Strategisk utviklingsanalyse Skj k kommune

1. Strategisk utviklingsanalyse Skj�k kommune Juni 2010

2. Side 2 Innhald F�rem�l og gjennomf�ring F�rem�l Kjelder og forankring Organisering Skj�k kommune i eit regionalt perspektiv Innleiing Befolkningsstruktur og befolkningsutvikling Utdanningsniv� N�ringsstruktur Arbeidsl�yse Pendlingsstraumar Senterstruktur og kommunikasjonar Vurdering av tendensar Komparative fortrinn for n�ringsutvikling Innleiing R�stoff / naturressursar Arbeidskraft N�ringskompetanse / teknologi Lokal kapitaltilgang N�rleik til marknad Vurdering

3. Side 3 1. F�rem�l og gjennomf�ring a F�rem�l F�rem�let med denne strategiske utviklings-analysen er � gje ein brei oversikt over arbeidsplassbehov, n�ringsmessige konkurransefortrinn og utviklingspotensiale i Skj�k kommune. Analysen er knytt opp mot arbeidet med kommuneplanen som er under revidering i 2010, og er meint � skulle komplettere og fylle ut arbeidet som er gjort, blir gjort. Basert p� denne analysen vert rapporten avslutta med eit kapittel der ein har utforma visjon, m�lsettingar og satsingsomr�de for utviklingsarbeidet i Skj�k kommune. Ved utforming av denne rapporten har det vore tett dialog mellom kommunen og n�ringslivet i kommunen. Med n�ringsliv meiner vi her b�de prim�rn�ring, som er viktig i Skj�k kommune, og andre n�ringar. Ein h�par at arbeidet med denne rapporten s�leis har f�rt til at kommunen og n�ringslivet kan samarbeide tett om gjennomf�ringa av utviklingsarbeidet i planperioden.

4. Side 4 1. F�rem�l og gjennomf�ring b Kjelder og forankring I samband med utarbeiding av denne strategiske utviklingsanalysen har ein brukt ei rekkje skriftlege kjelder, mellom anna; Skj�k kommune: N�ringsplan for Skj�k, 2007 Skj�k kommune: Kommuneplan 2006-2016 Skj�k kommune: �rsmelding 2009 Skj�k kommune: H�yringsutkast til planprogram, 2009-2020 Skj�k kommune: Utviklingstrekk for landbruket i Skj�k 1995-2010 Skj�k kommune sine nettsider SSB sine nettsider for uttrekk av statistikk SNF-rapport 01/09: �Kritiske suksessfaktorer for utviklingsarbeid� �stlandsforskning rapport 16/09: �Bulyst, kj�nn og entrepren�rskap� Telemarksforskning: N�ringsNM og Attraktivitetsbarometeret I samband med utarbeidinga av den strategiske utviklingsanalysen har det blitt gjennomf�rt 32 bedriftsintervju med utviklingsmoglegheitene i kommunen som hovudtema. Ei oversikt over kva for type bedrifter som har vorte intervjua kjem p� neste side. I tillegg har det vorte arrangert eit ope m�te for n�ringslivet, der arbeidet med strategisk utviklingsanalyse vart presentert. I dette m�tet fekk verksemdene h�ve til � kome med konkrete innspel til utviklingsanalysen, blant anne gjennom eit gruppearbeid og oppsummerande felles diskusjonar. Innspel fr� intervjua og fr� det opne m�tet er innarbeidd i rapporten.

5. 1. F�rem�l og gjennomf�ring b Kjelder og forankring � 32 intervju

6. Side 6 1. F�rem�l og gjennomf�ring c Organisering

7. Side 7 2. Skj�k kommune i eit regionalt perspektiv a Innleiing M�let med dette kapittelet er � gje ei kortfatta analyse av befolkningsutvikling, n�ringsstruktur, arbeidsl�yse, utdanningsniv�, pendlingsmoglegheiter, senterstruktur og kommunikasjonar. Denne analysen dannar delar av grunnlaget for dei konklusjonane som blir trekte seinare i rapporten. Skj�k er eit samfunn med ein tettstad, Bismo med 500 innbyggjarar. Elles finst bustadfelt i Aurmo og i Uppnosi. Rundt 80% av Skj�k kommune er kategorisert som verna omr�de � enten som nasjonalpark, landskapsvern, reservat eller verna vassdrag. Dette har sj�lvsagt innverknad p� korleis ein utviklar n�ringslivet i bygda. Skj�k har ei utfordrande plassering reint geografisk med tanke p� n�ringsutvikling, d� kommunen ligg langt fr� vekstsentra. Likevel finst det mange moglegheiter � gripe fatt i, noko som p� sikt kan bidra positivt i h�ve sysselsetjing og innbyggartal. Ikkje minst vil den nye hovudvegen fr� Sunnm�re og austover via riksveg 15, Kvivsvegen som opnar i 2012, gje nye moglegheiter. F�lgjande skildring er � finne p� kommunen sine eigne nettsider:  � Lengst vest i Ottadalen, mellom Breheimen og Nord-Ottadalsomr�det ligg fjellbygda Skj�k. Bismo er i dag eit moderne bygdesenter der dei fleste har sitt arbeid innan industri, handel og tenesteyting. Kultur og milj� vert teke vare p� og ein set si �re i � kunne tilby tradisjonsrike produkt. Bygda ligg langs ei av dei viktigaste ferdsels�rene mellom aust- og vestland, mellom Stryn og Nordfjord, Geiranger og Sunnm�re og dei andre ottadalskommunane i aust, V�g� og Lom.�

