1- Resim Kağıtları

1. 1- Resim Kağıtları 1.1-Genel Bilgi Resim çizmek için çeşitli kağıtlar kullanılır. Kağıt cinsi resmin kullanılma amacına göre seçilir. Kağıtlar çeşitli genişlikte ve uzunluklarda, rulo şeklinde veya standart ölçülere göre kesilmiş tabakalar halinde bulunur. Piyasada standartlaştırılmış olan kağıtların 1 m2’sinin ağırlığı (g/m2), o kağıdın kalınlığı olarak söylenir. 60 g, 90 g, 120 g, 180 g vb. Teknik çizimlerle kullanılan kağıtlar çeşitli yönleriyle ele alınıp kısaca açıklanacaktır. 1.2- Kağıt Çeşitleri 1.2.1- Işık Geçirmeyen Kağıtlar Genellikle ışıklı kopyaları alınmayacak (ozalit kağıdına çekilmeyecek) olan resimlerin çizildiği, beyaz veya sarımtırak renkte, selüloz yapılmış kağıtlardır. Resim kağıtları; silinmeye, kazınmaya ve yırtılmaya karşı dayanıklı olmalıdır. İyi bir resim kağıdında çini mürekkebi veya boyalı kalemlerle çizilen çizgilerin dağılmaması gerekir.

2. Işıklı kopyaları alınacak olan resimlerin çizildiği saydam (ışık geçiren) kağıtlardır. Bunların da; aydınger, film, mat polyester gibi çeşitleri vardır. a. Aydınger Kağıdı: Gri renkte, oldukça ucuz ve çok kullanılan bir kağıt türüdür. Yüzeyi düzgün olanları çini mürekkebi, pürüzlü olanları kurşun kalemleriyle çalışmaya uygundur. İyi bir aydınger kağıdı silinmeye ve kazınmaya karşı dayanıklı olmalı, ışığı çok iyi geçirmelidir. Bu kağıtların muhafazası çok önemlidir. Çünkü, sıcak havada sertleşir, kırılganlığı artar, rutubetli havadaysa dalgalanır. Islandığı takdirde tamamen bozulur. Bu sebeple aydınger kağıtları; rutubetli, soba ve kaloriferlere yakın yerlerde bulundurulmamalı ve katlanmamalıdır. b. Yağlı Kağıt: Nebati yağa batırıldıktan sonra havada kurutularak elde edilen bir kağıt cinsidir. Yüzeyleri düzgündür, rutubetten etkilenmez. c. Muşamba Kağıt: İçerisine bez konularak elde edilen bu kağıtlar, yırtılmaya ve kazınmaya karşı çok dayanıklıdır. Kurşun kalem veya çini mürekkebiyle çok iyi çizim yapılır. Zamanla çekmez ve etkilenmez. d. Çizim Folyeleri: Cam gibi veya mat olarak plastikten yapılmış kağıtlardır. Bu kağıtların üzerine çok net ve kaliteli çizimler yapılır. Piyasada, asetat, sert PVC filmi, polyester gibi çeşitleri vardır. Bu kağıtların yıpranması ve yırtılması söz konusu değildir. Rutubet, kuru hava gibi etkilerle değişikliğe uğramaz. Bu sebeple, filme alınacak ve çoğaltılacak resimlerle, stratejik öneme haiz harita vb. resimler bu kağıtlara çizilebilir. 1.2.2- Işık Geçiren Kağıtlar

3. Özellikle grafik, diyargam vb. özel çizimlerin yapıldığı bir kağıt türüdür. Işık geçiren ve geçirmeyen çeşitleri mevcuttur. Üzerinde 1 mm veya değişik aralıklı çok ince çizgiler vardır. Çizgilerin ince ve açık renkte olması sebebiyle, kurşun kalem veya çini mürekkebiyle çizilen resimler rahatlıkla görülebilir veya ışıklı kopya çıkarılabilir. 1.3- Yaprak Büyüklükleri Yaprak büyüklükleri, TS 88’e göre standartlaştırılmıştır. Bu amaçla alanı 1m2 olan dikdörtgen şeklinde bir kağıt esas alınmıştır. Dikdörtgenin bir kenarı X, diğer kenarı Y ile ifade edilirse, kağıt alanı: X*Y=1m2=1000000 mm2’dir.......................................(1) Ayrıca bu dikdörtgenin kenarları arasındaki oran şekilde görüldüğü gibi elde edilir. 1.2.3- Milimetrik Kağıtlar

