PESTİSİTLERE KARŞI DAYANIKLILIK GELİŞİMİ VE DAYANIKLILIĞIN YÖNETİMİ Dr. İlhan KURAL

1. PESTİSİTLERE KARŞI DAYANIKLILIK GELİŞİMİ VE DAYANIKLILIĞIN YÖNETİMİ Dr. İlhan KURAL Nisan 2002

2. SUNUŞ DAYANIKLILIĞIN Tarihçesi Tanımı Kaynağı Dayanıklılığı etkileyen faktörler Dayanıklılığın mekanizması Dayanıklılığın yönetimi Yasal dayanaklar, İşbirliği ve önlemler Nisan 2002

3. TARİHÇE FUNGİSİTLERE KARŞI DAYANIKLILIK1960 -1970’ler, Spesifik, tek yer engelleyici, sistemik fungisitler Benzimidazoller, dicarboximidler DMI - sterol demethylasyon inhibitörleri Çok sayıda etmen birçok fungisite karşı dayanıklılık kazanmıştır. Nisan 2002

4. TARİHÇE İNSEKTİSİT DAYANIKLILIĞI -1908 - 1914-San Jose kab. bit. : Kükürt+kireç A. aurantii & S. oleae : Hidrojen siyanid -1946 : 11 böcek türü Cydia pomonella & Anarsia lineatella: Kurşun arseniyat Musca domestica : DDT (Organik insektisit) -1970 : 244 tür 1980 : 428 tür Nisan 2002

5. TARİHÇE HERBİSİT DAYANIKLILIĞI 1964 yılında ilk saptama 1997 : 50’den fazla ülkede 150 dar ve geniş yapraklı ot türünde dayanıklılık saptanmıştır. Nisan 2002

6. HANGİ DAYANIKLILIK ? KAZANILMIŞ DAYANIKLILIK DOĞAL - KALITSAL DAYANIKLILIK DUYARSIZLIK PRATİK DAYANIKLILIK TOLERANS DUYARLILIK KAYBI LABORATUVAR DAYANIKLILIĞI TARLA DAYANIKLILIĞI DAVRANIŞSAL DAYANIKLILIK TEŞVİK EDİLMİŞ DAYANIKLILIK FİZYOLOJİK DAYANIKLILIK Nisan 2002

7. PESTİSİT DAYANIKLILIĞI BİR PESTİSİTİN BİYOLOJİK ETKİNLİĞİNİN TARLA KOŞULLARINDA KALICI OLARAK DÜŞMESİ Nisan 2002

8. Dayanıklılık / Bağışıklık BAĞIŞIKLIK • Bağışıklık kazanılır • Bir bireyde gelişir • İzleyen nesillere geçmez DAYANIKLILIK • Dayanıklı doğulur • Bir popülasyonda gelişir • İzleyen nesillere geçer Nisan 2002

9. ETKİ DÜŞÜKLÜĞÜNÜN NEDENLERİ UYGULAMA HATALARI BOZUK ÜRÜN ETMENİN YANLIŞ TANIMI VEYA YANLIŞ DÖNEMDE UYGULAMA AĞIR POPULASYON BASKISI DAYANIKLILIK Nisan 2002

10. DAYANIKLILIĞIN KAYNAĞI MUTASYON TEK GENLİ (Aniden oluşur, duyarlı ve dayanıklı populasyon) ÇOK GENLİ (Gözlenebilir, kademeli dayanıklılık gelişimi) Nisan 2002

11. DAYANIKLILIĞIN KAYNAĞI SELEKSİYON BASKISI KURAL : “En güçlüler hayatta kalır” Dayanıklı form bulunma oranı normal koşullarda milyarda bir. Fungisit kullanımından sonra: % 1 hatta %10 Sonuç: Biyolojik etkide gözlenebilir düşme Yüksek etki = hızlı seleksiyon % 80 etkide dayanıklı varyant artış hızı : 5 katı Nisan 2002

12. DAYANIKLILIĞIN KAYNAĞI Benzer etki şekline sahip yabancıot ilaçlarının üst üste kullanılmasına dayanan bitki üretim sistemlerinde direnç gelişme riski daha büyüktür. Normal populasyon Seleksiyon Direnç baskın populasyon Benzer etki şekline sahip yabancıot ilaçları kullanımının azaltılması ve yabancıot sayılarının düşürülmesi ile dayanıklı bitkilerin seleksiyon hızını azaltmaya yönelik entegre yabancıot yönetim sistemleri geliştirilmiştir Nisan 2002

13. DAYANIKLILIĞI ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1. PESTİSİT 2. ETMEN 3. UYGULAMA Nisan 2002

14. DAYANIKLILIĞI ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1. PESTİSİT Kalıcı etki Tek yerden etki Tek genli dayanıklılık Kolay metabolizasyon Nisan 2002

