Socjologiczne aspekty pracy. Zmiany w systemie pracy.

1. Socjologiczne aspekty pracy. Zmiany w systemie pracy.

2. Definicja • Praca to zespół różnego typu czynności mających na celu wytworzenie jakichś dóbr lub świadczenie usług. • Wytworzone dobra lub usługi mogą być przeznaczone dla innych lub do własnej konsumpcji. • Praca zazwyczaj wiąże się z uzyskiwaniem wynagrodzenia, będącego podstawą utrzymania.

3. Aspekty pracy zawodowej • Pieniądze • Poziom aktywności • Urozmaicenie • Struktura czasu • Kontakty społeczne • Poczucie własnej tożsamości Brak pracy może zachwiać wiarą jednostki w jej społeczną wartość.

4. Motywy skłaniające ludzi do podjęcia pracy: typologia S. Ossowskiego • Czynności autoteliczne (samocelowe) • Czynności wykonywane z motywów społecznych • Praca przymusowa

5. Rodzaje motywacji pracy • Motywacja ekonomiczna • Motywacja pozaekonomiczna (produkcyjna) • Motywacja społeczno-osobista

6. Satysfakcja z wykonywanej pracy zależy od: • Czynników autotelicznych • Wysokość wynagrodzenia • Charakter relacji w miejscu pracy • Fizyczne warunki pracy (ergonomia)

7. Złożoność pracy • Wymiar substantywny – stopień skomplikowania wykonywanych czynności: • praca z ludźmi • praca z symbolami (ideami) • praca z przedmiotami • Wymiar organizacyjny – wiąże się z koniecznością kooperacji z innymi pracownikami, grupami lub instytucjami

8. Ujęcie makrostrukturalne pracy • Przedmiot analizy: zbiorowe stosunki pracy (relacje występujące między głównymi aktorami życia społeczno-gospodarczego)  relacje między rządem, organizacjami pracowniczymi i organizacjami pracodawców. • Charakter tych relacji określa zasadnicze cechy ustroju społeczno-gospodarczego w danym kraju  model korporatystyczny.

9. Typy zbiorowych stosunków pracy • Model amerykański • Model japoński • Model europejski

10. Model amerykański • USA, Kanada, Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia • Relacje w sferze pracy są ustalane na poziomie przedsiębiorstw • Duża elastyczność zatrudnienia i płac Zaleta: Szybkie reagowanie na zmiany sytuacji rynkowej Wada: Mniejszy stopień ochrony zatrudnionych

11. Model europejski • Państwo w większym stopniu gwarantuje bezpieczeństwo zatrudnionych • Odmiana polaryzacyjna i integracyjna Główna wada: Większe zagrożenie wzrostem stopy bezrobocia

12. Model japoński • Porozumienia dotyczące problemów w sferze pracy zawierane są na poziomie zakładu • Gwarantuje duże bezpieczeństwo socjalne pracownikom. Model pośredni

13. Polska: Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych • Przedstawiciele rządu (MPiPS), samorządu, administracji publicznej, NBP, GUS • Przedstawiciele związków zawodowych (NSZZ „Solidarność”, Forum Związków Zawodowych, OPZZ) • Przedstawiciele pracodawców (Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych, Konfederacja Pracodawców Polskich, Business Centre Club, Związek Rzemiosła Polskiego)

14. Polska: Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych • Przedmiot ustaleń: • wzrost poziomu przeciętnego wynagrodzenia w podmiotach gospodarczych • wysokość środków na wynagrodzenia w sferze budżetowej • problemy ubezpieczeń emerytalnych • zakres prywatyzacji • tworzenie nowych miejsc pracy • i inne

15. Klasyczne problemy socjologii pracy: poziom funkcjonowania przedsiębiorstwa • Kształtowanie się stosunków międzyludzkich w przedsiębiorstwie • Style zarządzania • Stabilizacja i fluktuacja kadr • Motywacja pracy • Społeczne uwarunkowania wydajności pracy • Humanizacja pracy

16. Wybrane aspekty • Fluktuacja – płynność kadr, stopień zmienności składu osobowego firmy • Wypalenie zawodowe – zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, które może wystąpić u osób, pracujących z innymi ludźmi. Dotyczy ono głównie zawodów polegających na pracy z ludźmi, związanych z pomaganiem im (lekarz, nauczyciel, pracownik socjalny, duchowni, psycholog, psychiatra, pielęgniarka, itp.) • Pracoholizm – uzależnienie od pracy.

