3- FİYAT MEKANİZMASI :

1. 3- FİYAT MEKANİZMASI : TALEP, ARZ VE FİYAT

2. Talep Talep Edilen Miktar Bir ekonomide bütün tüketicilerin belli bir zaman içinde satın almayı planladıkları mal veya hizmet miktarına talep edilen miktar denir. Talep Edilen Miktarı Ne Belirler? • Malın fiyatı • İlişkili Diğer Malların Fiyatı • Gelir (ortalama tüketici geliri) • Gelir Dağılımı • Nüfus

3. Tecihler • Reel Faiz Oranı • Geleceğe Dönük Fiyat ve Gelir Beklentileri Talep Edilen Miktar ve Fiyat Talep Kanunu : ‘ceteris paribus’ (diğer etkenler sabit kalmak üzere) talep edilen miktar ile fiyat arasında ters yönlü bir ilişki vardır. Bir malın fiyatı artarken, talep edilen miktarı azalır; fiyatı azaldıkça talep edilen miktarı artar. Sayfa 53. Koyun Eti Talebi Çizelgesi

4. Talep Kanununa göre talep edilen miktar ile fiyat arasında negatif bir ilişki olduğunu belirtmiştik. Fakat çok az da olsa bu kanunun bazı istisnaları vardır. Giffen malları(fakir malları) için talep bu istisnalardan biridir. Örneğin, ekmek dar gelirli tüketicilerin çok tükettiği maldır. Ekmeğin fiyatı artınca dar gelirli tüketicilerin zaten az olan gelirlerinin alım gücü azaldığından peynir, zeytin, sebze, meyve gibi diğer mallardan eskisi kadar satın alamayacaklardır. Diğer malların tüketimi azalacak ekmeğe olan talep yine artacaktır. Bir diğer istisna ise marka mallardır. Bazen marka malların fiyatı artınca talep edilen miktar azalmamakta aksine daha kaliteli diye o mallardan talep edilen miktar artabilmektedir.

5. Talepte Bir Değişme Talep eğrisi, fiyat dışında diğer bütün etkenlerin sabit kaldığı varsayımı altında çizilmiştir ve talebi ifade eder. Sabit sayılan diğer etkenlerden bir veya daha fazlası sabit kalmayıp değişirse , o zaman talepte bir değişme olur. Talep eğrisi sağa doğru kaymışsa talepte bir artış, Sola doğru kaymışsa talepte bir azalış vardır. Koyun eti talebi örneği. Şekil 3.2’ye bakınız.

6. Talep ve İlişkili Diğer Malların Fiyatı İkame Mallar: Çay ve Kahve Tamamlayıcı Mallar: Benzin ve araba, fotoğraf makinesi ve film Şekil 3.3 Koyun eti, dana eti örneği. İkame malına örnek. Tamamlayıcı mallar için ise fotoğraf makinesi fiyatının azalması sonucu talep edilecek fotoğraf makinesi sayısı(miktarı) ve dolayısıyla talep edilecek fotoğraf filmi miktarıda artacaktır. Şekil 3.4 Tamamlayıcı mallara örnek.

7. Talep ve Gelir ‘Ceteris paribus’, tüketici geliri arttıkça bir çok mal ve hizmet için talep artar(talep eğrisi sağa kayar), az sayıda mal ve hizmet için ise talep azalır(talep eğrisi sağa kayar.) Tüketici geliri arttıkça talebi artan mallara normal mallar, tüketici geliri arttıkça talebi azalan mallara düşük mallar denir.Düşük mallara örnek patates, makarna, ekmek gösterilebilir. • Talep ve Gelir Dağılımı ‘Ceteris paribus’, bir toplumda gelir dağılımı değiştikçe çeşitli mal ve hizmetlere olan talep de değişir. Geliri azalan tüketicilerce daha çok talep edilen mallarda talep azalması, geliri artan tüketiciler tarafından daha çok talep edilen mallarda ise talep artması olur.

