Uniwersytet Zielonogórski

1. Uniwersytet Zielonogórski Profesor Owen Gingerich Doktor Honoris Causa Uniwersytetu Zielonogórskiego Zielona Góra 23 czerwca 2008

2. Owen Gingerich Jak astronomiczne obliczenia Jana Keplera i notatki znalezione na marginesach dzieła Mikołaja Kopernika uczyniły z astrofizyka historyka nauki.

3. Owen Gingerich Owen Gingerich (ur. 1930) to amerykański astrofizyk i historyk astronomii (Uniwersytet Harvarda i Obserwatorium Astrofizyczne Smithsonian). Jego poświęcona atmosferom gwiazdowym praca „The Harvard-Smithsonian reference atmosphere” (1971) przeszła do historii. Zajmował się recepcją astronomii kopernikańskiej i keplerowskiej, rolą filozofii przyrody w tworzeniu systemów kosmologicznych, kulturą materialną XVI i XVII-wiecznej astronomii, jej instrumentami, tablicami i efemerydami. Trzydziestoletnie badania zapisków znajdowanych w zachowanych egzemplarzach De Revolutionibus, uwieńczone zostały wydaniem monumentalnej monografii: An annotated census of Copernicus’ De revolutionibus (Nuremberg, 1543 and Basel, 1566). Działalność Owena Gingericha jest wysoko oceniana, wielokrotnie zapraszany był do wygłaszania wykładów, jest też członkiem licznych towarzystw i organizacji naukowych oraz laureatem wielu nagród.

4. Owen Gingerich – przygoda z kometą Owen Gingerich wychował się na preriach Kansas, gdzie jak mówi zakochał się w gwiazdach. Zaczął od obserwacji ich gromad i poszukiwania komet.

5. Owen Gingerich – przygoda z kometą Jak sam wspomina: „… zacząłem swą karierę jako astronom-amator przeszukując niebo w pogoni za roziskrzonymi gromadami gwiazd i ledwie widocznymi postrzępionymi mgławicami. Pewnej nocy w lipcu 1948 natknąłem się na mgławicę, która się poruszała! Z sercem bijącym w przyspieszonym rytmie spoglądałem długo w swój ośmiocalowy teleskop, by upewnić się, że była to kometa, a następnie rzuciłem się wysłać telegram do oddziału Obserwatorium Harvarda zajmującego się odkryciami komet na półkuli północnej. W tydzień później otrzymałem kartkę o treści: Dziękujemy za Pańskie obserwacje komety Honda…”

6. Owen Gingerich – przygoda z Harvardem Inwestycja w telegram opłaciła się, ponieważ w jego następstwie otrzymał w 1949 roku wakacyjną pracę jako asystent Harlowa Shapleya, dyrektora Obserwatorium Harvarda.

7. Owen Gingerich – przygoda ze starymi księgami W bibliotece obserwatorium Owen Gingerich po raz pierwszy spotkał się ze starymi, rzadkimi książkami, których badaczem i kolekcjonerem miał zostać w przyszłości. Na zdjęciu z egzemplarzem Efemeryd Leovitiusa z 1557. Książka ta, zakupiona w 1972, zapoczątkowała jego, największy na świecie, zbiór XVI i XVII-wiecznych efemeryd. Fot. Christopher Morrow (1975)

8. Owen Gingerich – przygoda z astrofizyką Owen Gingerich swą karierę zawodową rozpoczął jako astrofizyk. W latach sześćdziesiątych badał widma słoneczne w celu obliczenia temperatury i ciśnienia w najbardziej zewnętrznych warstwach jego atmosfery. Przeprowadzone wtedy obliczenia były pierwszymi, które uwzględniały rakietowe i satelitarne obserwacje Słońca. W wyniku badań powstały dwa kolejne standardowe modele atmosfery słonecznej.

9. Owen Gingerich – przygoda z astrofizyką Rezultaty zespołowych badań astrofizycznych stały się tematem wielu artykułów naukowych poświęconych modelowaniu przepływu promieniowania w atmosferach gwiazdowych. Największy rozgłos uzyskała praca The Harvard-Smithsonian reference atmosphere, opublikowana w Solar Physics w roku 1971. Owen Gingerich był jej głównym autorem, a prezentowany w niej model atmosfery słonecznej stanowił ukoronowanie dziesięciu lat obliczeń komputerowych. Praca ta przeszła do historii mając do chwili obecnej, zgodnie z danymi Smithsonian/NASA ADS Astronomy Abstract Service, około 700 cytacji. Stała się ona klasyczną pozycją w literaturze poświęconej astrofizycznym aspektom atmosfer gwiazdowych. Prezentowane dalej dane pokazują, że jest cytowana przez specjalistów do chwili obecnej.