4. formülüyle elde edilir. Buna göre, kenarlar arasında şu orantı kurulabilir: Kısa kenar x olduğuna göre, uzun kenar olarak alınan köşegen uzunluğu: 1 ve 2 nolu formüllerden yararlanılarak X ve Y ölçüleri hesaplanacak olursa: X=841 mm Y=1189 mm Kenar ölçüleri bu olan kağıtlara; A serisi ismim verilmiştir. Verilen bu ölçüler, A serisi kağıtların en büyüğüne aittir. Bu da A0 forması olarak belirlenmiştir. Daha küçük boyutlarda formalar elde etmek için kağıt, daima ikiye bölünür. Böylece, A1, A2, A3, A4 ve A5 formaları oluşturulur. Aşağıdaki şekilde bu formların nasıl elde edildiği ve ölçüleri verilmektedir.

5. FORMA Genişlik Yükseklik Dosya payı Çerçeve payı Kenar payı X Y a b c A0 1189 841 20 10 10 A1 841 594 20 10 10 A2 420 594 20 10 10 A3 420 297 20 10 10 A4 210 297 20 5 10 A5 210 148 20 5 10 Bu şekilden anlaşılacağı gibi, kağıtların alanları arasındaki oran 1:2’yken, kenarları arasındaki oran 1:21/2 şeklinde ortaya çıkmaktadır. Böylece, ilerki konularda görüleceği gibi yazı ve çizgi boyutlarının tespit edilmesinde temel oran elde edilmektedir. Bu ölçüler, kesilmiş kağıt ölçüleridir. Standart kağıtlarda yatay kenara ait ölçü daima önce söylenir. Ancak A2 forması için bu kurala uyulmaz. Kağıt, resim tahtasına bağlanacaksa ölçüsü, kesme, yapıştırma veya bantlama payı düşünülerek biraz fazla alınır. Standart ölçüler esas alınarak ince çizgilerle bir çerçeve çizilir. Ayrıca dosya ve kenar payı olarak aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi kalın çizgiyle içten bir çerçeve daha çizilir. Böylece; resim çizim alanı da belirlenmiş olur.

6. Resim üzerinde yapılan çeşitli hataların ve değişikliklerin uzak mesafelerde bulunan kişilere açıklanması icap edilebilir. Bu takdirde söz konusu değişikliğin kağıdın hangi kısmında yapılacağını anlatabilmek için “Adresleme Kotlaması” adı verilen sistem kullanılır. Bu amaçla resim formlarının çerçevelerine bitişik bölüntüler meydana getirilir. Yatay kenarları sağdan sola doğru rakamlarla; düşey kenarları aşağıdan yukarıya doğru harflerle işaretlenir. Bu tanımlamalar aşağıdaki şekillerde gösterilmiştir.

9. Daha sonra ifade edilecek alan veya yerin önce harfi, sonra rakamı söylenir. Yandaki şekilde görüldüğü gibi taranmış alan için “D3 alanı” şeklinde bir ifade kullanılır. 1.4- Kağıtların Katlanması Resimlerin incelenmesini, temin edilmesini ve gönderilmesini kolaylaştırmak, dosya dolaplarının en küçük hacimde ve standart şekillerde olmalarını temin etmek için resim formaları katlanmalıdır. Orijinal resimler resim kağıdı, aydınger, çizim folyesi üzerine çizilmiş resimler), katlanmamalıdır. Burada bahsedilecek olan resimler, orijinallerden çekilmiş kopyalardır. Katlamadan amaç, katlanmış resmin A4 forması büyüklüğüne getirilmesi ve resmin sağ alt köşesinde bulunan ve neye ait olduğunu gösteren başlığın (antet) dosya açıldığı zaman görülebilecek şekilde en üste gelmesini sağlamaktır. Katlama şekli, konacağı dosyaya ve kullanma amacına göre değişir. Katlama şekilleri TS 88’de standartlaştırılmıştır.

10. 1.4.1- Serbest Kağıtların Katlanması Sol kenarına delik açılmayarak, dosyaya takılmayacak kağıtlar, A4 forması büyüklüğü olan 210*297 ölçüsünü verecek şekilde katlanır. Aşağıdaki şekilde A1 formasının katlanma şekli verilmiştir.