8. Side 8 2. Skj�k kommune i eit regionalt perspektiv b Befolkningsstruktur, befolkningsutvikling Skj�k kommune hadde pr 1. januar 2010 2.265 innbyggarar. SSB sin prognose for �r 2020 er 2.191 innbyggarar (mellomalternativ). Folketalet har g�tt attende dei fleste �ra sidan 1990. Fr� 1990 til 2010 har folketalet i Skj�k g�tt ned med 347 personar. I den siste ti�rsperioden sokk folketalet med 121 personar, som tilsvarar cirka 5% fr� starten til slutten p� perioden. I ti�rsperioden f�r var nedgangen mykje sterkare, p� 226 personar. Den same tendensen for folketalet ser ein i dei andre kommunane i Nord-Gudbrandsdalen. Tabellen til venstre viser at sidan 2000 har det vore negativt f�dselsoverskot dei fleste �ra, medan nettoflytting til kommunen har variert meir mellom netto tilflytting og netto fr�flytting. Folkeveksten har stort sett vore negativ.

9. Side 9 2. Skj�k kommune i eit regionalt perspektiv b Befolkningsstruktur, befolkningsutvikling Ser ein p� aldersfordelinga til befolkninga i kommunen har Skj�k dei siste ti �ra hatt ein nedgang blant vaksne i alderen 20-29 �r, b�de n�r det gjeld menn og kvinner. Talet p� kvinner har g�tt ned med 42 personar (28%) i perioden, over dobbelt s� mange som menn (12%). Blant unge vaksne i alderen 30-39 �r har det og vore ein viss tilbakegang, fr� 277 til 236 personar. I denne aldersgruppa er nedgangen st�rst for menn, med 19% mot 9% for kvinner. Denne utviklinga kan verke negativt inn p� n�ringsutviklinga i kommunen, d� personar i dette alderssegmentet vanlegvis vil vere i arbeidsf�r alder. Samanlikna med kommunane i Nord-Gudbrandsdalen ligg Skj�k omtrent midt p� treet. Alle kommunane opplever nedgang i desse aldersgruppene p� 15-24%.

10. Side 10 2. Skj�k kommune i eit regionalt perspektiv c Utdanningsniv� Befolkninga i Skj�k kommune har per 2008 noko l�gare utdanning enn landsgjennomsnittet. 2 % av befolkninga har meir enn 3 �rs universitets- eller h�gskuleutdanning, medan 14 % har tre �r eller mindre. Tilsvarande tal for heile landet er h�vesvis 6 % og 19 %. 

11. Side 11 2. Skj�k kommune i eit regionalt perspektiv c Utdanningsniv� Det har vore ei auke i innbyggarar med kort (mindre enn tre �r) universitets- og h�gskoleutdanning i perioden 2000-2008 p� n�rare 80 personar. Skj�k er, saman med Lesja, den kommunen i Nord-Gudbrandsdalen med den st�rste auken i dette segmentet (44%). N�r det gjeld talet p� innbyggarar med lang (meir enn tre �r) universitets- og h�gskoleutdanning, s� har dette vore meir eller mindre stabilt p� 30-talet sidan �r 2000. I dette segmentet ligg Skj�k eit stykke under nabokommunane i Nord-Gudbrandsdalen, som har ei auke p� 30-40% medan Skj�k ligg p� 10% (3 innbyggarar).

12. Side 12 2. Skj�k kommune i eit regionalt perspektiv d N�ringsstruktur 32 % av dei sysselsette finn ein i offentleg forvaltning. Dette er s�leis den klart st�rste n�ringa i kommunen. Jordbruk er den nest st�rste n�ringa, med 17% av dei sysselsette.

13. Side 13 2. Skj�k kommune i eit regionalt perspektiv d N�ringsstruktur Figuren viser utviklinga i talet p� sysselsette innan ulike sektorar i perioden 2000-2008. Dei fleste n�ringane har ein stabil del av sysselsettinga. Sysselsette innan forsyning av kraft og vatn har svinga i periodar.

