Download
1 / 20
200 likes | 679 Views
پزشکی هسته ای. استاد گرامی سرکار خانم ظریفیان. پزشکی هسته‌ای.
E N D
پزشکیهستهای استادگرامیسرکارخانمظریفیان
پزشکی هسته‌ای پزشکی هسته‌ای (به انگلیسی: Nuclear Medicine) شاخه‌ای از فیزیک پزشکی و پرتونگاری مولکولی، است که از خواص هسته‌ای مواد (مثل رادیوایزوتوپ‌ها) برای تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌کند. داروسازی هسته‌ای نیز به این شاخه از علوم پایهٔ پزشکی کمک می‌کند. ویژگی پزشکی هسته‌ای در این است که توانایی ارایه دادن اطلاعات تصویری از فرایندها و عملکردهای متابولیکی بدن را دارد در صورتیکه دیگر مدالیته‌های تصویر برداری‌های پزشکی همانند مقطع‌نگاری رایانه‌ای و ام‌آرآی عموماً اطلاعات ساختاری و آناتومیکال تولید می‌کنند. پرکاربردترین رادیوایزوتوپ در پزشکی هسته‌ای تکنیتیوم-۹۹m است. و از مدالیته‌های پر استفاده در پزشکی هسته‌ای می‌توان مقطع‌نگاری با نشر پوزیترون و مقطع‌نگاری رایانه‌ای تک‌فوتونی (به انگلیسی: SPECT) را نام برد. در حالت تلفیقی (به انگلیسی: hybrid) نیز .سیستم‌های پت-سی‌تی و اسپکت-سی‌تی بسیار پر مصرفند.
روش‌های تصویربرداری در پزشکی هسته‌ای اسکن استخوان: تزریق موادی پرتوزا، تجمع آن در مغز استخوان، و تصویربرداری و تشخیص آن توسط یکی از روش‌های تصویربرداری (تصویر زیر را ببینید). تومورها را لذا می‌توان با جذب نسبی بیشتر ماده رادیواکتیو مشاهده کرد و تمیز داد.
اسکن مغزی اسکن مغزی: تزریق موادی پرتوزا، عبور آن از سد خونی مغز، تجمع آن در آسیب‌دیدگی‌های مغزی (مثل تومورها)، و تصویربرداری و تشخیص آن توسط یکی از روش‌های تصویربرداری.
اسکن گالیم • اسکن گالیم (به انگلیسی: Gallium scan) نوعی آزمایش در پزشکی هسته‌ای است. • در این روش غیر تهاجمی (یا «نیمه تهاجمی») از رادیوایزوتوپ گالیم67 (سیترات يا نیترات گالیم) برای تشخیص نواحی التهاب يا عفونت مزمن به كار ميرود. اسكن گاليم در تشخيص استئومیلیت، تب با منشا ناشناخته و لنفوم هوجکین استفاده می‌شود.
اسکن موگا • اسکن موگا (به انگلیسی: MUGA scan) مخفف Multiple Gated Acquisition scan، نوعی آزمایش پزشکی در آنژیوگرافی با مواد پرتوزا است. • در این روش غیر تهاجمی (یا «نیمه تهاجمی») از رادیوایزوتوپ تکنیتیوم برای سنجش بازدهی قلبی (به انگلیسی: cardiac output) استفاده می‌شود. از این روش با نام Technitium-99m ventriculography یا Nuclear ventriculography نیز یاد می‌شود.
مقطع‌نگاری با نشر پوزیترون مقطع نگاری (توموگرافی) با نشر پوزیترون (به انگلیسی: Positron Emission Tomography) که به اختصار PET نامیده می‌شود، روشی نوین است که در علوم تشخیصی در فیزیک پزشکی بویژه پزشکی هسته‌ای کاربرد تحقیقاتی و روزمرهٔ فراوانی دارد.
پت اسکن دستگاه متداولی که این روش را جهت تصویر برداری به کار می‌برد پت اسکن نام دارد و متشکل از چند هزار آشکار ساز کوچک (از نوع Bismuth Germanium و LeutetiumOrthosilicate) است که بصورت انطباقی (Coincidence detection) پرتوهای گاما 511keV تولید شده از نابودی جفتی (pair annihilation) الکترون و پوزیترون را از درون بدن بیمار آشکار سازی می‌کند.
