Birleşik Sistem Kanallarının Hesabı

1. Birleşik Sistem Kanallarının Hesabı • Kanal şebekesinin birleşik sistemde teşkil edilmesi halinde kanallar hem kullanılmış suları hem de yağış sularını toplarlar. • Bunun için birleşik sistem kanallarının boyutlandırılmasında, atık su kanallarıyla yağmursuyu kanallarının boyutlandırılma esaslarından hareket edilir.

2. Kanal Debisinin Hesabı • Birleşik sistem kanallarının debisi Q = Qy + Qk Burada Qy hesaplanacak kanala gelen yağmur suyunu, Qk kullanılmış su miktarını gösterir.

3. Birleşik sistem kanallarına, tam dolu aktığı kabulüne göre boyut verilir. • Minimum çap 300 mm dir. • Genel olarak kullanılmış su miktarı, yağmur suyuna nispetle çok küçüktür. Bunun için, çoğu zaman yağmur suyuna göre kesit seçilir, kullanılmış su debisine göre tahkik yapılır.

4. Yağmurun olmadığı zamanlardaki kanal debisine, kurak hava debisi adı verilir. • Bunun için yapılan tahkikler de “kurak hava tahkiki” olarak isimlendirilir.

5. Kurak hava akışı sırasında, kanallardaki minimum hız ve minimum derinlik şartı sağlanmalıdır. • Kanallar büyük debili yağmur suyuna göre boyutlandırıldığı için çoğu zaman bu şart sağlanmaz. • Bu durumda kanal en kesitine özel şekiller verilir (yumurta veya oluklu kesit).

6. Birleşik sistem kanal en kesit şekilleri

7. Birleşik sistem kanal şebekesinin teşkili • Birleşik sistemde kanallar bölgedeki bütün binaların kullanılmış sularını alacak şekilde tanzim edilir. • Kanal derinliği, atık su kanallarının derinliğinin tespitindeki esaslara göre seçilir. • Yağmur suyu ağızlıklarının yerleştirilmesi ve yağmursularının toplanması, yağmur suyu kanallarındaki gibi yapılır.

8. Birleşik sistem kanal şebekesinin teşkili • Birleşik sistem kanalları, ayrık sistem kanallarında bulunmayan yağmur suyu dolu savakları ve sağanak kanalları ile donatılır.

9. Yağmur suyu dolu savak hazneleri

10. Dolu savaklar, şehir dışında akışın kararlı bir durum aldığı ana kanallarda, üst kısımda toplanan kısmen temiz suları savaklayarak sağanak kanalları yardımıyla civardaki bir yüzey suyuna verirler.

11. Savaklanacak debi (Qs), kullanılmış su-yağmur suyu karışımının kirlilik derecesine, alıcı ortamın özelliklerine, kullanma maksatlarına, akıntı ve debi değerlerine göre seçilecek seyreltme oranına (m) göre, Qs = (m+1) Qk eşitliğinden hesaplanır. Burada Qs savaklanacak debi, Qk kurak hava debisi, m seyreltme oranıdır. m değeri 4 ila 9 arasında değişir.

12. Dere geçitlerinde ve ters sifonların teşkilinde yağmur suları ve kurak hava debileri ayrı ayrı göz önüne alınır. • Suların arıtılmadan bir alıcı ortama verilmesi halinde kurak hava debisi esas alınarak çevre tesirleri incelenmelidir.

13. Projelendirme Esasları • Bir bölgenin kanalizasyonunu projelendirmek için bazı ön bilgiler gereklidir. • Önce bölgenin genel durumu bilinmelidir. Özellikle dere ve akarsular incelenerek çeşitli akışlardaki su seviyesi kotlarıyla taban kotları belirlenmelidir.

14. Mümkün mertebe bodrum derinlikleri dikkate alınmalı, halen inşa edilmemiş bir alanda projelendirme yapılacaksa, imar planlarına uyulmalıdır. Zemin ile ilgili jeolojik bilgiler ve yer altı suyu hakkındaki bilgiler yoksa, sondajlarla belirlenmelidir.

15. İçme suyunun çeşidi ve kaynağı, kullanılmış su miktarı için önemlidir. • Ayrıca sanayi bölgeleri, projelendirme esnasında göz önüne alınmalıdır.