14. Side 14 2. Skj�k kommune i eit regionalt perspektiv e Arbeidsl�yse

15. Side 15 2. Skj�k kommune i eit regionalt perspektiv f Pendlingsstraumar

16. Side 16 2. Skj�k kommune i eit regionalt perspektiv g Senterstruktur og kommunikasjonar Skj�k kommune omfattar den �vste delen av Ottadalen med fjellviddene omkring. Kommunen har ein tettstad, Bismo, med 500 innbyggarar. Her ligg og kommunesenteret. I alt har kommunen 2 265 innbyggarar pr 1.1.2010. Kommunen er 73 km lang fr� grensa mot Lom i aust til grensa mot Stryn i vest. Skj�k har samanhengande busetnad langs dalbotnen fr� grensa mot Lom i aust og til D�nfoss, ei strekning p� 23 km. Avstanden fr� Bismo til Otta med jernbanestasjon er 83 km, til Lillehammer 198 km, og til Oslo 394 km. Vestover er det 106 km til Stryn og 209 km ut til kysten og M�l�y. Til F�rde er det 240 km. Desse fakta viser at Skj�k har ei utfordring med si geografiske plassering i forhold til vekstsentra. Hovudfarts�ra rv15 mellom Aust- og Vestlandet g�r gjennom Skj�k kommune. N�r Kvivsvegen opnar, vil trafikken auke, noko som vil gje meir trafikk og h�gare marknadsgrunnlag om ein ser auken som ein positiv faktor.

17. Side 17 2. Skj�k kommune i eit regionalt perspektiv h Vurdering av tendensar (1/2) Det mest markante utviklingstrekket for kommunen er reduksjonen i talet p� innbyggarar, spesielt i aldersgruppene 20-29 og 30-39 �r. Om nokre �r vil kommunen ha ei stor utfordring dersom folketalet for ein stor del best�r av dei yngste og eldste delane av befolkninga. Gruppa med unge vaksne er viktig, d� denne aldersgruppa f�r born, samstundes som dette er ei gruppe i arbeidsf�r alder. Utfordringa er og klart identifisert i Skj�k sin kommuneplan og i �rsmeldinga for 2009. Sj�lv om folketalet har g�tt ned, er det karakteristisk for kommunen at talet p� sysselsette har halde seg relativt stabilt, og til og med har auka noko i perioden 2000-2008. Likevel ser ein at fleire av dei sysselsette finn seg arbeid utanfor kommunegrensa, i og med at talet p� utpendlarar har auka sidan 2000. Det er relativt mange utpendlarar fr� kommunen, s�rleg til nabokommunen Lom. Talet p� pendlarar auka jamt i f�rste halvdel av 2000-talet, medan det har lege relativt stabilt p� oppunder 300 personar sidan 2004. Kommunen har mange arbeidsplassar innan industri, og denne n�ringa har hatt ei svak nedgang i talet p� tilsette personar sidan 2000. Samanlikna med kommunane i Nord-Gudbrandsdalen ligg Skj�k midt p� treet i forhold til prosentvis nedgang i industriarbeidsplassar. Landbruket er viktig for Skj�k, og sidan dette ogs� nasjonalt sett er ei n�ring under press, er det ei utfordring � halde ei positiv utvikling. Likevel er det positivt for Skj�k at n�ringa har hatt ein auke p� 1% i talet p� tilsette sidan 2000, medan alle dei fem nabokommunane i region Nord-Gudbrandsdalen har hatt ein nedgang p� 13-30%. Arbeidsl�ysa i kommunen ligg stort sett l�gare enn for landet sett under eitt. I korte periodar har arbeidsl�ysa auka til over landsgjennomsnittet, til d�mes i starten p� 2009 og i starten p� 2010. Tendensen er likevel at arbeidsl�ysa har g�tt raskt ned att.

18. Side 18 2. Skj�k kommune i eit regionalt perspektiv h Vurdering av tendensar (2/2) Utdanningsniv�et i kommunen er relativt l�gt samanlikna med landsgjennomsnittet. Samanlikna med andre distriktskommunar skil kommunen seg ikkje nemneverdig ut. Dei siste �ra har utviklinga vore til dels positiv med tanke p� personar med kortare h�g utdanning, medan det er ei utfordring at talet p� personar med lang h�gare utdanning har st�tt nesten stille.  Gjennom eit m�lretta utviklingsarbeid i �ra som kjem, som denne analysen legg grunnen for, er det viktig � legge til rette for � auke innbyggartalet gjennom � f� auka tilflytting av unge vaksne. For � lykkast med dette b�r ein arbeide for � skape fleire arbeidsplassar som er attraktive for denne gruppa.

19. Side 19 3. Komparative fortrinn for n�ringsutvikling a Innleiing I dette kapittelet vil ein sj� n�rare p� kva for fortrinn Skj�k kommune har for n�ringsutvikling i h�ve til andre kommunar. N�r ein skal vurdere slike komparative fortrinn tek ein utgangspunkt i viktige ressursar for n�rings-utvikling (produksjonsfaktortilgang). Ein deler produksjonsfaktorane inn i: R�stoff / naturressursar Arbeidskraft N�ringskompetanse / teknologi Lokal kapitaltilgang N�rleik til marknad I analysen av produksjonsfaktortilgangen vil ein legge hovudvekt p� � vurdere tilgangen i h�ve til nabokommunar og n�rregionar slik at ein kan vurdere om kommunen har konkurransefortrinn i h�ve til desse. Ein vurderer vidare produksjonsfaktorane i perspektiv fr� dei fire definerte n�ringane til h�gre: Industri/handverk: Denne gruppa har sterkt fotfeste i Skj�k og utgjer mange arbeidsplassar. Gruppa inneheld ei god blanding av vel etablerte bedrifter og relativt yngre bedrifter. Industrien har dels eit innovativt tilsnitt.  Landbruk: Denne gruppa er mest basert p� jordbruk, og strukturen er kjenneteikna av sm� driftseiningar n�r det gjeld areal og mj�lkekvoter. I tillegg har gardbrukarane gjennomf�rt ei markant omlegging til stordrift innan gris og samdrift i mj�lkeproduksjon. Landbruket er ei grunnleggjande n�ring i Skj�k. Reiseliv: Dette er ei n�ring i vekst og har utviklingspotensiale, blant anna fordi Skj�k er ein del av �Nasjonalparkriket�. Inkludert i gruppa i tillegg til tradisjonelt reiseliv, er meir naturbaserte opplevingstilbod. Handel/tenester: Denne gruppa inneheld tradisjonelle bedrifter innan handel og tenesteyting, inkludert transport, finans, eigedom og anna

