Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. Tkanki roślinneTKANKA PRZEWODZĄCA

3. Wyjście roślin na ląd oraz znaczny przyrost masy ich ciała „wymusił” wykształcenie systemu, dzięki któremu możliwe było by szybkie przewodzenie substancji na znaczne odległości. Tkanka przewodząca służy właśnie do przewodzenia substancji w obrębie ciała rośliny. Transport substancji musi odbywać się w dwóch przeciwnych kierunkach: woda i sole mineralne od korzenia w kierunku liści (najczęściej z dołu do góry), a produkty fotosyntezy (asymilaty) – od liści po całej roślinie, w tym także do organów spichrzowych (najczęściej z góry na dół). Inny jest mechanizm transportu wody oraz asymilatów.

4. Zróżnicowanie tkanki przewodzącej

5. Ksylem Ksylem, nazywany również drewnem, jest to tkanka przewodząca, która transportuje wodę i sole mineralne pobrane z gleby przez korzenie. U wielu drzew na wiosnę, gdy następuje wznowienie wzrostu, ksylem rozprowadza także substancje odżywcze z tkanek spichrzowych korzeni i pni do pąków liściowych. Ze względu, iż ksylem składa się z większości elementów silnie zdrewniałych, pełni więc także funkcję tkanki wzmacniającej. Ksylem jest tkanką niejednorodną, w jej skład wchodzi kilka elementów: - cewki, • naczynia, • włókna drzewne, • miękisz drzewny.

6. Cewki (tracheidy) Są to komórki wydłużone, o „ślepo” zakończonych i zaostrzonych końcach. Ściany komórkowe cewek są nierównomiernie zdrewniałe i w zależności od wieku posiadają różne zgrubienia. Dojrzałe komórki cewek są komórkami martwymi, pozbawionymi protoplastu, przystosowane do przewodzenia wody oraz pełnienia funkcji wzmacniającej. Komórki te przylegają bocznymi ścianami, co pozwala na ruch wody z cewki do cewki jamkami występującymi w tych ścianach, czyli nie w linii prostej. Cewki występują jako główny składnik drewna u paprotników oraz roślin nagozalążkowych.

7. Cewki Cewki (tracheidy) u Pinus sp. JAMKI CEWKA JAMKA

8. Naczynia Jest to element drewna młodszy ewolucyjnie od cewek i charakterystyczny dla okrytozalążkowych. Naczynie tworzą długie rury utworzone z komórek przekształconych w człony naczyniowe. Ze względu na częściowy lub zupełny zanik ścian poprzecznych możliwy jest sprawniejszy transport wody wraz z solami mineralnymi. Poszczególne człony, tworzące długie rury, tworzą pionowe szeregi ciągnące się na duże odległości. Dlatego też pojawienie się naczyń było ważnym etapem w ewolucji roślin na drodze opanowania środowiska lądowego. Podobnie jak w cewkach, zdrewniałe ściany członów naczyń mają liczne jamki lejkowate lub różnego rodzaju zgrubienia wytworzone w wyniku nierównomiernego odkładania się ściany wtórnej.

9. Wykształcanie się ściany wtórnej naczyń - rodzaje zgrubień 1-zgrubienia pierścieniowate, 2-spiralne, 3-siatkowate, 4-jamkowate 1 2 4 3

10. Model rozwoju członu naczyniowego

11. CEWKA NACZYNIA NACZYNIA CEWKI JAMK I CZŁONY NACZYNIOWE MIĘKISZ DRZEWNY KIERUNEK RUCHU WODY WRAZ Z SOLAMI MINERALNYMI CEWKI

12. Włókna drzewne i miękisz drzewny Włókna rozmieszczone są w drewnie pojedynczo lub grupami pomiędzy innymi komórkami tkanki. Stanowią one martwy i wyłącznie mechaniczny element drewna. Miękisz drzewny występuje w postaci pasm komórek miękiszowych pomiędzy elementami drewna. Jest jedynym żywym elementem ksylemu i pełni rolę tkanki spichrzowej oraz umożliwia łączność drewna z innymi tkankami organu, co jest niezbędne aby ksylem funkcjonował jako tkanka przewodząca. WŁÓKNO DRZEWNE

13. Floem Floem, określany także jako łyko, jest to tkanka przewodząca na dalsze odległości organiczne substancje pokarmowe, przede wszystkim cukry. Głównym miejscem ich produkcji są liście, więc łyko ma za zadanie odprowadzenie asymilatów do innych organów rośliny. Podobnie jak drewno, łyko jest tkanką niejednorodną, złożoną z kilku typów komórek: • rurek sitowych, • komórek sitowych, • komórek towarzyszących, • miękiszu łykowego, • włókien łykowych.

14. Rurki sitowe Rurki sitowe tworzone są przez pionowe szeregi komórek, określanych jako człony rur sitowych. Są to żywe, wydłużone komórki, o celulozowych ścianach. Ich wnętrze wypełnia duża wakuola, otoczona warstwą cytoplazmy. Dojrzałe człony rurek sitowych nie zawierają jądra, plastydów, oraz części mitochondriów. Cechą charakterystyczną są występujące na poprzecznych płaszczyznach ścian komórkowych zespoły perforacji, zwane sitami. Poprzez otwory sit przenikają grube pasma cytoplazmy, które łączą ze sobą poszczególne człony rurki sitowej i transportują asymilaty. Pory te wyścielone są kalozą – wielocukrem o śluzowatej konsystencji. Rurki sitowe występują u roślin okrytozalążkowych.