11. A4 (210*297) formasına göre katlanmış bir resim yaprağının klasöre takılabilmesi veya ciltlenmesi, gerektiğinde yerinden çıkarılmadan bir bölümünün veya tamamının açılarak incelenmesi mümkündür. Bunun için, yatay katlarından yalnız birinin sol kenarından bağlanmalıdır. Alt yatay katın arkasına, katlanacak diğer yatay katların sol kenarının serbest kalması ve bağlama deliklerini örtmemesi için önce yaprağın sol üst köşesi katlanmalıdır. Daha sonra, önce yatay katlar, sonra dikey katlar yapılmalıdır. Bu resimlerde görülen ve katlanacak yerleri gösteren çizgiler aslında çizilmez. Ancak katlamayı kolaylaştırmak üzere orijinal resim kağıtlarının kenarlarında katlamanın yapılacağı yerler belirtilmelidir. 1.4.2- Klasörlere Konulacak Yaprakların Katlanması

12. Katlanmış formaların kullanılmak üzere ilgili yerlere gönderilmesi veya dolaplarda muhafaza edilmesi amacıyla dosyalara koyulması gerekir. Klasöre takılmayacak formalar, kapaklı dosya, zarf ve poşet içerisine konur. Delik delinerek klasöre takılacak resim formaları içinse dosya ve klasör kullanılabilir. Telli dosyaya veya klasöre takılacak resim formalarının sık sık kullanılacağı düşünülerek, delik zımbasıyla delinen yerlere, karton pullar ve bantlar yapıştırılmalıdır. 1.6- Orijinal Resimlerin Muhafazası Orijinal resim; resim kağıdı, aydınger veya çizim folyesi üzerine çizilmiş resimlerdir. Bu resimlerden istifade edilerek istenildiği zaman kopyaları çıkarılabilir. Bu sebeple muhafazaları da önemli bir konudur. Orijinal resimler, dolaplar içerisinde yatay olarak üst üste, düşey olarak yan yana asılarak veya rulo haline getirilerek muhafaza edilir. Günlük ve her zaman kullanılan resimler, rulo halindeki kağıtlar için, resim masalarının yanında bulundurulan kutular kullanılabilir. Bunlardan başka, orijinal resimler mikrofilmlere çekilerek veya bilgisayar disk, disket ve bant gibi bilgi saklama ortamlara kaydedilerek muhafaza edilebilmektedir. 1.5- Formaların Dosyalanması

13. 1.7- Kağıtların Resim Tahtasına Bağlanması Resim kağıtları, boyutlarına göre seçilmiş uygun büyüklükteki tahtaya bağlanır. Resmin çabuk ve doğru çizilmesi, kağıdın yerinden oynamayacak şekilde gergin durmasına bağlıdır. Bunun için resim kağıdının tahtaya uygun şekilde tespit edilmesi gerekir. Yaygın olarak kullanılan tespit aracı selefon banttır. Küçük kağıtları dört köşesinden yapıştırmak yeterlidir. Ancak, daha büyük boyuttaki kağıtların birkaç yerden daha yapıştırılması gerekir. Resim kağıtları tahtaya tespit edilirken, kullanılacak çizim takımının kenarı (T-cetveli veya çizim aparatında yatay cetvel) kağıdın yatay kenarıyla çakıştırıldıktan sonra üst köşesinden başlanarak bantlanır. Kağıdın pot yapmamasına ve gevşek durmamasına dikkat edilmelidir. Günümüzde, modern teknik çizim masalarında kullanılan tahtalar mıknatıslı plakalarla kaplanmıştır. Kağıtların tespiti için çok ince metal şeritler kullanılmaktadır. Tespit işlemi; bu şeritlerle, kağıtları yıpratmadan, çok süratli bir şekilde yapılmaktadır.