20. Side 20 3. Komparative fortrinn for n�ringsutvikling b R�stoff og naturressursar Tradisjonelt har tilgangen p� r�stoff og naturressursar for industrien vore vurdert som god. Hovud�rsaka til dette er den rike tilgangen p� energi i form av vasskraft. Innan det tradisjonelle landbruket har ikkje kommunen spesielle fortrinn n�r det gjeld naturressursar. Heller er det ei utfordring for landbruket at Skj�k kommune har lite nedb�r, noko som har f�rt til at skj�kv�rane i hundrevis av �r har vore tvinga til � finne andre l�ysingar for vatning (Noko dei har klart bra, enten via kunstig vatning med vatn leia fr� fjellet, eller som i nyare tid med vatn fr� elva). Det t�rre klimaet er samstundes eit fortrinn om ein ser f�re seg � starte med dyrking av nye produkt, som krev eit slikt klima. Kommunen har flott natur der han ligg i hjartet av Fjellnoreg, med Reinheimen og Breheimen og er ein del av det s�kalla �Nasjonalparkriket�. Rundt 80% av kommunen sitt areal er verna grunna dette. Naturen gjev s�leis kommunen fortrinn innan reiseliv. Det er og eit fortrinn at det er s� og seie berre ein grunneigar i kommunen (Skj�k Almenning).

21. Side 21 3. Komparative fortrinn for n�ringsutvikling c Arbeidskraft I f�rre avsnittet viste analysen at kommunen har hatt l�g arbeidsl�yse dei siste �ra, og at talet p� sysselsette har halde seg relativt stabilt trass i noko nedbemanning i enkeltbedrifter grunna den s�kalla finanskrisa dei siste par �ra. Arbeidstakarane som har blitt overtallige i desse verksemdene, ser i hovudsak ut til � ha funne seg nytt arbeid enten i kommunen eller i nabokommunar. Arbeidskrafta i Skj�k blir oppfatta som stabil, lojal og rimeleg. P� den eine sida kan dette vera som eit fortrinn, medan p� den andre sida kan det og vera ei ulempe; arbeidsstokken er s� stabil at ein ikkje har mange ledige lokale personar � ta av om ein treng nye folk. Arbeidsmarknaden er s�leis liten og ikkje spesielt brei.

22. Side 22 3. Komparative fortrinn for n�ringsutvikling d N�ringskompetanse og teknologi Verksemdene som vi har hatt samtalar med gjev uttrykk for at dei har mange flinke medarbeidarar med h�g realkompetanse. Fleire verksemder uttrykker likevel at det er vanskeleg � rekruttere nye medarbeidarar; b�de fagl�rte handverkarar og folk med h�gskule- eller universitetsutdanning. Analysen i f�rre avsnittet viser at ein l�gare del av innbyggarane i kommunen har h�gskule- eller universitetsutdanning enn gjennomsnittet for landet sett under eitt, men at det er ei positiv utvikling. Kommunen har fleire verksemder med industrikompetanse. Det er ogs� h�g kompetanse knytt til prim�rn�ringa, til d�mes innan foredling av svin, mj�lkeproduksjon og lokal matproduksjon. Vidare har Skj�k spesiell kompetanse innan gammal byggetradisjon og kulturhistorie. Dette er fordelar som ein b�r s�kje � utnytte i utviklingsarbeidet framover.

23. Side 23 3. Komparative fortrinn for n�ringsutvikling e Lokal kapitaltilgong Det er fleire kjelder til kapital for n�ringslivet. Ei naturleg inndeling kan vere: Bedriftene g�r med overskot Bedriftene f�r tilf�rt eigenkapital  gjennom innskot fr� investorar Bedriftene f�r tilf�rt midlar gjennom kommunens sitt n�ringsfond og andre tilskotskjelder Bedriftene f�r tilf�rt framandkapital  fr� finansinstitusjonar Fleire verksemder g�r med overskot og har god soliditet. Vi kan likevel ikkje seie at n�ringslivet i kommunen er meir l�nsamt enn i andre kommunar / regionar. Samstundes er det og fleire bedrifter som slit p� dette omr�det. Med omsyn til dette vil vi difor vurdere kapitaltilgangen som n�ytral.Kommunen har i si tid skote inn kapital i industriverksemdene i kommunen. I det siste er det derimot vedteke at kommunen ikkje skal inn i verksemder med aksjekapital i framtida, men heller bidra p� andre m�tar, som gjennom n�ringsfondet.