8. Talep ve Tercihler ‘Ceteris paribus’, tercih bir mal lehine gelişiyorsa talep artar, bir mal aleyhine gelişiyorsa talep azalır. • Talep ve Reel Faiz Oranı Reel faiz oranı: Enflasyondan arındırılmış faiz oranı çeşitli mal ve hizmetlere olan talebi etkiler. Reel faiz oranı azalınca insanlar daha az tasarruf ve daha fazla tüketime yönelirler. Ayrıca tüketiciler bankalardan daha fazla tüketici kredisi alır. Böylece konut, araba, beyaz eşya gibi mallara olan talep artar. Talep ve Geleceğe Dönük Fiyat ve Gelir Beklentisi ‘Ceteris paribus’, gelecekte bazı malların fiyatlarında artış beklenirse , o mallara olan şimdiki talep artar, fiyatlarda azalma beklenirse talep azalır.

9. Talep Eğrisi Boyunca Hareket Bir malın talep edilen miktarı üç şekilde değişebilir. • Talepte bir değişme(talep kayması) • Malın fiyatında bir değişme(talep eğrisi boyunca hareket) • Hem talep hem fiyatta değişme 1. Talep Değişmesi Şekil 3.5 2. Fiyat değişmesi Şekil 3.6 3. Hem talep hem fiyat değişmesi Şekil 3.7

10. Arz Edilen Miktar Bir piyasada bütün firmaların (üreticilerin) belli bir zaman içinde satmayı planladıkları mal veya hizmetin miktarına arz edilen miktar denir. Arz Edilen Miktarı Ne belirler? • Malın fiyatı • Girdi fiyatları • Teknoloji düzeyi • Üretiln diğer malların fiyatları • Firma sayısı • Geleceğe dönük fiyat beklentisi

11. Arz Edilen Miktar ve Fiyat Arz Kanunu: ‘Ceteris Paribus’, diğer etkenler sabit kalmak üzere), arz edilen miktar ile fiyat arasında pozitif bir ilişki vardır. Bir malın fiyatı arttıkça arz edilen miktarı da artar, fiyatı azaldıkça arz edilen miktarıda azalır. Tablo 3.2 Koyun eti arz çizelgesi. Arz eğrisi diğer bütün etkenlerin sabit kaldığı varsayımı altında çizilmiştir ve arzı ifade eder. Sabit varsayılan diğer etkenlerden bir veya daha fazlası sabit kalmayıp değişirse , o zaman arzda bir değişme olur ve arz eğrisi sağa veya sola kayar. Arz eğrisi sağa kayarsa arzda artış, sola kaymışsa arzda azalış vardır.

12. Arz ve Girdi Fiyatları Girdiler, üretim faktörlerinin(emek,sermaye, doğal kaynaklar ve girişimcilik) yanı sıra ara malları da kapsar. ‘Ceteris paribus’, bir malın üretiminde kullanılan herhangi bir girdinin fiyatının azalması maliyetleri azaltarak kârı artırır. Kâr artınca, o fiyatta daha fazla mal arzı olur. Arz eğrisi sağa kayar. Bir girdinin fiyatı artarsa, kârı azaltır. Daha az mal arzı olur. Arz eğrisi sola kayar.

13. Arz ve Teknoloji Düzeyi ‘Ceteris paribus’, maliyetleri azaltan herhangi bir teknolojik yenilik malın belirli bir fiyatında kârı artırır ve o maldan daha fazla üretilip arz edilmesine neden olur. • Arz ve Üretilen Diğer Malların Fiyatları İkame ve Tamamlayıcı mallar Örnek; Türkiye’de TOFAŞ’ın ürettiği Doğan, Şahin ve Doblo gibi birkaç model otomobili gösterebiliriz. Bunlardan birine talep fazla olursa fiyat artarsa ‘ceteris paribus’ , o modelden daha fazla , diğer modellerden daha az üretilecektir. Fabrika kapasitesi sınırlı olduğu için Doğan, Şahin, Doblo modelleri üretimde birbirinin rakipleridir.(Birbirleri yerine ikame edilebilirler.)

