ulistnionego drzewa. • Owoce • Małe orzeszki, dojrzewające na początku czerwca, otoczone błonkowatymi skrzydełkami. • Biotop • Najczęściej występuje na wyżynach i górach, nawet do wysokości 1200 m.n.p.m.; ponadto na cienistych stokach i wąwozach-rzadziej na nizinach.

19. Opis wybranych gatunków zwierząt

20. Dzięcioł zielony (Picus viridis), ptak z rodziny dzięciołowatych, z rzędu łaźców. Długość ciała 33 cm, rozpiętość skrzydeł 51 cm.Podobny do dzięcioła zielonosiwego. Wierzch ciała oliwkowozielony z widocznym w czasie lotu kuprem. Na głowie u obu płci znajduje się czerwona plama, sięgająca aż na potylicę.Zamieszkuje prześwietlone lasy liściaste i mieszane w dolinach rzecznych. Chętnie przebywa na ziemi, gdzie żywi się głównie mrówkami. W zimie rozkopuje mrowiska do głębokości prawie 1 m.Dziuple wykuwa w miękkim drzewie w połowie jego wysokości. Jest ptakiem osiadłym.W Polsce jest gatunkiem lęgowym na obszarze całego kraju, w górach spotkać go można do wysokości 900 m n.p.m. Chroniony.

21. Grubodziób, grabołusk (Coccothraustes coccothraustes), ptak z rodziny ziarnojadów i podrodziny łuszczaków. Występuje w lasach liściastych i mieszanych Europy (bez Skandynawii), Azji Mniejszej, północno-zachodniej Afryki, środkowej Azji aż do Japonii.Osiąga długość ciała do 18 cm, rozpiętość skrzydeł do 32 cm, ciężar ciała do 50 g. Charakteryzuje się krępą budową ciała i bardzo mocnym, grubym dziobem przystosowanym do miażdżenia, z naciskiem przekraczającym 40 kG, którym rozłupuje nasiona buka, grabu, jawora, pestki różnych owoców oraz orzechy laskowe. Gniazdo buduje w gałęziach drzew liściastych, używając do jego konstrukcji małych gałązek, porostów i mchu. Wyprowadza jeden lęg w roku. W Polsce należy do gatunków niezbyt licznych lęgowo. Podlega ochronie.

22. Sowa uszata (Asio otus), ptak z rodziny puszczykowatych występujący w trzech podgatunkach w Europie, Azji i Ameryce Północnej. Zamieszkuje skraje starych wysokopiennych lasów iglastych i mieszanych, zadrzewienia śródpolne i nadrzeczne oraz rozległe tereny parkowe. 37 cm długości ciała i 92 cm rozpiętości skrzydeł. Ubarwienie obu płci jednakowe, szlara wyraźna, wokół pomarańczowych oczu brązowa, przechodząca w szarobeżową. Głowę ozdabiają pęczki piór przypominające uszy. Upierzenie brązowe z beżowymi, ciemno nakrapianymi elementami.Tryb życia nocny. Poluje na gryzonie leśne, zwłaszcza norniki, oraz sporadycznie na małe ptaki.

23. Kuna leśna, tumak (Martes martes), ssak z rodziny łasicowatych (Mustelidae), zaliczanej do rzędu drapieżnych (Carnivora), zamieszkujący tereny leśne Europy i Azji zachodniej. Długość ciała do 58 cm, ogona do 30 cm. Ciężar ciała do 2 kg. Ubarwienie sierści brunatne, ogon puszysty, na szyi jaskrawa żółtopomarańczowa trójkątna plama, nos czarny.Doskonale wspina się po drzewach, jest najgroźniejszym wrogiem wiewiórek. Tryb życia nocny, poluje na drobne kręgowce, atakuje też młode sarny i zające, żywi się również pokarmem roślinnym. Ciąża trwa 230-250 dni, samica rodzi 1-5 młodych, nagich i ślepych, które dojrzewają w trzecim roku życia. W Polsce jest zwierzęciem łownym.

24. Borsuk, jaźwiec (Meles meles), ssak zaliczany do rodziny łasicowatych z rzędu drapieżnych, największy polski przedstawiciel tej rodziny, zamieszkujący lasy Eurazji aż po Japonię. Osiąga długość ciała ponad 80 cm, ogona do 20 cm, ciężar do 20 kg. Sylwetka ociężała, krępa, głowa masywna o silnych szczękach, oczy i uszy małe, kończyny krótkie, silne, zakończone potężnymi pazurami. Sierść długa, szczecinowata, wierzch ciała szary, kończyny i brzuch brunatnoczarne, głowa biała, z dwoma czarnymi pasami biegnącymi przez oczy. Borsuk jest aktywny nocą, dzień spędza w wykopanych przez siebie rozległych norach, mających kilka wejść. Często sąsiaduje w swej norze z lisem. Wszystkożerny, zjada rozmaite bezkręgowce i drobne kręgowce, korzenie roślin, grzyby, jagody, owoce, miód z gniazd os i trzmieli. W okresie ostrych mrozów zapada w rodzaj lekkiego snu, podczas którego wykorzystuje zgromadzone podczas jesiennego żerowania zapasy tłuszczu. Okres godowy trwa od czerwca do września, ciąża - 7-8 miesięcy. Samica rodzi 1-7 młodych, które dojrzewają w 2. roku życia. W Polsce borsuk jest gatunkiem łownym, z sierści wyrabia się wysokiej jakości pędzle.

25. Lis (Vulpes vulpes), ssak z rodziny psów (Canidae), zaliczanej do rzędu drapieżnych (Carnivora), zamieszkujący Europę, część Azji oraz północną Afrykę. Długość ciała do 90 cm, ogona do 40 cm, wysokość w kłębie do 40 cm, ciężar ciała ok. 7 kg. Biega z prędkością do 70 km/godz. Aktywny głównie o zmierzchu, także w dzień. Zamieszkuje lasy, łąki, parki oraz tereny uprawne, w górach dochodzi powyżej granicy lasu. Zamieszkuje nory, które sam kopie lub zajmuje po innych zwierzętach, np. borsukach. Pożywienie stanowią głównie drobne kręgowce, ptaki, ryby, padlina oraz owoce.

26. Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix), gatunek węża z rodziny połozowatych, występujący w Europie (z wyjątkiem Irlandii, Szkocji i północnej części Półwyspu Skandynawskiego), w północno-zachodniej Afryce i w Azji aż po jezioro Bajkał, zachodnią Mongolię i północne Chiny. Zamieszkuje wilgotne środowiska, w pobliżu rzek, jezior i strumieni.Wyjątkowo osiąga 150-200 cm długości, zwykle samce dorastają do 100 cm, samice do 130 cm. Głowa duża, płaska, oczy duże, pysk szeroki, szyja wyraźnie zaznaczona. Ciało masywne, ogon krótki, łuski z wyraźnym kilem. Barwa najczęściej szarozielona, brązowozielona, rzadko z drobnymi, ciemnymi plamami. Cechą charakterystyczną są 2 duże, półksiężycowate, żółte lub pomarańczowe plamy z tyłu głowy (za skroniami - stąd nazwa), zwykle czarno obrzeżone. Brzuch białawy, z nieregularnymi, ciemnymi plamami. Spotykane są osobniki melanistyczne, czyli całkowicie czarne.Zaskroniec zwyczajny żywi się płazami, rzadziej rybami. Połkniętą żabę trawi całkowicie, ze szkieletem włącznie, w ciągu 72 godz., w temperaturze 25°C. Dobrze pływa i nurkuje.

27. Autor Ola Szcześniak Ib