پت اسکن اول بار در دانشگاه واشنگتن در سنت لوییس درسال ۱۹۷۵ بتوسط مایکل فلپس اختراع گشت.در این سیستم یک عنصر رادیواکتیو با نیمه عمر کوتاه که با گرفتن پوزیترون متلاشی می‌شود (که به لحاظ شیمیایی ملکول فعال متابولیک محسوب می‌شود) به بدن بیمار تزریق می‌گردد و پس از وقفه کوتاهی (جهت پخش مواد در سیستم گردش بدن) بیمار جهت تصویرگیری به داخل دستگاه اسکن منتقل می‌شود. مولکولی که بدین منظور استفاده می‌شود فلوئورو دی اکسی گلوکز (FDG-۱۸) می‌باشد. • امروزه دستگاه‌های پت در بیمارستانها در سرتاسر ایالات متحده و نیز در آشکارسازی و تحقیقات در زمینه‌هایی همچون ناراحتی‌های مغز و اعصاب مثل روان‌گسیختگی، پارکینسون، آلزایمر، و آنکولوژی کاربرد وسیع دارند.
آزمون استرس هسته‌ای در آزمون استرس هسته‌ای، که با PET انجام می‌گیرد، پزشکان ماده‌ای رادیواکتیو را به خون تزریق می‌کنند، سپس با استفاده از دوربین اشعه گاما چگونگی حرکت خون در قلب را بررسی می‌کنند. این آزمون مشخص می‌کند که قلب تا چه حد قابلیت رسانیدن خون اکسیژن دار به عضله را دارد. اغلب این آزمون را دوبار انجام می‌دهند، یک بار برای بررسی کارکرد قلب در حال استراحت، و بار دیگر در حال فعالیت و تحت فشار جسمی. انجام دادن دو اسکن PET ممکن است مدت زیادی (تا ۵ ساعت) بطول بیانجامد، گذشته از اینکه این آزمون بیمار را در معرض .مقادیر نسبتاً زیادی تششع قرار می‌دهد
مقطع‌نگاری رایانه‌ای تک‌فوتونی برش‌نگاری یا مقطع نگاری یا توموگرافی رایانه‌ای تک فوتونی (به انگلیسی: Single Photon Emission Computed Tomography) یا به اصطلاح اسپکت، روشی است که در علوم تشخیصی در فیزیک پزشکی بویژه پزشکی هسته‌ای کاربرد تحقیقاتی و روزمرهٔ فراوانی دارد. در این روش از رادیوایزوتوپهایی استفاده می‌شود که ذرات گاما از خود ساطع می‌کنند. از نمونه دستگاه‌های متداولی که این روش را جهت تصویر برداری به کار می‌برد دوربین گاما و یا دوربین انگر (Anger Camera) را می‌توان نام برد که امروزه در بیمارستانها و نیز در آنکولوژی کاربرد وسیع دارند. دوربین‌های گاما ۱۸۰ و یا ۳۶۰ درجه حول بیمار قابلیت گردش دارند تا بتوانند تصاویر مقطعی تولید کنند. تصاویر اسپکت عموماً در ماتریس‌های ۱۲۸ در ۱۲۸ .پیکسل باز سازی می‌شوند
اسکن‌های ریوی در پزشکی هسته‌ای در پزشکی هسته‌ای عمدتاً دو نوع آزمایش پزشکی برای تشخیص معضلات ریوی وجود دارد. یکی اسکن ریوی تهویه‌ای است و دیگری اسکن ریوی پرفیوژنی نام دارد.گاهی به این آزمایش‌ها بطور جفتی اسکن وی/کیو (به انگلیسی: V/Q scan) نیز اطلاق می‌شود.
