Tamponlar, Asit-Bazlar, ve Konsantrasyon türleri

1. Tamponlar, Asit-Bazlar,ve Konsantrasyon türleri Prof. Dr. Yeşim Özarda

2. Asitler ve bazlar Günlük hayatımızda yer alan bazı asit ve bazlar

3. Asitler ve Bazlar Asitler proton vericisi (donör), bazlar proton alıcısı (akseptör) Sudaki çözeltilerine H +iyonu veren maddelere asit, OH- iyonu veren maddelere baz denir

4. İki proton verebilen asitler diprotik asit olarak tanımlanırlar. Örnek; okzalik asit

5. Konjuge asit ve baz Bir baz bir asitin protonunu kaybetmesiyle oluşuyorsa bu baza konjuge baz denir Bir asit bir bazın proton kazanmasıyla oluşuyorsa bu asite konjuge asit denir

6. Bir proton donörü ve ona uygun proton akseptörü, bir konjuge asit-baz çifti oluştururlar

7. Konjuge asit ve baz Bir asit ne kadar zayıf ise konjuge baz o denli kuvvetli olur Bir baz ne kadar kuvvetli ise konjuge asit o denli zayıf olur

8. Asit ve Bazların kuvveti • Çözeltilerde tamamen iyonlaşarak tüm protonlarını veren asitler‘kuvvetli asit’ • Çözeltilerde kısmen iyonlaşarak protonlarının bir kısmını veren asitler‘zayıf asit’

9. Hidroklorik asit, sülfürik asit,nitrik asit gibi kuvvetli asitler ile NaOH ve KOH gibi kuvvetli bazlar, seyreltik sulu çözeltilerde‘tamamen iyonize’ olurlar

11. Bir çözeltinin pH’ı, çözeltideki H+ iyonları konsantrasyonunun eksi (-) logaritmasıdır. pH pH, bir çözelti için bir karakteristiktir

12. İyonizasyon/Disosiasyon sabiti (Ka)

13. Henderson – Hesselbach Denklemi [HA] -log [H+] = - log Ka - log [A-] [A-] pH = p Ka + log [HA] [A-] -log [Ka] = - log [H+] - log [HA]

14. pKa değeri küçük olanasit, kuvvetli olarak disosiye olur; kuvvetli asittir

15. 25oC’de nötral bir çözeltinin pH’ı 7’dir (nötr) • Bir çözeltinin pH’ı 7’den küçükse asidiktir • Bir çözeltinin pH’ı 7’den büyüksealkaliveya baziktir

16. Zayıf asit ve bazlar, biyolojik sistemlerde bulunurlar; metabolizmada ve metabolizmanın düzenlenmesinde önemli rol oynarlar • Zayıf asidin pKa değerine • eşit pH’da, zayıf asit ve bunun • konjuge bazı eşit konsantrasyonlarda bulunur • Daha düşük pH’larda asit • konsantrasyonu fazla • Daha yüksek pH’larda ise • asidin konjuge bazının • konsantrasyonu fazla

17. Nötralizasyon reaksiyonu • Asitler bazlar ile reaksiyona girdiği zaman suyu ve su içinde çözünmüş iyonik bir bileşik (tuz) meydana getirirler • HCl + NaOH H2O + NaCl Asit Baz Su Tuz

18. Zayıf asitlerin pKa değerleri titrasyon grafiği çizilerek bulunabilir; -Belirli volümdeki asit örneği, konsantrasyonu bilinen kuvvetli bir baz (genellikle NaOH) çözeltisi ile titre edilir -NaOH, bir indikatör boya veya bir pH metre ile nötralizasyon sağlandığı anlaşılıncaya kadar, aside yavaş yavaş ilave edilir

19. Asidin belirli bir volümüne belirli miktarlarda NaOH eklendikçe pH ölçümü yapılır, eklenen NaOH miktarlarına karşılık pH değerlerinin grafiği çizilir

20. Tampon çözeltiler Zayıf bir asit (proton donörü) ve onun konjuge bazını (proton akseptörü) eşit miktarlarda içeren karışımlar tampon sistemi [A-] = [HA] pH = p Ka

21. Tamponlar, asit (H+) veya baz (OH) eklendiğinde pH değişikliklerine karşı koyma eğiliminde olan, çok az pHdeğişikliği gösterensulu sistemlerdir

22. Bir tampon sisteminin tamponlama özelliği, iki geri dönüşümlü (reversibl) reaksiyonun sonucudur

23. İnsan vücudundaki kan plazmasının pH değeri 7.4 (7.35-7.45) civarındadır. Bu değer 7.0 den aşağıya veya 7.8 den yukarı çıkarsa insan sağlığı için tehlikeli sonuçlar ortaya çıkabilir Kan plazmasının temel tampon sistemi bikarbonat/karbonik asit sistemidir

25. pH, zayıf asit ile onun konjuge bazının bir karışımının tamponlama etkisi ve zayıf asidin pKa’sı arasındaki kantitatif ilişki, Henderson-Hasselbalch denklemi - konjuge

26. Henderson-Hasselbalch denklemi, verilen bir pH aralığında proton donör ve proton akseptörünün molar oranlarından, herhangi bir asidin pKa değerini hesaplamak için; • Örnek; laktik asit konsantrasyonunun 0,010 M ve konjuge bazı (laktat) konsantrasyonunun 0,087 M olduğu laktat tamponunun pH’ı 4,80 ise laktik asidin pKa değeri?