24. Side 24 3. Komparative fortrinn for n�ringsutvikling f N�rleik til marknad Skj�k kommune har ei stor utfordring i det at han ligg plassert relativt langt fr� dei n�raste vekstsentra i regionane rundt. Fr� Bismo er det drygt 8 mil til Otta, som har jernbane, og ned til Lillehammer er det nesten 20 mil. Vestover er det over 10 mil til Stryn, og 24 mil til den st�rste byen i Sogn og Fjordane, F�rde. Likevel kan ein sj� p� desse avstandane som ikkje lange. Om ein finn gode l�ysingar p� logistikk og kundeservice, kan ei bedrift levere produkt og teneste til hovudstaden like raskt som ei lokal bedrift. Det er ein stor fordel for Skj�k at hovudfarts�ra riksveg 15 mellom Aust- og Vestlandet g�r tvers igjennom kommunen. N�r Kvivsvegen opnar i 2012, vil og trafikken gjennom kommunen auke, noko som ein kan nytte til ein fordel. Kvivsvegen, som blir kopla p� riksveg 15 p� vestsida av fjellet, vil bli den nye hovudfarts�ra fr� Sunnm�re og austover.

25. Side 25 3. Komparative fortrinn for n�ringsutvikling g Vurdering

26. Side 26 4. N�ringsmilj� med utviklingsmoglegheiter  a Innleiing I denne delen vil ein sj� n�rare p� lokale n�ringsmilj� med utviklingsmoglegheiter. N�ringane i dette kapittelet er grupperte p� same m�ten som i f�rre kapittel: Industri/handverk Denne gruppa har sterkt fotfeste i Skj�k og utgjer mange arbeidsplassar. Gruppa inneheld ei god blanding av vel etablert industri og relativt yngre bedrifter. Industrien har dels eit innovativt tilsnitt. Landbruk Landbruket er og har vore ryggrada i Skj�k. Innanfor denne gruppa har ein ei rekke gardsbruksverksemder innan ulike delar av husdyr- og jordbruksn�ringa. Reiseliv I denne gruppa er tradisjonelle reiselivsbedrifter og nyare bedrifter innanfor opplevingsn�ring og matkultur med. Handel/tenester I denne gruppa inng�r tradisjonelle bedrifter innan handel og tenesteyting, inkludert transport, finans, eigedom og anna I kapittelet er det og med ei vurdering av n�ringssamarbeid og n�ringsklynger. Kapittelet vert avslutta med ei oversikt over n�ringsutviklingsarbeidet i kommunen. Kapittelet baserer seg p� tilbakemeldingar fr� n�ringslivet i kommunen n�r det gjeld utviklingsmoglegheiter og framtidsplanar og ��nske.

27. Side 27 4. N�ringsmilj� med utviklingsmoglegheiter  b Industri / handverk Blant dei st�rste industribedriftene i kommunen finn ein Interfil, Sebb, Bismo Maskinering og Bismo Industrier. I tillegg har ogs� kommunen fleire spanande mindre industribedrifter, til d�mes Skj�k Hedda Hytter, Biteko og Glasitt. Gjennom intervjua har det kome fram at ein b�r satse p� � vidareutvikle den industrien som allereie finst i Skj�k. Med rett fokus og utviklingstakt kan fleire av bedriftene utvide talet p� arbeidsplassar, og dei har ogs� planar liggande for dette. Det kan og vere store moglegheiter for knoppskyting ut ifr� eksisterande bedrifter, dersom ein f�r tilsett rett folk og f�r til finansiering. Fleire bedrifter sit p� idear dei ynskjer � realisere, men som dei treng hjelp til. Det har kome fram i intervjua at fleire meiner det kan vere smart av Skj�k � satse p� sm�industri og kraftkrevjande industri. Eit konkret forslag som har kome opp, og som det har vore arbeidd med tidlegare, er � starte et anlegg for biobrensel. Sjekk med styringsgruppa om vi skal nevne bedriftsnavn overhodet. Sjekk med styringsgruppa om vi skal nevne bedriftsnavn overhodet.

28. Side 28 4. N�ringsmilj� med utviklingsmoglegheiter  c Landbruk Landbruket er, og har alltid vore, ryggrada i Skj�k. Som ein del av denne analysen har gardbrukarar innan ulik type gardsdrift vorte intervjua (mj�lk- og kj�ttproduksjon, svin, samdrift, sauer og geiter, potetdyrking, gr�nsaker og �kologisk jordbruk). Det er inga hemmelegheit at landbruket i Noreg generelt er inne i ei omstillingsfase som gardbrukarar i alle kommunar kjenner p� kroppen. Dei fleste gardbrukarane har utfordringar knytt til l�nsemd, og rammevilk�r som blir lagt fr� statleg hald. I Skj�k har ein investert mykje for � pr�ve � tilpasse seg st�rre krav til effektivitet. Det er likevel utfordrande utsikter for n�ringa. Ei hovudutfordring ligg i generasjonsskifteproblem. Det er for f� yngre personar som ynskjer � satse innan landbruket. Trass i dette viser intervjua at det finst ei rekkje unge og engasjerte jordbrukarar i bygda, som ein lyt satse p� i �ra som kjem - ikkje minst for � f� fram dei gode historiene som kan vere med p� � bygge eit godt omd�mme rundt det � vere bonde i Skj�k. Ein b�r unng� � slakte gode bruk.

