Historia Żydów w Skale

1. Historia Żydów w Skale Prezentacja powstała na podstawie informacji zawartych na stronie: http://www.sztetl.org.pl oraz w publikacjach: Trzcionka Piotr, Skała. Zarys dziejów miasta, Kraków 1994, artykułu autorstwa Adama Cyry,

2. Historia Żydów w Skale Pomimo iż Miasto Skała, posiadało przywilejDe non tolerandis Iudaeis, (który zakazywał Żydom zamieszkiwania miasta i prowadzenia w nim działalności oraz posiadania nieruchomości i czerpania dochodów), w XVIII wieku pierwsi Żydzi zamieszkali na terenie Skały.

3. Historia Żydów w Skale W 1862 roku wyszedł ukaz carski, na mocy którego Żydzi otrzymali prawa do pobytu i prowadzenia działalności w Skale.

4. Historia Żydów w Skale Od tego czasu, rozwinęli oni działalność wśród lokalnej społeczności, także i ościennych wiosek, wrastając w nią na stałe. Trudnili się głównie handlem, rzemiosłem, rzadko rolnictwem.

5. Historia Żydów w Skale Podlegali gminie wyznaniowej w Olkuszu. W tym czasie w Skale istniały 2 domy modlitwy i cheder (szkoła). Dopiero 7 listopada 1907r. odbyły się wybory na rabina okręgu bożniczego wSkale. Wzięło w nich udział 80 osób, które na swojego rabina wybrały Awrama Dawida Sztarka.

6. Historia Żydów w Skale Społeczność Żydowska rozwijała się prężnie. W 1910 roku Żydzi prowadzili tutaj aż 7 szkół, do których uczęszczało 96 uczniów. Jak i w innych wielonarodowych społecznościach, tak i w tym przypadku pokojowe współistnienie obu nacji zakłócały incydenty wrogości,szczególnie w XIX wieku.

7. Historia Żydów w Skale Obecność Żydów przyczyniała się nadal do rozwoju miasta. W 1910 roku byli oni współzałożycielami Straży Pożarnej, a w 1913 roku, Fejwel Rozenblum, założył pierwszą w mieście księgarnię. W 1921 roku, w spisie powszechnym odnotowano 604 osoby pochodzenia Żydowskiego.

8. Historia Żydów w Skale W dwudziestoleciu międzywojennym pozycja nacji żydowskiej w Skale bardzo się umocniła. Widoczna była silna asymilacja ze społecznością lokalną. Przedstawiciele Żydów, piastowali urzędy w mieście. Nastąpił też rozwój i wewnątrz tej społeczności. Żydzi posiadali mykwę, rzeźnię rytualną, 2 domy modlitwy i kilka chederów. Kwitło życie kulturalne (liczne stowarzyszenia, wśród których najliczniejsze - „Tarbut”, organizowało odczyty i wieczorki kultury żydowskiej. W 1931 r. powstała też biblioteka.)

9. Historia Żydów w Skale Druga Wojna Światowa, przyniosła skalskim Żydom, podobnie jak i wszystkim innym, represje i prześladowania. Na terenie miasta, w 1941 roku utworzono getto. Przebywało w nim od 1,5 – 3 tyś osób. Byli to mieszkańcy Skały, okolic, uciekinierzy w Krakowa i innych gett. W 1942 roku zostali oni przewiezieni do getta w Słomnikach, a stamtąd do Bełżca.

10. Historia Żydów w Skale 10 - 16 maja 1943 roku, żandarmeria niemiecka dokonała likwidacji pozostałej ludności żydowskiej, głównie starców i osób niedołężnych, przeprowadzając ich na cmentarz i tam mordując. Zostali oni pochowani w zbiorowej mogile. Sam cmentarz hitlerowcy zdewastowali, rozbierając ogrodzenie i wykorzystując macewy do utwardzenia dzisiejszej ulicy Powstańców. W miejscu tej tragedii, władze miasta Skała, ustawiły pomnik, poświęcony pamięci ofiar – mieszkańców Skały. Ma on napis w języku polskim i hebrajskim: „Pamięci Żydów, mieszkańców Skały. Rada Miasta i Gminy”

11. Historia Żydów w Skale Do dzisiaj, cmentarze żydowskie to jedyne ślady obecności społeczności Żydowskiej w naszym miasteczku. Odnowione za sprawą władz miasta, są pod stałą opieką Stowarzyszenia Opieki nad zabytkami w Skale. W okolicy znajdują się też ślady dawnych dziejów. Odnajdziemy je np. w Dolinie Sąspowskiej.

12. Historia Żydów w Skale Inne pamiątki po Skalskich Żydach – przedmioty kultu, odnajdziemy w Muzeum w Chrzanowie. Wśród judaików odnajdziemy tam, używane w skalskich domach modlitwy: balsaminkę, lampkę i świeczniki chanukowe.

13. Historia Żydów w Skale Nieliczne rodziny żydowskie, zdołały przetrwać zagładę zgotowaną przez Niemców, będąc przygarnięte i ukryte przez odważne, polskie rodziny, ryzykujące własnym życiem. Byli to między innymi: Rodzina Majtelsów, ukrywająca się u Tadeusza Cery z Zamłynia koło Minogi i Rodzina Kołataczów, ukrywająca się najpierw u rodziny Korzonków, a następnie u Rodziny Janczarskich, w leśniczówce zwanej „Romanówką”.

14. Historia Żydów w Skale Za to odważne niesienie pomocy, niektóre osoby pomagające Żydom w czasie II Wojny Światowej, otrzymały tytuł: Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.