16. Kanal Ağlarının Geçirilmesi • Kullanılmış sular, bir kanal ağıyla uzaklaştırılır. • Genellikle kanallarda serbest yüzeyli akım mevcut olmakla birlikte, bazı yerlerde basınçlı akım söz konusudur. • Kanal ağı, kullanılmış suları en kısa yoldan uzaklaştıracak şekilde inşa edilir.

17. Yağmursuyu kanallarının düzenlenmesi • Yağmursuyu kanalları, sadece yağış suyunu aldıkları için atık su kanallarına göre daha yüzeyde bulunurlar. • Atık su kanallarının derinlikleri, bodrum derinliğine bağlı olmasına rağmen, yağmursuları için böyle bir zorunluluk yoktur.

18. Yağmursuları caddelerden yağmur ağızlıklarıyla alınır. • Genel olarak 40 ila 80 m lik bir cadde uzunluğu boyunca yağış sularının yolda serbest aktığı kabul edilerek, bu mesafe içerisinde yağmursuyu kanalı döşenmeyebilir.

19. Su toplama alanlarının belirlenmesi • Bir kanal ağından oluşan kanalizasyon şebekesinde her bir kanalın hesabını yapabilmek için o kanal su veren bölgenin alanını bilmek gerekir.

20. Arazisi düz ve caddeleri düzgün olan bölgelerde daha önce belirtildiği gibi, parsellerin köşelerinden çizilen açıortaylara bağlı olarak her bir kanala su veren bölge belirlenir. • Numaralandırmak için şeklinde gösterilir. • N: bölge numara, C: akış katsayısı, A: alan (ha)

21. Kanal şebekelerinin işletme elemanları • Kanal şebekelerinin fonksiyonlarını düzgün bir şekilde yerine getirebilmesi için birtakım özel yapılar gerekir. • Bu özel yapılar sayesinde kanallara suların girmesi mümkün olur. Kanalların işletme ve bakımı sağlanır.

22. Bina iç tesisatı ve bağlantı boruları • Bina içerisinde kullanılan sular, bina iç tesisatı ve düşey borular yardımıyla toplanarak avlu kanalına, buradan da bağlantı borularıyla cadde kanalına verilir.

24. Bina iç tesisatı ve bağlantı boruları • Yağmursuları ya bir bağlantı borusu ile yağmursuyu kanallarına veya doğrudan cadde arklarına verilir. • Birleşik sistemde yağış suları, atık sularla birlikte avlu ve bağlantı kanalları yardımıyla cadde kanalına verilir.

26. Bacalar • Bacalar, kanalların zemin yüzeyi ile irtibatı sağlayan elemanlarıdır. • Kanalların muayenesi, temizlenmesi, havalandırılması bacalar yardımıyla yapılır. • Bacalar kanalların kavşak yerlerinde, eğim ve çapın değiştiği yerlerde, kanal yönünün değiştiği noktalarda, kanal başlangıcında teşkil edilir.

27. Bacalar • Ayrıca, kavşak yerleri arasındaki mesafeler maksimum baca aralığından büyükse, ara yere de baca konur. Kanal çapına bağlı olarak baca aralıkları belirlenmiştir. Kanal çapı Baca Aralıkları (m) (mm) Atıksu kanalı Yağ.suyu veya birleşik sistem 200-250 50-60 60-75 300-350 55-70 65-80 400-450 60-70 70-80 500-600 65-80 75-90 >600 70-90 80-100

28. Bacalar • İçine girilebilecek kadar büyük olan kanallarda baca aralıkları daha büyük seçilir. • Bacalar bir insanın içine girip rahatça çalışabileceği genişlikte yapılmalıdır. • Bacalar, bir baca tabanı, beton halkalardan yapılmış bir gövde kısmı, baca boynu ve baca kapağından meydana gelir.

29. Yağmur suyu kanallarıyla, atık su kanallarının bir hendek içerisinde ayrı ayrı inşa edilmesi durumunda ikiz baca yapılır. • Başlangıç kanallarında su hızının min hızdan küçük olması halinde yıkama bacaları kullanılır.