29. Side 29 4. N�ringsmilj� med utviklingsmoglegheiter  d Reiseliv

30. Side 30 4. N�ringsmilj� med utviklingsmoglegheiter  e Handel / tenester

31. Side 31 4. N�ringsmilj� med utviklingsmoglegheiter  f N�ringssamarbeid og n�ringsklynger I Skj�k kommune ligg det n�ringsklynger i Bismo, som har industriomr�de og kj�pesenter. Kommunen har ikkje noko formalisert n�ringssamarbeid via ei foreining eller eit n�ringsselskap. Det kjem fram i intervjua at mange saknar ein profesjonell og velfungerande m�teplass for erfaringsutveksling mellom folk i n�ringslivet � enten det skulle dreie seg om fagleg erfaringsutveksling eller meir generelle tema som bedriftsleiing eller sal og marknadsf�ring. Blant gardbrukarane er det fleire som er med i organiserte lag og foreiningar, til d�mes Bondelaget eller Sm�brukarlaget, men mange synest ikkje at desse fungerer tilfredsstillande med tanke p� fagleg input og erfaringsutveksling. Gjennom intervjua er det kome fram at det ikkje er noko s�rleg samarbeid p� tvers mellom bedriftene i kommunen. Det er noko uformalisert samarbeid mellom nokre av reiselivsbedriftene, men elles er det lite.

32. Side 32 4. N�ringsmilj� med utviklingsmoglegheiter g Tiltak under arbeid og under planlegging (1/3) Skj�k kommune sin n�ringsplan fr� 2007 og kommuneplanen 2006-2016, har f�lgjande ambisjon for n�ringsutviklingsarbeidet: 1. Skj�k kommune skal arbeide for � sikre breidda og den langsiktige l�nsemda til n�ringslivet i kommunen. 2. Landbruk, industri og reiseliv inkludert naturbaserte opplevingar skal vere prioriterte n�ringar i det kommunale tiltaksarbeidet. 3. Skj�k kommune skal halde folketalet oppe p� lang sikt. For � n� desse m�la er det i n�ringsplanen satt opp ei rekke strategiar, sj� kapittel 6b for detaljar.

33. Side 33

34. Side 34

35. Side 35 4. N�ringsmilj� med utviklingsmoglegheiter h Vurdering Vurderinga er at det er fleire n�ringsmilj� med utviklingsmoglegheiter i Skj�k kommune: Fleire av dei tradisjonelle industriverksemdene i Skj�k har hatt utfordringar dei siste �ra. Dei har likevel planar som gjer at det kan vere potensial for fleire arbeidsplassar � ikkje minst om ein satsar p� knoppskyting fr� desse verksemdene. Det ligg uforl�yste forretningsidear i fleire verksemder, og utfordringa vert � sette dei ut i livet ved hjelp av tilgang p� kompetente folk og finansiering. Spesielt m� kraftkrevjande industri nemnast. Her b�r det ligge moglegheiter. Landbruksn�ringa i Skj�k har lange og gode tradisjonar. Det er likevel mykje som tyder p� at ein m� f�rebu seg p� � tenkje heilt annleis og utradisjonelt n�r ein skal vidareutvikle landbruket. Nye vekstar og andre produkt kan vere nykkelen til ei spanande framtid for bonden i Skj�k. Ein er og avhengig av � f� dei unge med p� laget slik at ikkje for mange gardsbruk vert nedlagde.

36. Side 36 5. Kommunen si rolle som offensiv tilretteleggara Det kommunale tenestetilbodet overfor innbyggarane Skj�k kommune har to barneskular (Marlo og Nordberg) og ein ungdomsskule (Bismo). Barneskulane har og skulefritidsordning (SFO). N�raste vidareg�ande skule ligg i Lom, men mange ungdommar vel og � ta vidareg�ande utdanning p� Otta, Vinstra, Lillehammer eller andre plassar. Kommunen har 3 offentlige barnehagar for barn 0-6 �r (Bismo, Holemork, D�nfoss) med til saman 97 plassar. Per i dag f�r alle som �nskjer det, plass i barnehagen. Det finst ogs� 2 private familiebarnehagar i kommunen med plass til 5 barn kvar. Skj�k har eit breitt kommunalt tilbod n�r det gjeld kultur- og fritid, gjennom b�de kulturskule, bibliotek, og ulike lag og organisasjonar (t.d. innan musikk, idrett, og underhaldning). Kommunen har eiga tilskotsordning for kulturarbeid, og deler ut kulturstipend. Helsetenestene i Skj�k omfattar fysioterapi, helsesyster, lege, psykiatri, pleie og omsorg. Kommunen har to fast tilsette legar og ein turnuskandidat.

