Gramsci en ideologie - theorie

1. Gramscien ideologie-theorie MerijnOudenampsen

2. Intro In ‘Veranderingkomt van buiten:over het belang van politiekemobilisatie’, schrijftMichielEmmelkamp over de conservatievehegemonie ten tijd van Bush en de succesvolleDemocratischecampagneomdezehegemonietedoorbreken. Hijciteerteenconservatiefstrategie document in de jarenzeventig, datalsrichtlijndiendevoor de conservatieve backlash: ‘Geenweldenkendpersoonkaneraantwijfelendat het Amerikaanseeconomischesysteemwordtaangevallen’, trapte Powell zijn memorandum af. Dezeaanvalkwamvolgens Powell nietalleenvanuit het Congres, eenminstenszobelangrijkebron lag erbuiten. ‘De meestzorgwekkendestemmen in het koor van kritiekkomen van volkomenrespectabeleonderdelen in onzesamenleving: de universiteitscampus, de kansel, de media, intellectuele en literairetijdschriften, de kunsten en wetenschappen.’ (S&D, februari 2013, p49)

3. Intro (2) • Naast het begriphegemoniezien we andereGramsciaansekernthema’sopduiken in de tekst van Emmelkamp: • De relevantie van buitenparlementairemobilisatie, en van het interveniëren in het maatschappelijkmiddenveld: de media, de universiteiten etc. • De relevantie van het trainen van intellectuelekaders, via denktanks, praatprogramma’s etc. • De nadruk op de noodzaak van het populariseren van de eigenideeën: zovermeldtEmmelkampdat 40% van het budget van het Center for American Progress opgaataancommunicatie • De nadruk op coalities en allianties

4. RelevantieGramsci • De relevantie van Gramsci is nietenkelzijngeavanceerdeideologiebegrip: • Hijvertegenwoordigteenbelangrijkebreuk in het linksedenken met enkeleproblematischeelementenuit het orthodox marxisme. • Tevensis zijnideologiebegripvervat in eenveelbrederetheorie over hoe machtsuitoefening en maatschappelijkeveranderingplaatsvindt. • Gramsci is de belangrijkstepolitiek-strategischedenker op linksuit de twintigsteeeuw

5. Tromp & Heywood • Gramscibeweerdeniet, zoals Tromp schrijft in WetenschapderPolitiek, dat “ondergeschikteklassen de dominanteideologieaanhangen”. • Nochkan men uitGramsciconcluderendat “hegemony implies ideological domination”, zoals we lezen in Heywood (p7). Integendeel, Gramscibeschrijfthegemoniealsleiderschap, en contrasteertdit met dominantie. • Vandaardat het goed is omoorspronkelijketekstentelezen.

6. Bewegingsoorlogvsstellingenoorlog • Ging de oud-linksegedachteuit van het veroveren van de staatsmacht, Gramsciwijsteropdat in modernesamenlevingenmachtveelalomtegenwoordiger is en net zogoedgelokaliseerd is in het maatschappelijkmiddenveld en de publiekeopinie: “In the East the state was everything, civil society was primordial and gelatinous; in the West, there was a proper relation between state and civil society, and when the state trembled a sturdy structure of civil society was at once revealed (SPN 238).” • Groepen met politiekeambitiesdienenduseersteenpositieteveroveren in het maatschappelijkmiddenveld, die Gramsciaanduidtals de zogenaamdefortificaties en loopgraven van de macht. Dit project duidtGramsciaan met de metafoorstellingenoorlog.

7. Organische en traditioneleintellectuelen • Allemensenzijnintellectuelen, slechtsenkelenkrijgenbetaaldom het tezijn • Traditioneleintellectuelenzijntevinden in de kerk, in de academie, in de media etc. • Organischeintellectuelenzijnmensen die eenintellectuelefunctiehebbenbinnenbedrijven en maatschappelijkeorganisaties. • In huidigesamenleving is intellectuelearbeidexplosiefgestegen. Men spreektookwel over de ‘creatieveklasse’

8. Hegemonie • Gramscionderscheid twee vormen van politiekemacht: hegemonie en dominantie. Beidenzijntegelijkertijdactief. • Hegemonie is eenvorm van machtgebaseerd op instemming, waarGramscitevens het woordleiderschapvoorgebruikt. • Eenbepaaldegroepkanhegemonischwordenals het eensyntheseweetteformulerentussenhaareigenbelangen en die van geallieerdegroepen.Van hegemonie is sprakealshet zoeencoalitieweettevormen die eenpolitiekemeerderheidgarandeert, en dezecoalitiezich op zijnbeurtweerweettepresenterenals het nationalebelang (de national-popular). EenduurzamehegemonischealliantienoemtGramscieen ‘historischblok’.

9. Voorbeelden • Eendergelijkhegemonischealliantie is in de VS die tussenconservatieven, vrijemarktdenkers, en christelijkerechts, of bijObama die tussenminderheden, labour en progressievehogeropgeleiden. • In Nederland kende de jarenzeventigeenprogressievehegemonieonder Den Uyl, gebaseerd op eenalliantietussenarbeiders en hogeropgeleiden. Op rechts is ereenhegemonischepolitiekgebaseerd op de figuur van de hardwerkendeNederlander, die de middenstanders en de lageremiddenklasseverbindt met de zakelijke elite.

10. Ideologie • Mensenhebbeneengefragmenteerdevisie op de werkelijkheid: eenpraktischbewustzijn van hunalledaagseleefomgeving, en eenmeeronderontwikkeld abstract theoretischbewustzijn, praktijk en theoriezijnvaaktegenstrijdig. • Ideologisch conflict gaatom het bewerken van het gezondeverstand (common sense). Eeninconsistenteverzameling van vanzelfsprekendeovertuigingen over hoe de wereld in elkaar zit, dat in elkemaatschappijtevinden is. • Ideologie is bijGramsci de lijm die eenhegemonischecoalitiebijelkaarhoudt. • De overtuigingskracht van ideeën is gebaseerd op logischecoherentie, autoriteit, en organisatorischekracht, niet op rationaliteitalleen.

11. Ideologie (2) • Eenideologie, aldusGramsci, kanniet in zijngeheelopgelegd of bestredenworden. Nochkaneen pure ideologie van de dominantiegroepopgelegdworden, ermoetenaltijdconcessieswordengedaanomalliantiestesmeden. Ideologiewordtnietletterlijkgeïndoctrineerd, maardoor de bevolking in ‘heterogeneen bizarre combinaties’ overgenomen, aldusGramsci(p11). In politiekezingaat het eromkritiekteleveren op de leidendeideologie, met alsdoelelementenuit de hegemonischeideologiezoteherschikkendateeneigenhegemonischverhaalmogelijkwordt: “This criticism makes possible a process of differentiation and change in the relative weight that the elements of the old ideologies used to possess. What was previously secondary and subordinate, or even incidental, is now taken to be primary—becomes the nucleus of a new ideological and theoretical complex. The old collective will dissolves into its contradictory elements since the subordinate ones develop socially.” (SPN)

12. Crisis en restauratie • Passieverevolutie • Transformisme • Organische crisis