اسکن ریوی پرفیوژنی در این روش (به انگلیسی: pulmonary ventilation scan)، یک گاز رادیواکتیو توسط فرد تنفس گردیده، و پس از اینکه این مواد در فضای داخل شش‌ها پخش می‌شود، تصویر تریسرهای آن مواد، اطلاعات خوبی راجع به فضاهای داخل شش‌هایی را می‌دهد که با مشکلات برونشی و یا عارضه‌های کیسه‌های هوایی شش‌ها مواجه‌اند. از این روش معمولاً نیز برای ارزیابی کارکرد فعالیت شش‌ها قبل از عمل‌های جراحی نیر بکار برده می‌شود.
اسکن ریوی تهویه‌ای در این روش (به انگلیسی:pulmonary ventilation scan)، یک گاز رادیواکتیو توسط فرد تنفس گردیده، و پس از اینکه این مواد در فضای داخل شش‌ها پخش می‌شود، تصویر تریسرهای آن مواد، اطلاعات خوبی راجع به فضاهای داخل شش‌هایی را می‌دهد که با مشکلات برونشی و یا عارضه‌های کیسه‌های هوایی شش‌ها مواجه‌اند. از این روش معمولاً نیز برای ارزیابی کارکرد فعالیت شش‌ها قبل از عمل‌های جراحی نیر بکار برده می‌شود.
اسکن سستامیبی تکنیتیوم-۹۹ام • اسکن سستامیبی تکنیتیوم-۹۹ام (به انگلیسی: Technetium-99m Sestamibi scan) که گاهی به اختصار مخفف MIBI scan شناخته می‌شود، نوعی آزمایش در پزشکی هسته‌ای است. این آزمایش‌ها بخصوص در معاینات قلبی کاربرد دارند. • در این روش از لیگاندرادیوایزوتوپتکنیتیوم ۹۹-ام با یک به اصطلاح MIBI (به انگلیسی: methoxyisobutylisonitrile) استفاده می‌شود. • نواحی سکته قلبی، مواد تزریق شده فوق را جذب می‌کنند. همانند سینتیگرافی تالیم-۲۰۱، می‌توان از این ماده در آزمایش قلبی موسوم به exercise tolerance test استفاده نمود که کمک می‌کند نواحی خونی کم‌جریان به ماهیچه‌های قلبی مشخص شود.
سینتیگرافی تالیم-۲۰۱ سینتیگرافی تالیم-۲۰۱ (به انگلیسی: Thallium-201 Scintigraphy) نوعی سینتیگرافی (روش تصویربرداری) در پزشکی هسته‌ای است. در این روش از رادیوایزوتوپ تالیوم-۲۰۱ استفاده می‌شود. ماده را نخست در یک ورید تزریق کرده و تصاویری را از تریسر در حال عبور از قلب را ثبت می‌کنند. نقاط به اصطلاح سرد تصویر، متناظر با نواحی است که در آنها سکته قلبی رخ داده. همانند اسکن سستامیبی تکنیتیوم-۹۹ام، می‌توان از این ماده در آزمایش قلبی موسوم به exercise tolerance test استفاده نمود که کمکمی‌کند نواحی خونی کم‌جریان به ماهیچه‌های قلبی مشخص شود.
اسکن تیروئید • اسکن تیروئید (به انگلیسی: Radioactive iodine uptake test) نوعی روش تصویربرداری در پزشکی هسته‌ای است. • در این روش از رادیوایزوتوپ ید-۱۳۱ استفاده می‌شود. ماده را تزریق کرده و تصاویری را از تجمع آن در غده تیروئید ثبت می‌کنند. کاهش یا افزایش فعالیت غده را آنگاه با ظرفیت استفاده غده از ید می‌سنجند. • با این تصاویر می‌توان بزرگی یا کوچکی، فعالیت، و موقعیت غده را ارزیابی نمود. قابل توجه است که از همین رادیوایروتوپ برای درمان بیماری‌های تیروئیدی نیزاستفادهمیشود.
تصویرسازی مولکولی • تصویر سازی مولکولی (به انگلیسی: Molecular imaging) به روشی گویند که بطور مستقیم و غیر مستقیم توزیع فضایی و زمانی فرایندهای مولکولی و سلولی را برای کاربردهای زیست-شیمی، زیست شناسی، تشخیصی و یادرمانیرا بررسی و ثبت می‌کند.
گردآورند: سیدمصطفینادمی منبع: ویکیپدیا- پزشکیهستهای