15. DAYANIKLILIĞI ETKİLEYEN FAKTÖRLER 2. HEDEF ETMEN Kısa hayat dönemi / çok sayıda döl verme Çok sayıda birey üretme ve bireylerin geniş alana dağılımı Yüksek genetik farklılık (spontone mutasyon potansiyeli) Bir dizi aktif maddeyi metabolize edecek bir mekanizmanın varlığı Çapraz dayanıklılığın varlığı Dayanıklı ırkların yüksek uyum yeteneği Nisan 2002

16. DAYANIKLILIĞI ETKİLEYEN FAKTÖRLER 3. UYGULAMA Geniş alanda kısa rotasyonlu yetiştiricilik Monokültür tarım Uygulama teknikleri Diğer yetiştirme teknikleri (gübreleme, toprak işleme, sulama vb.) Ürünün içinde bulunduğu koşullardan dolayı çok sayıda ilaçlama veya uzun süre koruma gereği Nisan 2002

17. DAYANIKLILIK MEKANİZMASI 1. ETKİ YERİNİN DEĞİŞİKLİĞE UĞRATILMASI 2. HEDEF ETKİ YERİNE ALTERNATİF BİR METABOLİK YOL GELİŞTİRME 3. PESTİSİTİN METABOLİZASYONLA TOKSİK OLMAYAN HALE DÖNÜŞTÜRÜLMESİ VEYA METABOLİZASYONUN ARTMASI 4. PESTİSİTİN DIŞARDA TUTULMASI VEYA DIŞARI ATILMASI 5. HERBİSİTLERE KARŞI ETKİBÖLÜMLERİNDE FARKLILIŞMA Nisan 2002

18. DAYANIKLILIĞIN YÖNETİMİ AMAÇ: Bir pestisit ya da pestisit gurubunun hem üretici firmaların beklentilerini karşılayacak hem de kullanıcılarını memnun edecek şekilde uzun süre etkin olarak kullanımının sağlanmasıdır. Nisan 2002

19. DAYANIKLILIĞIN YÖNETİMİ Temel ilke: Dayanıklılık oluşumunu önlemek meydana gelmiş dayanıklılığı yönetmekten daha ucuzdur Nisan 2002

20. DAYANIKLILIĞIN YÖNETİMİ NE YAPMALI ? YASAL DAYANAK Ruhsatlandırma Etiket bilgileri Teknik talimatlar Nisan 2002

21. DAYANIKLILIĞIN YÖNETİMİ NE YAPMALI ? DAYANIKLILIĞIN İZLENMESİ Altyapı ve bilgi birikimi ÖNLEMLER Dayanıklılık yönetim stratejileri Nisan 2002

22. DAYANIKLILIĞIN YÖNETİMİ • KİM YAPMALI ? İŞBİRLİĞİ ! • FİRMA İÇİNDE • FİRMALAR ARASINDA • UYGULAYICI KURULUŞ-BAKANLIK • ARAŞTIRMA KURULUŞLARI • ENSTİTÜLER, ÜNİVERSİTELER • SATIŞ BİRİMLERİ • ÜRETİCİLER Nisan 2002

23. DAYANIKLILIĞIN YÖNETİMİ ÖNLEMLER Riskli ilaç tek olarak uygulanmamalıdır. Etki şekli farklı ilaçlarla karışım yapılmalıdır. Bir dönemdeki ilaçlama sayısı azaltılmalı, aynı etki şekline sahip ilaçlar üst üste kullanılmamalı, farklı ilaçlar dönüşümlü olarak kullanılmalıdır. Nisan 2002

24. DAYANIKLILIĞIN YÖNETİMİ ÖNLEMLER Önerilen uygulama doz ve aralıklarına uyulmalıdır. Eradikant kullanımdan kaçınılmalıdır. Geniş spektrumlu ilaçlar kullanılmamalıdır. Nisan 2002

25. DAYANIKLILIĞIN YÖNETİMİ ÖNLEMLER Ürün ve zararlılar çok iyi izlenmelidir. Ekonomik zarar eşiğine uyulmalıdır (Erken dönem zararlılara ve hastalıklara karşı tohum ilaçları hariç). Sporulasyon sırasında ilaçlama yapılmamalıdır. Nisan 2002

26. DAYANIKLILIĞIN YÖNETİMİ ÖNLEMLER İlaçlama aletleri iyi kalibre edilmeli, düzgün çalışmalıdır. Yararlı böcekler gözetilmelidir. İlaçlanmamış alan, bitişik sığınma tarlası ayrılmalıdır. Nisan 2002

27. DAYANIKLILIĞIN YÖNETİMİ DİĞER ÖNLEMLER Dayanıklı çeşit Transgenik bitki Biyolojik mücadele Hijyenik önlemler Nisan 2002

28. DAYANIKLILIĞIN YÖNETİMİ DİĞER ÖNLEMLER Kültürel önlemler Ekim öncesi sürüm Anız yakma Biçme, otlatma/otlatmama ! Ekim nöbeti Farklı ilaç kullanma olanağı Farklı kontrol yöntemi uygulama ol. Farklı bitki farklı rekabet sağlar. Nisan 2002

29. Nisan 2002