14. 2.1- Genel Bilgi 2- ÇİZGİLER Bilindiği gibi, genel anlamda teknik resim, cisimlerin çizgiyle ifadesidir. Bu ifadenin tam ve herkesçe aynı şekilde ve tam olarak anlaşılması gerekir. Parçalar, çeşitli geometrik elemanlardan meydana gelir. Bu elemanlardan kenar ve yüzeyler, gözle görülebilir; ancak bazıları arka kısımlarda kalarak görünmezler. Ayrıca bu elemanları çizerken, çeşitli biçimleri dikkate alınarak el veya alet kullanılır. Aynı çizgi şeklini ve kalınlığını kullanarak çizilmiş bir resim yan tarafta gösterilmiştir. Parçanın şekli ve boyutları hakkında kesin bilgi sahibi oldukça zordur. Yanılmalara düşürecek görünüş hataları nedeniyle imalat sırasında istenilen şeklin elde edilmesi mümkün olmayabilir.

15. Aynı şeklin çeşitli çizgiler kullanılarak çizimi aşağıda görülmektedir. Burada; görülen, görülmeyen kenarlar, eksen ve boyutlandırma için değişik şekil ve kalınlıklarda çizgiler kullanılmıştır. Böylece, parça hakkında tam bir fikir sahibi olunabilmektedir. Parça hakkında tam ve kesin bilgi sahibi olmak amacıyla, teknik resimde çeşitli çizgiler kullanılmalıdır. Ayrıca bu çizgilerin herkes tarafından aynı şekil ve kalınlıkta çizilmesi gerekir. Bunların şekil ve kalınlıkları TS 88’de verilmiştir. Çizgi kalınlıkları, çizilen resmin göze hoş gelmesi ve okunmasını kolaylaştırmak açısından da ele alınarak tespit edilmelidir. Çeşitli kalınlıklardaki çizgilerle çizilmiş aynı büyüklükteki resim incelendiği takdirde; en uygun ve göze hoş gelen şeklin ortadaki olduğu anlaşılabilir. Aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.

16. Bu açıklamaların ışığı altında şu sonuca varabiliriz; teknik resimde parçanın kolaylıkla ve herkesçe aynı şekilde anlaşılması için, çeşitli şekil ve kalınlıklarda çizgiler kullanılmalı, ayrıca parça büyükse, kalın çizgilerle; küçükse ince çizgilerle çizilmelidir. ÇİZGİ ÇEŞİTLERİ UYGULANDIĞI YERLER A Sürekli çizgi (kalın) A1- Cisimlerin görünen çevrelerinde ve kenarlarında A2- Tırtılların gösterilmesinde A3- Vida sonlarında 2.2- Çizgi Çeşitleri 2.2.1- Şekil Bakımından Çizgiler 1978 yılında yayınlanmış olan “TS 88 Teknik Resim Standardı’nda” çizgiler, 9 çeşit olarak belirlenmiştir. Bu çizgilerin şekil ve adları aşağıdaki çizelgede görülmektedir. Aynı çizelgede bu çizgilerin kullanıldığı yerler de belirtilmektedir.

17. ÇİZGİ ÇEŞİTLERİ UYGULANDIĞI YERLER B Sürekli çizgi (ince) B1- Arka kesit çizgilerinde B2- Ölçü çizgileri, ölçü bağlama çizgileri ve kılavuz çizgilerinde B3- Tarama çizgilerinde B4- Yerinde döndürülmüş kesit çevrelerinde B5- Sadeleştirilmiş eksen çizgilerinde B6- Vida diş dibi, dişli çark diş dip dairesinin gösterilmesinde B7- İşleme sonunda kalkan ilk çevrelerin belirtilmesinde B8- Ölçü oku yerine konulan 45º eğik çizgilerde B9- Düzlem yüzeyleri belirtmede kullanılan köşegen çizgilerinde B10- Kodlama yerlerinin belirtilmesinde B11- Detay görünüşü çizilecek yerler için yapılan dairelerde C1 C2 Serbest el çizgisi (ince) Zikzak çizgi (ince) C1-Kesit ve görünüşleri sınırlayan veya koparılmış yerlerin belirtilmesinde C2- Serbest el çizgisinin aletle çizilen şekli

18. ÇİZGİ ÇEŞİTLERİ UYGULANDIĞI YERLER D Kesik çizgi (ince)* D1- Cisimlerin görünmeyen çevre ve kenarlarında E Noktalı kesik çizgi (ince) E1- Simetrik çizimlerin eksen çizgilerinde E2- Kesit düzlemlerin önünde kalan kısımlarda E3- Dişli çark bölüm dairelerinde F Uçları kalın, ortası ince çizgi kesit düzlemi çizgisi F1- Kesit düzlemi izlerinde G Noktalı kesik çizgi (kalın) G- Ek işlem görecek yerlerin belirtilmesinde (Sertleştirme, kaplama, vb.) H İki noktalı kesik çizgi (ince) H1- Komşu parçaların çevrelerinin gösterilmesinde H2- Hareketli parçaların ikinci konumlarının belirtilme-sinde. Ağırlık merkezinin belirtilmesinde *) İnce kesik çizgi özellikle bilgisayar destekli çizimlerde (CAD) ve orta kalınlıktaki kalem ucunun bulunmadığı durumlarda tercih edilmelidir.