37. Side 37 5. Kommunen si rolle som offensiv tilretteleggarb Det kommunale tenestetilbodet overfor n�ringslivet (1/2) N�ringsavdelinga i kommunen: N�ringsavdelinga i Skj�k har i hovudsak landbruksfagleg og bedrifts�konomisk kompetanse. I tillegg brukar dei nettverk utanom eigen organisasjon i sitt arbeid, til d�mes Innovasjon Norge og Bygdeutvikling p� fylkesniv�, fylkeskommunen, fylkesmannens landbruksavdeling og n�rt samarbeid med privat r�dgjevingsfirma og konsulentar. N�ringsfondet: N�ringsfondet er eit sv�rt viktig verkt�y for � legge til rette for vekst og utvikling av n�ringslivet i Skj�k. �rleg inntekt til fondet kjem fr� konsesjonsavgifter i samband med sju ulike vasskraftreguleringar. I tillegg kjem rente av kapitalen som er plassert i bank. Dei siste �ra har innkomst til fondet vore ca. 7 millionar kroner per �r.

38. Side 38 5. Kommunen si rolle som offensiv tilretteleggarb Det kommunale tenestetilbodet overfor n�ringslivet (2/2) Gjennom intervjua har det kome fram at dei fleste generelt sett er godt n�gde med kommunen sine tenester overfor n�ringslivet. S�rleg f�r n�ringskontoret mykje positive tilbakemeldingar om at dei er flinke, det same gjeld teknisk etat. N�r det gjeld n�ringsavdelinga s� f�r ho stort sett mange positive tilbakemeldingar i forhold til at dei tilsette der er positive, im�tekommande og velvillige. Samstundes f�r ho kritikk for � vere for passiv � mange f�ler at ho berre er eit mottaksapparat og ikkje eit proaktivt organ for � fremje n�ringslivet i kommunen. N�ringsavdelinga kunne s�leis vore meir aktivt ute hos (fleire av) bedriftene i kommunen. Vidare er det mange som ynskjer seg eit betre tilbod til etablerarar og gr�nderar. Behovet for oppl�ring og r�dgjeving er stort, og tilbakemeldinga er at kompetansen i n�ringsavdelinga i dag kan vere for mykje fokusert mot landbruk, slik at andre n�ringar ikkje f�r same kompetente hjelp som dei kunne trenge.

39. Side 39 5. Kommunen si rolle som offensiv tilretteleggarc N�ringsNM og Attraktivitetsbarometeret (1/2) Telemarksforsking har utarbeida N�ringsNM for NHO seks gonger, og publisert Attraktivitetsbarometeret tre gonger. I 2009 vart dei to rapportane samla. Attraktivitetsbarometeret viser kva for regionar og kommunar som har h�gast attraktivitet som bustad, medan N�ringsNM m�ler og samanliknar n�ringsutviklinga i regionar og kommunar. Desse to parametra blir rekna som dei to viktigaste drivkreftene for regional utvikling. N�ringsNM er samansett av fire m�l (l�nsemd, vekst, nyetableringar og storleiken p� n�ringslivet), som igjen er basert p� til saman ti indikatorar. Attraktivitetsbarometeret tek utgangspunkt i netto innanlands flytting, og ikkje befolkningsutvikling. F�rem�let med barometeret er � m�le nettoflytting til kommunar og regionar som ikkje skuldast vekst i talet p� arbeidsplassar. Resultata fr� rapporten kan studerast interaktivt p� http://naringsnm.nho.no

40. Side 40 5. Kommunen si rolle som offensiv tilretteleggarc N�ringsNM og Attraktivitetsbarometeret (2/2) Skj�k kommune i N�ringsNMNord-Gudbrandsdalregionen kom p� 81. plass blant 83 regionar. P� m�let n�ringskonsentrasjon kom regionen p� ein 31. plass, medan m�let for l�nsemd gjev ein siste (82.) plass blant regionar. Som einskild kommune kom Skj�k klart best ut av kommunane i regionen, med ein 166. plass. Dei andre ligg p� plassar mellom 212 og 374 (430 kommunar med). Skj�k kommune p� Attraktivitetsbarometeret Nord-Gudbrandsdalregionen kjem p� ein 30. plass p� Attraktivitetsbarometeret. P� kommunelista kjem Skj�k p� ein 187. plass, sl�tt av Lom p� ein 82. plass. Dei andre kommunane i regionen ligg p� plassar mellom 192 og 325.