15. Rurki sitowe SITO CZŁON RURKI SITOWEJ WAKUOLA SITO CYTOPLAZMA

16. Komórki sitowe Występują u niższych roślin naczyniowych (paprotniki, nagozalążkowe). Są one mniej wyspecjalizowane niż wcześniej omówione człony rur sitowych. W komórkach tych na całej powierzchni występują rozsiane skupiska prostych jamek, tworząc tzw. pola sitowe.

17. Komórki towarzyszące Komórki towarzyszące zwane przyrurkowymi, są charakterystyczne dla łyka roślin okrytozalążkowych. Są to komórki żywe, wydłużone, ściśle przylegające do rurek sitowych. Zarówno człon rurki sitowej jaki i komórka przyrurkowa mają wspólne pochodzenie – powstają poprzez podłużny podział komórki macierzystej. CZŁON RURKI SITOWEJ PLASMODESMY SITO KOMÓRKA PRZYRURKOWA (TOWARZYSZĄCA)

18. Miękisz łykowy i włókna łykowe Miękisz składa się z komórek występujących w postaci pasm pośród innych elementów łyka. Może także pełnić funkcję tkanki spichrzowej (np. w korzeniu marchwi). Włókna łykowe nie występują w łyku niższych roślin naczyniowych – u paprotników i wielu nagozalążkowych łyko składa się tylko z komórek sitowych i miękiszu łykowego.

19. Łyko – przekrój podłużny MIĘKISZ ŁYKOWY WŁÓKNA ŁYKOWE KOMÓRKI TOWARZYSZĄCE RURKA SITOWA

20. Podział drewna i łyka ze względu na pochodzenie

21. Wiązki przewodzące Pasma tkanki przewodzącej naczyniowej i sitowej (odpowiednio ksylemu i floemu) zlokalizowane są w bezpośrednim lub bardzo bliskim sąsiedztwie i biegną one wzdłuż osi ciała rośliny, od korzenia poprzez łodygę do liści, tworząc system wiązek przewodzących. W zależności od położenia względem siebie elementów łyka i drewna wyróżnia się następujące typy wiązek: • wiązka radialna (promienista), • wiązki koncentryczne, • wiązki kolateralne (obokleżne), • wiązki bikolateralne (dwuobokleżne).

22. Wiązka radialna Pasma ksylemu i floemu nie przylegają do siebie, ułożone są radialnie i oddzielone komórkami miękiszowymi. Centralną cześć zajmuje miękisz, względnie obszerne naczynie. Liczba pasm łyka i drewna może być różna. Ten typ wiązki jest charakterystyczny dla korzenia o budowie pierwotnej. ŁYKO DREWNO

23. Wiązki koncentryczne • Hadrocentryczna – floem otacza znajdujący się w części centralnej wiązki ksylem. Ten typ wiązki charakterystyczny jest dla pędów paproci. • Leptocentryczna – ksylem otacza znajdujący się w części centralnej wiązki floem. Ten typ spotykany jest w łodygach niektórych roślin jednoliściennych (np. u konwalii majowej). DREWNO ŁYKO ŁYKO DREWNO

24. Wiązki kolateralne Są to wiązki zbudowane z jednego pasma łyka i drewna leżących obok siebie (ułożenie naprzeciwległe). Mogą być otwarte lub zamknięte. ŁYKO • Zamknięte – występują u roślin jednoliściennych, np. u traw. W tych wiązkach łyko graniczy bezpośrednio z drewnem, kambium nie występuje – roślina nie przyrasta na grubość. • Otwarte – występujące u roślin nagozalążkowych i okrytozalążkowych, dwuliściennych. W takich wiązkach między łykiem i drewnem występuje kambium, dzięki czemu tworzone jest łyko i drewno wtórne, a roślina przyrasta wtórnie na grubość. DREWNO ŁYKO KAMBIUM DREWNO

25. Wiązki bikolateralne • Pasma floemu występują po obu stronach ksylemu. W związku z tym mówi się o floemie zewnętrznym i wewnętrznym takiej wiązki. Najczęściej są to wiązki otwarte. Ten typ wiązek spotykamy np. u ziemniaka i u dyniowatych (u dyni czy ogórka). ŁYKO KAMBIUM DREWNO ŁYKO

26. KORZEŃ - PRZEKRÓJ POPRZECZNY - POŁOŻENIE WIĄZKI PRZEWODZĄCEJ

27. Literatura: Pyłka – Gutowska E., 1995. Biologia. Vademecum maturzysty. Wydawnictwo Oświata, Warszawa Lewiński W., Balerstet J.,Prokop J., Sabath K., Skirmuntt G., 2005. Biologia 1. Zakres rozszerzony. Operon, Gdynia Szweykowska A., Szewykowski J., 2004. Botanika. Morfologia. PWN, Warszawa Lewiński W., Walkiewicz J., 2000. Biologia 1. Operon, Rumia Rozmus M., Drewniak M., Kornaś A., 1997. Botanika ogólna. Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków Wiśniwski H.,1998. Biologia dla klas III. Wydawnictwo Agmen, Warszawa Danowski J.,2005. Repetytorium dla maturzystów i kandydatów na uczelnie medyczne. Medyk, Warszawa