19. ÇİZGİ GRUPLARI ÇİZGİ KALINLIKLARI ÖLÇÜ VE METİNLER İÇİN Kalın İnce A, G B,C1,C2,D,E,H 0,35 0,35 0,18 0,25 0,5 0,5 0,25 0,35 0,7 0,7 0,35 0,5 1 1 0,5 0,7 Teknik resimde, kalın ve ince olmak üzere iki çizgi kalınlığı vardır. Bu kalınlıklar arasındaki oran, 2’den büyük veya en az 2’ye eşit olmalıdır. 2.2.2- Kalınlık Bakımından Çizgiler Çizgi kalınlıkları, resmin büyüklüğüne, biçim ve çeşidine göre; 0,18 – 0,25 – 0,35 – 0,5 – 0,7 – 1 – 1,4 ve 2 mm olarak kabul edilmiştir. Bu çizgi kalınlıkları 4 ana grupta toplanmıştır. Yani, teknik resimde 4 grup, çizgi kalınlığı esas kabul edilmiştir: Bu gruplar 0,35 – 0,5 – 0,7 ve 1 mm’lik çizgilerdir. Bunlar, aynı zamanda A tipiyle ifade edilen sürekli kalın çizgilerin de kalınlığıdır. Çizgi grupları ve her grubun kalın – ince çizgi kalınlıları aşağıdaki çizelgede verilmiştir.

20. Teknik resim çiziminde araç ve gereçlerin gelişmesi, özellikle “CADD=Bilgisayar Destekli Çizim ve Tasarım” dalındaki gelişmeler nedeniyle çizgi çeşit ve kalınlıklarında bazı ilaveler ve değişiklikler yapılmıştır. Bu durum aşağıdaki çizelgede açıklanmıştır. Değişik ve ilaveler Eski Yeni 1- Noktalı kesik çizgilerde nokta yerine kısa bir çizgi çizilir. 2- Orta kalınlıktaki kesik çizgi, ince çizgi olarak kabul edilmiştir. 3- Serbest el çizgisinin kullanıldığı yerlerde aletle çizilen zikzaklı (C2) ilave edilmiştir. Bilgisayar destekli çizimlerde çizimin programlanmasında, çizgi çeşidinin azaltılması daha ekonomiktir. Bu nedenle zaten çok az kullanılan orta kalınlıktaki kesik çizgi yerine, çok kullanılan ince çizgi tercih edilmiştir. Bu durum, çizimde kullandığımız 3 çeşit uç yerine 2 uç kullanacağımız anlamına gelmektedir. Çizimin yapıldığı “Plotter” cihazlarında, serbest el çizgisinin çizilmesi yerine, zikzaklı çizgi daha uygundur. Yine aynı cihazla noktalı kesik çizgi çizilirken, hareket halindeki çizim ucunun aniden durup bir nokta meydana getirilmesi, mekanizma bakımından sakıncalar doğurmaktadır. Bu sebeplerle, noktalı kesik çizgilerde; nokta yerine kısa çizgi çizilmesi öngörülmüştür.