10. Owen Gingerich – przygoda z astrofizyką

11. Owen Gingerich – przygoda z astrofizyką Owen Gingerich komentuje swoją przygodę z astrofizyką następująco: • Opublikowaliśmy tam tyle szczegółowych tabel z danymi dotyczącymi zachodzących procesów, że nikt nie zawracał sobie głowy uaktualnieniem tej pracy. • Była to ostatnia astrofizyczna praca jaką opublikowałem. • Bezpośrednia praca nad fundamentalnymi badaniami naukowymi była bardzo użyteczna z punktu widzenia zrozumienia natury nauki, ale historia zapewnia szerszy punkt widzenia.

12. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem

13. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem Podczas gdy Owen Gingerich był bardzo mocno zaangażowany w obliczenia astrofizyczne, stał się jednocześnie ekspertem od pokazanych powyżej, wczesnych „komputerów o wysokiej mocy obliczeniowej”. Wtedy też zaczął poszukiwać jakichś interesujących zagadnień z historii astronomii, do których mógłby je zastosować. Było to w czasie, gdy zbliżała się 400 rocznica urodzin Jana Keplera, a prace tego naukowca były oczywistą alternatywą, ponieważ wymagały przeprowadzenia wielkiej liczby rachunków.

14. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem

15. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem Jan Kepler (Johannes Kepler, 1571- 1630) był wybitnym niemieckim matematykiem, fizykiem i astronomem. Był odkrywcą m.in. trzech reguł, zwanych prawami Keplera, którymi rządzą się ruchy planet Układu Słonecznego, a które położyły podwaliny stworzonej przez Izaaka Newtona teorii powszechnego ciążenia. Przyznaje mu się pozycję jednej z kluczowych postaci w odbywającej się w XVII wieku rewolucji astronomicznej. Zajmował się optyką i wynalazł teleskop astronomiczny zwany też keplerowskim. Dzięki swym obliczeniom matematycznym wprowadził nowatorskie rozwiązania do użycia ułamków dziesiętnych i obliczeń objętości brył geometrycznych. Kepler był też jednym z prekursorów logarytmów, a w 1609 roku opisał podstawowy wielościan gwiaździsty, który nazwał stella octangula.

16. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem W wydanym w 1596 Mysterium Cosmographicum (TajemnicaKosmosu) Kepler przedstawił pierwszą po dziele Kopernika jawną obronę systemu heliocentrycznego na gruncie astronomii, słynną konstrukcję, w której pięć wielościanów foremnych rozdziela sześć planetarnych orbit.

17. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem Astronomiae pars optica (Optyczna część astronomii) z 1604 r. to traktat poświęcony optyce. Kepler pisał tu prawo rządzące natężeniem światła, zjawiska odbicia w płaskich i zakrzywionych zwierciadłach i zasadę działania camera obscura. Uwzględnił też wpływ zjawisk optycznych na astronomiczne dane obserwacyjne, takie jak paralaksa czy widoma średnica ciał niebieskich. Kepler stworzył w ten sposób naukowe podstawy współczesnej optyki geometrycznej.

18. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem Lata 1600-1612 Kepler spędził w Pradze, zaproszony przez znakomitego duńskiego astronoma obserwatora Tycho Brahego.

19. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem Dioptrice z 1611 r. to wykład optyki geometrycznej, opisujący zjawiska odbicia i załamania promieni świetlnych w soczewkach wypukłych i wklęsłych. Powstał po ogłoszeniu przez Galileusza jego teleskopowych odkryć.

20. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem W 1604 w gwiazdozbiorze Wężownika ukazała się gwiazda nowa, a Kepler poświęcił jej specjalny traktat.

21. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem Tak wygląda obserwowana z Ziemi droga Marsa przedstawiona w pierwszym rozdziale Nowej astronomii. W traktacie tym, z 1609 r., Kepler zawarł pierwsze dwa prawa ruchu planet, które powstały w rezultacie poszukiwań heliocentrycznej orbity Marsa.

22. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem Wykorzystując niezwykle dokładne obserwacje Tycho Brahego i przeprowadzając mnóstwo skomplikowanych obliczeń, Kepler osiągnął w końcu sukces, a drogę dochodzenia do prawdy opisał następująco:

23. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem „Jeśli ta żmudna metoda przyprawiła cię o obrzydzenie, to powinna była cię raczej napełnić współczuciem dla mnie, jako że użyłem jej prawie siedemdziesiąt razy, poświęciwszy na to moc czasu...” Owena Gingericha zaintrygowało to właśnie zdanie Keplera, ponieważ za każdym razem, gdy mamy do czynienia z rachunkami powtarzanymi siedemdziesiąt razy, problem który opisują jest dobrym kandydatem dla metod komputerowych. Napisał odpowiedni program i stwierdził, że numerycznie można było rozwiązać to zadanie przy minimalnej możliwej liczbie dziewięciu powtórzeń, a wymagało to jedynie kilku sekund pracy komputera.

24. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem Wydane w 1627 Tabulae Rudolphinae (Tablice Rudolfińskie), powstałe w wyniku wygranej przez Keplera „wojny z Marsem” były najdokładniejszymi tablicami astronomicznymi XVII wieku.

25. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem „New York Times” z 18.02.1972. Owen Gingerich przedstawia wyniki swych badań nad obliczeniami Jana Keplera na zakończenie jubileuszu 400-lecia jego urodzin.

26. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem Od 1971 r. przeprowadzono liczne badania życia i odkryć Keplera. Fotografia przedstawia uczestników ostatniego dużego sympozjum poświęconego Keplerowi, które odbyło się w roku 1986 w Wolfenbüttel, gromadząc grono znakomitych specjalistów.

27. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem Ostatnie lata życia Kepler spędził w Żaganiu, dokąd przybył 25 lipca 1628 r. wraz z rodziną. W 1629 r. sprowadzona została do Żagania prasa drukarska, którą zainstalowano w domu Keplera. Na XIX- wiecznej pocztówce widać Bramę Szpitalną oraz wieżę noszącą jego imię. (zbiory M.R. Świątka)

28. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem Żagańskie druki Keplera: Epistolium…cum commentatiuncula oraz pierwszy tom Efemeryd.

29. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem Wydane w Żaganiu Tablice logarytmiczne i wydrukowany po śmierci Keplera Sen, fantastycznonaukowe dziełko poświęcone astronomii księżycowej.

30. Owen Gingerich – przygoda z komputerem i Keplerem KEPLER 2008: FROM TÜBINGEN TO SAGAN Zielona Góra - Żagań, 22-26 June 2008An international conference & other events to mark the 380th anniversary of the arrival of Johannes Kepler to Żagań. Międzynarodowa konferencja organizowana przez Instytut Astronomii i Bibliotekę Uniwersytetu Zielonogórskiego oraz warszawski Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk. Zaproszeni naukowcy przedstawią swe badania poświęcone różnym aspektom życia i pracy Jana Keplera. Wtedy też odbędzie się wręczenie profesorowi Owenowi Gingerichowi Doktoratu Honoris Causa Uniwersytetu Zielonogórskiego.

31. Owen Gingerich – przygoda z Polską – marynarz Wydrukowana w amerykańskim czasopiśmie w 1973 r. relacja z powojennej podróży Owena Gingericha do Polski na statku z pomocą UNRRA. Na zdjęciu statek Stephen R. Mallory w Nowym Porcie w roku 1946. Owen Gingerich jako jednen z członków jego załogi, opiekował się setkami wiezionych do Polski koni.

32. Owen Gingerich – przygoda z Polską – marynarz 16-letni Owen Gingerich jako „kowboj–marynarz”.

33. Owen Gingerich – przygoda z Polską – marynarz Podczas wizyty w Polsce ojciec Owena Gingericha, Melvin, zrobił kilka unikatowych zdjęć, do których udało się dotrzeć pracownikom Gdańskiej Galerii Fotografii.Artykuł opisujący rejs i wspomnienia z pobytu w Polsce opublikowała „Gazeta Wyborcza”.

34. Owen Gingerich – przygoda z Polską – marynarz W 1975 r., gdy Owen Gingerich odwiedził Westerplatte, wspominał, że był tam już w roku 1946, gdy wszędzie leżało pełno amunicji …

35. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem Rok 1971, konferencja astrofizyczna Cambridge, w Anglii. Owen Gingerich udał się na nią zaraz po powrocie z poświęconego Keplerowi sympozjum w Weil der Stadt, gdzie przedstawił swą kolejną pracę o pojedynku Keplera z komputerem. Zbliżają się kolejne obchody rocznicowe, tym razem kopernikańskie.

36. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem

37. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem Mikołaj Kopernik (1473-1543) jako pierwszy sformułował kosmologiczną teorię heliocentryczną, usuwając Ziemię z centrum wszechświata. Udało mu się również opisać drogi wszystkich planet Układu Słonecznego za pomocą ruchów jednostajnych po okręgach. Jego dzieło De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) wyznaczyło początek nowoczesnej astronomii i było punktem zwrotnym w historii nauki, zwanym niekiedy rewolucją kopernikańską. Na początku lat 70-tych ubiegłego wieku cały świat, z Polską na czele, przygotowywał się do hucznych obchodów 500-lecia urodzin astronoma. Owen Gingerich miał stać się w nich wiodącą postacią.

38. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem Znany pisarz i myśliciel Arthur Koestler w swej słynnej książce Lunatycy. Historia zmiennych poglądów człowieka na wszechświat (1959) uczynił Kopernika antybohaterem i stwierdził, że De revolutionibus orbium coelestium było „książką, której nikt nie przeczytał” i „najgorzej sprzedającą się książką wszechczasów”.Owen Gingerich znał ten pogląd, ale wydarzyło się coś, co nie pozwoliło mu go podzielać. Opisuje to w swoim autobiograficznym eseju następująco:

39. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem „W Bibliotece Obserwatorium Królewskiego w Edynburgu, natknąłem się na pierwsze wydanie De revolutionibus zapełnione od początku do końca błyskotliwymi komentarzami na marginesach. To zakrawało na rzecz całkowicie nieprawdopodobną. Jeżeli książka miała tak nielicznych czytelników, jak to się stało, że pierwszy z brzegu egzemplarz tekstu Kopernika, który przypadkowo wpadł mi w ręce, stanowił namacalny dowód tak wnikliwej lektury?”

40. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem Udało się ustalić, że obfite zapiski marginesowe powstały w XVI wieku w Wittenberdze, a wyszły spod ręki Erasmusa Reinholda, wybitnego nauczyciela astronomii z pokolenia zaraz po Koperniku. Najciekawsze w nich było łacińskie motto, które zapisał na stronie tytułowej: „Aksjomat astronomii: ruchy niebieskie są kołowe i jednostajne albo składają się z kołowych i jednostajnych części”. W ten sposób zaczęła się przeszło 30-letnia „pogoń za Kopernikiem”.

41. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem Owen Gingerich pisze:„Chciałem sprawdzić czy książka miała też innych, równie wnikliwych czytelników. To, co w założeniu miało być prostym projektem badawczym przerodziło się w fascynującą trzydziestoletnią obsesję. Badanie punktu zwrotnego w historii kosmologii, jaki niosła za sobą rewolucja kopernikańska, niespodziewanie sprowadziło moją pracę badawczą dotycząca natury odkrycia naukowego na nowy, nieprzetarty szlak”. Obok niezwykle ważne zapiski Paula Witticha, pochodzącego z Wrocławia matematyka i kosmologa.

42. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem Poszukiwania egzemplarzy De Revolutionibus miały ograniczać się początkowo do pierwszego wydania (Norymberga, 1543).

43. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem Przyjaciel i współpracownik Owena Gingericha, Jerzy Dobrzycki, zaproponował włączenie do badań drugiego wydania (Bazylea, 1566).

44. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem • Drugie wydanie z marginaliami Herwarta von Hohenburga, kanclerza Bawarii, interesującego się astronomią. • Wilhelm Schickard, jeden z pierwszych konstruktorów maszyn liczących ozdobił swój egzemplarz pierwszego wydania rysunkiem triquetrum opisanego przez Kopernika.

45. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem • Uwagi Michaela Maestlina, nauczyciela Keplera, dotyczyły tożsamości autora wstępu do De Revolutionibus, Andreasa Osiandra. • Thomas Digges, brytyjski propagator Kopernika zanotował: „Powszechna opinia się myli”.

46. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem Chociaż zidentyfikowanymi właścicielami De Revolutionibus bywały tak interesujące i znane osoby, odcyfrowanie ich notatek stanowiło często niebagatelny problem i wymagało wiele wysiłku. Na zdjęciu Owen Gigerich w swoim gabinecie w Harvardzie pracuje nad materiałami zebranymi w trakcie „pogoni za Kopernikiem” przy specjalnym podświetlanym stole służącym do przeglądania przeźroczy. Fot. Christopher Morrow (1975)

47. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem Owen Gingerich i Robert Westman, najpierw konkurent, potem współpracownik, oglądają drugie wydanie De Revolutionibus, będące własnością Rumuńskiej Akademii Nauk. Wiele wysiłku kosztowało ich wytropienie prawdziwego autora zapisków w egzemplarzach, pierwotnie mylnie, kojarzonych z Tycho Brahem. Bukareszt 1980.

48. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem W trakcie wspólnych badań kopernikańskich, wyszła na jaw rola powiązanego z Wrocławiem wędrownego matematyka, Paula Witticha w powstaniu geo-heliocentrycznego sytemu Tycho Brahego. Wrócił też do Wrocławia jeden z posiadanych przez niego egzemplarzy De Revolutionibus, jak również inne cenne książki skradzione z Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego. Wśród nich należy wymienić De lateribus, trygonometryczną rozprawę Kopernika oraz Narratio prima Retyka.

49. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem Rok 1988, Owen Gingerich i Robert Westman w La Jolla podpisują egzepmlarze swojej monografii poświęconej Paulowi Wittichowi.

50. Owen Gingerich – przygoda z Kopernikiem Harvard, 1979 r.Owen Gingerich i Jerzy Dobrzycki, jego długoletni współpracownik, polski historyk nauki. Trwa praca nad mikrofilmami zbadanych egzemplarzy dzieła Kopernika.