17. Zmiany w systemie pracy • Społeczeństwo przemysłowe: • 1900 r. – niebieskie kołnierzyki stanowią ok. ¾ wszystkich zatrudnionych (28% pracownicy wykwalifikowani, 35% z niepełnymi kwalifikacjami, 10% niewykwalifikowanych) • Od 1971 r od 1981 r w Wielkiej Brytanii odsetek niebieskich kołnierzyków spadł z 62% do 56% (mężczyźni) • 1998 – w przemyśle wytwórczym zatrudnionych było 25% mężczyzn i 10% kobiet • 2003 – Polska: rolnictwo – 17,2%, przemysł – 29%, usługi – 53,7%

18. Struktura zatrudnienia w Polsce [%]

19. Trendy związanych z pracą w nowej gospodarce (G8) • stopniowe odchodzenie od zatrudnienia w rolnictwie i stały spadek miejsc pracy w przemyśle wytwórczym; • powiększanie się i zróżnicowanie sektora usługowego, który staje się najważniejszym źródłem zatrudnienia; • rozszerzanie się wyższych niższych poziomów w strukturze zawodów

20. Gospodarka oparta na wiedzy • Rozwój i wzrost gospodarczy zależy od innowacji, informacji i wiedzy; • Większość zatrudnionych nie pracuje przy produkcji i dystrybucji dóbr materialnych, ale zajmuje się projektowaniem, opracowywaniem strategii rozwoju, marketingiem sprzedażą i świadczeniem usług (ogólnie przetwarzaniem informacji) • Wysoce złożony podział pracy • Wired workers – członkowie klasy średniej zatrudnieni w sektorze technik informacyjnych (graficy komputerowi, projektanci stron, analitycy danych, programiści, analitycy systemowi, spec. Od z spraw reklamy i handlu on-line). • Prognozy: specjaliści „od komputerów” i specjaliści „od ludzi”.

21. Zmiany w formach zatrudnienia i destandaryzacji pracy: • praca w niepełnym wymiarze godzin (part-time work) i praca czasowa (temporary work); • samozatrudnienie (self-employment); • praca na kontrakt, w projektach, consulting i praca jako „wolny strzelec”; • czasowa i przestrzenna dyslokacja pracy – • czas pracy staje się elastyczny i jest zależny od zapotrzebowania, • następuje przestrzenne przemieszczanie pracy: praca w domu, w call-center, telepraca (z wykorzystaniem komputera i sieci) czy telecommuting (praca prowadzona okresowo z domu, przy pomocy komputera, ale umiejscowiona na stałym stanowisku pracy). • zmierzch kariery w ramach jednego zawodu lub firmy; • nacisk na tzw. uczenie się przez całe życie.

22. Telepraca • Praca świadczona zdalnie przez media elektroniczne, takie jak Internet, telefon, wideofon, etc. • Miejsce pracy: mieszkanie prywatne, lokal pracodawcy, telecentrum. • Elastyczne biuro, ruchome biuro. • Czas pracy: okazjonalna, w niepełnym i pełnym wymiarze. • Stopień sformalizowania: nieformalna, formalna.

23. Praca w Polsce Podejścia do pracy • PRL – praca jako obowiązek, ideologizacja pracy • Encyklika Laborem Exercens Jana Pawłą II (1981): „(…)jest człowiek przez to samo od początku powołany do pracy. Praca wyróżnia go wśród reszty stworzeń, których działalności związanej z utrzymaniem życia nie można nazywać pracą — tylko człowiek jest do niej zdolny i tylko człowiek ją wykonuje, wypełniając równocześnie pracą swoje bytowanie na ziemi.” • W latach 1988-1989 13,6% badanych postrzegało pracę jako wartość życiową. • Początek lat 90. – ambiwalentne postawy wobec pracy.

24. Szok roku 1998

25. Praca w Polsce dziś • 61% Polaków jest zadowolonych ze swojej pracy (CBOS, styczeń 2009)

26. CBOS, 2006

27. Kobiety i praca zawodowa • Społeczeństwo przedindustrialne – praca w domu • Społeczeństwo przemysłowe – w fabrykach kobiety młode, panny; 2/3 pracuje jako pokojówki i służące, mężatki zajmują się domem; • Społeczeństwo postprzemysłowe – po I wojnie światowej „ekspansja” kobiet na rynek pracy.

28. Przyczyny wzrostu udziału kobiet w rynku pracy: • niski przyrost naturalny • podwyższony średni wiek reprodukcji • mechanizacja prac domowych • zanikanie podziału obowiązków domowych • przyczyny ekonomiczne • wzrost bezrobocia mężczyzn • aspiracje i ambicje osobiste • emancypacja

29. Dyskryminacja kobiet w sferze pracy • są gorzej opłacane niż mężczyźni, • są częściej zatrudniane w niepełnym wymiarze godzin, • w zawodach, w których pracują, zajmują gorsze pozycje, • pracują najczęściej w zawodach o niskim prestiżu społecznym.

30. Wzrost o 12,95% Wzrost o 10,95%

31. Zatrudnienie w poszczególnych grupach zawodowych

32. Praca a rodzina • Praca a obowiązki domowe: • wydłużanie czasu pracy

33. Praca a rodzina • wpływ pracy rodziców na rozwój dzieci • między wynikami w nauce dzieci a pracą ich rodziców • Wpływ pracy zawodowej rodziców na szanse życiowe dzieci • Wpływ pracy rodziców na radzenie sobie i samodzielność dzieci

34. „Prorodzinne” rozwiązania • elastyczny czas pracy • wspólne etaty • praca w domu • urlopy wychowawcze

35. Dziękuję za uwagę