28. Henderson-Hasselbalch denklemi, herhangi bir pH’da proton donör ve proton akseptörün molar oranını hesaplamak için; • Örnek; asetik asidin pKa değeri 4,76 olduğuna göre asetik asit ve konjuge bazından (asetat) ve pH’ı 5,30 olan asetat tamponu hazırlamak için gerekli asetat ve asetik asidin molar konsantrasyon oranı?

30. AMFOTER MADDELER Hem proton vericisi (donör), hem proton alıcısı (akseptör) olan maddelere amfoter maddeler denir

31. Amfolitler Hem asitlerle, hem de bazlarla tuz oluşturabilen maddelere amfolitler veya amfoter elektrolitler denir

32. Amfolitler,amfolitin izoelektrik noktası denen bir pH ortamında, eşit sayıda negatif () ve pozitif (+) yük içerirler (H+A); -İzoelektrik noktadan düşük pH ortamında(asit ortam), katyon (pozitif yüklü iyon; H+2A) halinde bulunurlar -İzoelektrik noktadan yüksek pH ortamında (bazik ortam) ise anyon (negatif yüklü iyon; A) halinde bulunurlar

33. İndikatörler Sulu çözeltide ortamın H+ iyonu konsantrasyonuna (pH’ına) göre renk değiştiren maddelerdir İndikatörler, genellikle amfoter maddelerdir

34. Bazik ortamda Asit ortamda

35. Phenolphthalein Methylorange

37. İndikatörün renk değiştirdiği noktaya dönüm noktası denir

38. Sulu çözeltilerin pH’ı, genellikle bir amfolit olan ve ortamın H+ iyonu konsantrasyonuna (pH) göre renk değiştiren indikatör boyalar yardımıyla ölçülebilir. Bu yöntemlere kolorimetrik yöntemlerdenir

39. pH metre denen aletlerde elektrottan çıkan sinyal, şiddetlendirilir ve pH’ı bilinen bir çözelti tarafından oluşturulan sinyal ile karşılaştırılır

40. Sulu çözeltilerin pH’ı, elektrometrik yöntemler olarak adlandırılan, iki elektrot arasındaki potansiyel farkının bir galvanometre ile ölçülmesi esasına dayanan yöntemlerle daha hassas olarak ölçülebilir

42. ÇÖZELTİ ÇÖZELTİ Çözücü (solvent)denen dağıtıcı faz ile bir veya birçok dağıtmış fazdan;çözünen (solut) kurulan sıvı örnek durum çözelti (solusyon) olarak tanımlanır

43. Konsantrasyon Bir çözeltinin konsantrasyonu, çözeltinin belirli bir volümü içinde çözünmüş olan madde (substrat) miktarıdır

44. Çözünen Madde Miktarına göre Çözeltiler; • Seyreltik (Dilüe) çözeltiler: çözünmüş madde miktarının az olduğu çözeltilerdir (konsantrasyonu düşük çözeltiler) • Derişik (Konsantre) çözeltiler: çözünmüş madde miktarının fazla olduğu çözeltilerdir (konsantrasyonu yüksek çözeltiler) • Doymuş (satüre) çözeltiler: çözünmüş madde miktarının maksimum olduğu çözeltilerdir

45. Çözeltilerin Seyreltilmesi Konsantre bir çözeltiden dilüe bir çözelti hazırlanmasına seyreltme denir 1:10’luk seyreltme yapılırken konsantre çözeltiden 1 birim alınarak toplam hacim olan 10 birime tamamlanır Seri seyreltmeler, içerisinde çözünen madde miktarının gittikçe azaldığı bir seri seyreltmelerdir

46. Çözelti konsantrasyonları Kullanılan bazı ifadeler; -Yüzde (%) -Molarite (M) -Molalite (m) -Normalite (N)

47. Yüzdeler %w/v (ağırlık/hacim) %w/w (ağırlık/ağırlık) %v/v (hacim/hacim)

48. % w/v konsantrasyon %w/v , genellikle g/dL (g/100 mL)’ye karşılık gelir Çözelti konsantrasyonu % 5 w/v; 5 gr çözünen 100 mL çözeltide

49. % w/w konsantrasyon %w/w, genellikle g/g’a karşılık gelir. Çözelti konsantrasyonu % 5 w/w; 5 gr çözünen 100 gr çözeltide

50. % v/v konsantrasyon %v/v, genellikle mL/mL’ye karşılık gelir. Hem çözücünün, hem de çözünenin sıvı olduğu çözeltileri ifade etmek için kullanılır. Çözelti konsantrasyonu % 70 v/v; 70 mL çözünen 100 mL çözeltide