14. Tamamlayıcı mallara örnek verirsek koyun eti ile derisi arasındaki ilişkiye bakalım. Koyun etine talep çok olup fiyatı artarsa , arz edilen koyun eti miktarı da artar. Daha fazla koyun eti için daha fazla koyun kesileceğinden koyun derisi arzı da artar. • Arz ve Firma Sayısı ‘ Ceteris paribus’ , piyasadaki firma sayısı arttıkça arz eğrisi sağa kayar, firma sayısı azaldıkça arz eğrisi sola kayar. Şekil 3.10

15. Arz ve Geleceğe Dönük Fiyat Beklentisi ‘Ceteris paribus’, bir malın gelecekte fiyatının azalması bekleniyorsa , şimdi daha fazla arz edilecek, arz eğrisi sağa kayacaktır. Fiyatının artması bekleniyorsa , şimdi daha az arz edilecektir. Arz eğrisi sola kayacaktır. Örneğin; Ramazan ayı yaklaşnca bazı gıda maddelerinin arzı azalır, stokları artar. Çünkü Ramazanda bunlara talep fazla olacak ve fiyatları artacaktır.

16. ARZ EĞRİSİ BOYUNCA HAREKET Bir malın arz edilen miktarı üç şekilde değişebilir: • Arzda bir değişme(arz kayması) • Malın fiyatında bir değişme(arz eğrisi bounca hareket) • Hem arzda hem fiyatta bir değişme 1. Arz Değişmesi Şekil 3.11 2. Fiyat Değişmesi Şekil 3.12 3.Hem arzda hem fiyatta Değişme Şekil 3.13

17. PİYASA DENGESİ Arz ve talebin bir araya gelmesiyle piyasa oluşur. Şekil 3.14 Talep edilen miktar ile arzedilen miktarı birbirine eşitleyen fiyat denge fiyatıdır ve piyasa bu fiyatta dengededir. Arz ve talebin kesiştiği noktadaki fiyat denge fiyatıdır. Fiyat denge fiyatının üzerinde veya altında olursa ne olur? Şekil 3.14 Denge fiyatının üzerinde olursa arz fazlası, denge fiyatının altında olursa talep fazlası olur.

18. DENGE FİYATI VE MİKTARINDA DEĞİŞMELER Talepte Bir Değişme Daha önceden gördüğümüz gibi bir malın talep edilen miktarını çeşitli etkenler belirler. Bu etkenlerden fiyat dışında herhangi birini değişmesi talebi değiştirir. Talep eğrisi sağa veya sola kayar. Bunun sonucu piyasadaki denge fiyatı ve miktarıda değişir. Şekil 3.15 Talepte bir değişme dış dünyadan kaynaklanıyor olabilir. Arzda Bir Değişme Fiyat dışında herhangi birini değişmesi arzı değiştirir. Arz eğrisi sağa veya sola kayar. Bunun sonucunda da piyasadaki denge fiyatı ve miktarı değişir. Şekil 3.16

19. Hem Arz ve Hemde Talepte Bir Değişme Bir piyasada hem arzda hemde talepte bir artış veya azalış olabilir. Arz ve talepteki değişmeler birbirine eşit olabileceği gibi birinde daha az bir değişme diğerinde daha fazla bir değişme olabilir. Arz ve talepteki farklı değişmeler , denge fiyatı ve denge miktarında da farklı değişmelere neden olur. Sayfa 77: Şekil 3.17 ,Şekil 3.18 ,Sayfa 80 Şekil 3.19

20. KISMİ DENGE VE GENEL DENGE AYRIMI Yalnızca tek bir ürün veya faktör piyasasında denge fiyatının belirlenmesi ve denge fiyatındaki değişmelerin nasıl meydana geldiğini inceleyip, söz konusu piyasada denge fiyatındaki değişmelerin diğer piyasalardaki denge fiyatlarını nasıl etkilediğini gözardı ettiğimizde, bu analize kısmi denge analizi denir. Buna karşın bütün ürün ve faktör piyasalarındaki denge fiyatlarının eşanlı olarak nasıl belirlendiğini ve herhangi bir piyasadaki denge fiyatında meyda meydana gelen değişikliğin diğer piyasalardaki denge fiyatlarını nasıl etkileyeceğini ve sonuçta bütün piyasalarda nasıl bir dengenin oluşacağını incelediğimizde de bu analize genel denge analizi denir.

21. Statik Analiz: Arz ve talebin kesiştiği nokta piyasa dengesidir. O noktaya denk düşen fiyat denge fiyatıdır.Miktarı da denge miktarıdır. Bu dengeyi belirleme analizine statik analiz denir. Yeni denge ile eski dengenin karşılaştırılmasına karşılaştırmalı analiz denir. Bir denge noktasından yeni bir denge noktasına ulaşılması sürecinin incelenmesine dinamik analiz denir.