41. Side 41 5. Kommunen si rolle som offensiv tilretteleggard Ungdommen i Skj�k I samband med dette prosjektet vart det gjennomf�rt ei sp�rjeunders�king blant ungdom i Skj�k (ungdomsskulen og elevar p� vidareg�ande skular i regionen). Det kom inn 59 svar fr� ungdomsskuleelevar i 8. og 9. klasse (58% jenter, 42% gutar), og 19 svar fr� elevar i vidareg�ande skule (76% jenter, 24% gutar). Unders�kinga er ikkje meint � skulle vere vitskapleg, men eit bidrag til � sj� nokre tendensar i kva ungdommen meiner om det � bu, leve og arbeide i Skj�k og kva dei meiner m� til for at dei skal busette seg her n�r dei er vaksne og skal ut i arbeid. Det ungdommen trekkjer fram som positivt med � bu i Skj�k er natur og friluftsliv, kulturskulen, idrettsanlegget og eit godt og rusfritt milj�. Samstundes kjem det fram at ein del tykkjer milj�et er for lite og gjennomskinleg. Dei er heller ikkje n�gde med at det ikkje finst ein ungdomsklubb eller annan felles m�teplass.

42. Side 42 5. Kommunen si rolle som offensiv tilretteleggare Vurdering Skj�k kommune har eit godt basistilbod til innbyggarane sine. Kommunen har vidare eit godt innarbeidd n�ringsapparat gjennom kommunen si n�ringsavdeling og n�ringsfondet. N�r ein samanliknar kommunen med andre kommunar i regionen er resultatet sterkt med omsyn til n�ringsutvikling (N�ringsNM), men svakare med omsyn til attraktivitet som bustadkommune (Attraktivitetsbarometeret). �rsakene til at ein kjem svakare ut n�r det gjeld attraktivitet som bustadkommune,er nok fleire. Eit viktig moment er kommunen si geografiske plassering langt fr� vekstsentra og st�rre plassar med utvida servicetilbod. Det er ogs� langt � pendle fr� kommunen til st�rre byar med eit breiare tilbod av jobbar.

43. Side 43 6. Strategiske val og satsingsomr�de a Innleiing Basert p� analysen i denne rapporten vil ein i dette kapittelet g� n�rare inn p� m�lsettinga for det vidare n�ringsutviklingsarbeidet og kva satsingsomr�de ein b�r ha for � n� m�let. Kapitelet vert avslutta med ei oppsummering av korleis utviklingsarbeidet eventuelt kan organiserast og kva metodar som kan nyttast for � sikre god styring av utviklingsarbeidet. Dette kapittelet byggjer ogs� p� eksisterande kommuneplan og n�ringsplan, samt andre relevante dokument. Erfaringane fr� andre omstillingsomr�de viser at det s�rleg er viktig � lykkast p� to omr�de. N�ringslivet og kommunen samarbeider tett i utviklingsarbeidet. I tillegg m� ein opprette fora der ein kan informere om p�g�ande prosjekt. Slike fora vil ogs� vere ein viktig arena for � skape optimisme og motivere for innsats i utviklingsarbeidet.

44. Side 44 6. Strategiske val og satsingsomr�de b Visjon, m�l og strategiar i gjeldande planar (1/2)

45. Side 45 6. Strategiske val og satsingsomr�de b Visjon, m�l og strategiar i gjeldande planar (2/2)

46. Side 46 6. Strategiske val og satsingsomr�de c Visjon, m�l og strategiar (1/2)

47. Side 47 6. Strategiske val og satsingsomr�de  c Visjon, m�l og strategiar (1/2)

48. Side 48 6. Strategiske val og satsingsomr�de c Organisering, verkt�y og metodar (1/2) Organisering - Erfaringar fr� ulike prosjekt for n�ringslivsutvikling viser at ei klar ansvars- og rolledeling er avgjerande for at ein skal lykkast i arbeidet. Som vi var inne p� i innleiinga til dette kapittelet er dette viktig for � f� eit godt samarbeid mellom kommunen, n�ringslivet og andre relevante akt�rar. - Sj�lve f�rem�let med utviklingsarbeidet er at ein kommune basert p� ein definert situasjon, vert gjeve ein tidsavgrensa periode til � gjennomf�re tiltak for � utvikle nye l�nsame arbeidsplassar. - Skj�k kommune er ansvarleg for utviklingsarbeidet i kommunen og er s�leis eigar av denne strategiske utviklingsanalysen. Framdrift - Den strategiske utviklingsanalysen er godkjend av styringsgruppa og vegen framover mot � setje i gong arbeidet mot m�la og visjonen ser tentativt ut som nedanfor:

49. Side 49 6. Strategiske val og satsingsomr�de c Organisering, verkt�y og metodar (2/2) Verkt�y og metodar Utviklingsarbeidet vert organisert gjennom prosjektarbeid, og det er avgjerande for � lukkast at ein har god styring og kontroll med arbeidet. For � sikre ei god prosjektorganisering og styring b�r ein bruke Innovasjon Norge sitt prosjektstyringsverkt�y PLP. Verkt�yet skal brukast b�de i det samla arbeidet, og i samband med gjennomf�ring av alle delprosjekt. PLP metodikken er ein gjennompr�vd metode for prosjektarbeid og har vist seg nyttig og effektiv i samband med gjennomf�ringa av ulike tilsvarande prosjekt i andre kommunar. PLP klargjer og synliggjer m�l, ansvar, roller, mynde og framdrift p� ein god m�te. Dette saman med � fokusere p� kritiske suksessfaktorar, aukar sjansane til � n� m�la for utviklingsarbeidet.