31. Genel olarak kanalizasyon sistemlerinde kullanılan bacalar 4 e ayrılır: • Muayene bacaları • Yıkama bacaları • Düşülü (şütlü bacalar) • Parsel bacaları

32. Muayene bacaları • Kanalların temizlenmesi, bakımı ve havalandırması için inşa edilen elemanlardır. Bu bacalar, kanalların başına, kavşak noktalarına, eğim ve kesitin değiştiği yerlere, 50-120 m’de bir yerleştirilirler. • Baca tabanında, boru çapına uygun bir açık kanal (oluk) bulunmaktadır. Oluk ile baca duvarı arasında kalan taban betonuna çamur çökelmelerini ve yığılmalarını önlemek için %2 – %10 arasında bir eğim verilir.

33. Muayene bacaları • Baca dış yüzeyleri, suyun aşındırıcı etkilerini önlemek amacıyla sıva ve tecrit malzemesi ile kaplanır. Baca duvarının iç yan yüzeyleri ise agresif etkilere karşı kanal klinkeri ile kaplanır. • Baca kapağı çapı, rahat bir kontrol amacıyla min 60 cm olmalıdır. • Baca kapağı üzerindeki delikler ile kanal ağnın havalandırması sağlanır • Bu kapağın altına da çöpleri ve çamurları tutmak için bir iç kapak asılır.

34. Muayene bacaları • Üzerinden araç geçen baca kapakları ise yüklere mukavemet gösterecek şekilde tasarlanmalıdır. Bacaların içine inmek için 40-50 cm aralıklarla merdiven basamakları yerleştirilir.

37. Yıkama bacaları • Kanalizasyon sistemlerinde, çöken çamurların kanal ağından sökülerek uzaklaştırılması için gerekli yıkama suyunu temin eden bacalardır. • Bunlar atıksu kanal ağlarının baş kısımlarına ve hem ayrık hem de birleşik kanalizasyon sistemlerinde hızın 0,5-0,6 m/s den ve su derinliğinin 2 cm den az olduğu kanalların başına koyulur.

38. Yıkama bacaları • Hat başına koyulan yıkama bacaları, zincirle kontrol edilen bir klape ile donatılır. • Yıkama bacasına, oluşabilecek sifon etkisi ile atıksuların şebekeye kaçmasını önlemek için içme suyu borusundan 30 cm aşağıya bir dolu savak yerleştirilir. • İçme suyu şebekesinin emniyeti açısından yıkama bacaları mümkünse yangın musluklarından gelen hortumla veya tankerlerle doldurulmalıdır.

40. Düşülü (şütlü) bacalar • Zemin veya arazi eğiminin, boru malzemesinin dayanımı açısından müsaade edilen akış hızını aşacak şekilde fazla olduğu yerlerde düşülü (şütlü) bacalar kullanılır. • Böylece, eğim azaltılarak hız değeri istenilen düzeyde tutulur.

41. Düşülü (şütlü) bacalar • Düşü yüksekliği 2 m’den pek fazla olmaz. Ancak çok zorunlu hallerde 4 m’ye kadar izin verilebilir. Bu durumda oyulmaların önlenmesi amacıyla su, beton yerine su kütlesi üzerine düşürülür ve depoladığı fazla kinetik enerjisi kırılır.

42. Düşülü bacalar; • İçten düşülü • Dıştan düşülü olmak üzere 2 ye ayrılırlar. Dıştan düşülü bacalar, çapı 400 mm ve daha küçük kanallar için; içten düşülü bacalar ise 400 mm den büyük çaplı kanallar için inşa edilirler.

43. İçten düşülü bir baca kesiti:

44. Dıştan düşülü bir baca kesiti

45. Parsel bacaları • Bir apartmana, binaya ait dairelerin atıksularını toplayan yapılardır. • Parsel bacaları, binaya ait caddede yer alırlar. Eğer bahçe bulunmuyorsa, yaya kaldırımı altına inşa edilirler. • Parsel bacasında toplanan atıksular, tek bir boru hattı ile ana kanala iletilirler. • Parsel bacası çıkışı bir çatal parçası ile ana mecraya bağlanır.

46. Parsel bacaları, ülkemizde kare planlı halkalar şeklinde imal edilmektedirler. • Ev bağlantılarında minimum eğim 1/100, maksimum eğim ise 1/15 tir. • Verilmesi en uygun eğim ise 2/100 = % 2 dir.