21. Çizilen resimlerin güzel görünmesi, çizgilerin özelliklerine uygun çizilmesiyle sağlanır. Bunun için dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar aşağıda açıklanmıştır. a- Çizgi kalınlıkları, standartlarda belirtilen şekil ve kalınlıklarda olmalıdır. b- Çizgi grubu, çizilen resmin büyüklüğüne göre seçilmelidir. Ancak bir çizgi grubu seçildikten sonra bütün resmin, bu grubun çizgileriyle tamamlanması gerekir. c- Çizgiler standart kalınlıktaki uçlarla çizilmelidir. Kurşun kalemle çizimlerde sürekli kalın çizgiler, B veya 2B; ince çizgiler, H veya 2H uçlarıyla ve uygun açılmış şekilde çizilmelidir. d- Kesik çizgiler, mümkün olduğu kadar eşit aralıklarla ve aynı kalınlıkta; resmin büyüklüğüne göre 36 mm, aralıkları 0,8~1,5 mm arasında olmalıdır. Aşağıdaki şekilde ölçüler gösterilmiştir. 2.3- ÇİZGİLERİN ÇİZİLMESİ

22. e- Noktalı kesik çizgiler resmin büyüklüğüne ve aşağıdaki şekilde verilen ölçülere göre çizilmelidir. Eksen çizgisinin dolu kısımları, birbirini kesmeli ve belirttikleri kısma ait ana çizgiden 3~6 mm’den fazla dışarıya uzatılmalıdır.

23. f- Kesişen sürekli çizgiler, kesişme noktalarında taşmamalı veya eksik kalmamalıdır. Kalınlıkları aynı, köşeleri keskin olmalıdır. g- Daire yaylarıyla doğruların birleşme yerleri, birbirinin devamı gibi olmalı, köşe yapmamalı ve teğet birleşmelidir. h- Paralel çizgiler arasındaki en küçük aralık, en kalın çizgi kalınlığının iki katından hiçbir zaman az olmamalıdır.

24. ı- Kesik çizgilerin görünüşler üzerindeki durumları da şu şekillerde olmalıdır. 1- İki kesik çizgi, paralel olarak çok yakın çizilirse (en az 2.d) çizgi kısımları, birbirinden biraz kaçık çizilmelidir. 2- İki kesik çizgi bir noktada birleşiyorsa, kısa çizgi kısımları birleştirilir. Kesik çizgi, ikinci bir kesik çizgiden başlıyorsa, ikinci çizginin kısa çizgisinden başlanmalıdır. 3- Kesik çizgi, sürekli kalın çizgiden başlıyorsa; kesik çizgi, sürekli çizgiyle birleştirilir. Sürekli çizgiden sonra, kesik çizgi devam ediyorsa, sürekli ve kesik çizgi arasında boşluk bırakılır.

25. 4- Bir kesik çizgi, başka bir kesik çizgi veya sürekli çizgiyle kesişiyorsa, kesme noktalarına boşluk olmamalıdır. 5- Üç kesik çizginin, dolu kısımları bir noktadan birleşmelidir. 6- Bir dairenin bir kısmı sürekli, bir kısmı kesik çizgi ise, kesik çizgilerin başlangıç noktalarında boşluk bırakılır.

26. 7- Çeşitli yarıçaplı yayların kesik çizgilerle çizimleri aşağıda şekilde görüldüğü gibi yapılmalıdır. 8- Küçük çaplı deliklerin merkezlerinin belirtilmesinde, noktalı kesik çizgi yerine sürekli ince çizgi kullanılabilir.

27. 9- Çizgilerin çizilmesi ve özellikleriyle ilgili olarak verilmiş olan bu şekillerden başka, karşılaştırma amacıyla doğru ve yanlış çizilmiş şekiller aşağıdaki çizelgede verilmiştir. İlgili şekilleri inceleyerek, verilen yanlış şekilleri çizmemeye çalışırsanız, doğru çizgi çizme alışkanlığı kazabilirsiniz. YANLIŞ DOĞRU

28. YANLIŞ DOĞRU

29. YANLIŞ DOĞRU

30. YANLIŞ DOĞRU

31. 3.1- Genel Bilgi 3- YAZI Yazı, düşüncelerin işaretlerle belirlenmesidir. Başka bir deyişle, duygularımızı, düşüncelerimizi ve anlatmak istediğimiz şeyleri, adına “harf” dediğimiz belli işaretlerle göstermedir. Bu harfler bir ülkenin diline uygun olan yazma sistemini - alfabeyi - oluşturur. Harfler ayrıca büyük harfler, küçük harfler, rakam ve çeşitli işaretler olarak değişik şekillerden meydana gelir. Biz yazıyı, standart ve biçim bakımından ele alıp inceleyeceğiz. Teknik resimde kullanılan yazı ve rakamların aynı şekil ve büyüklükte olmasını temin amacıyla standartlaştırılması (bir örneklik) uygun görülmüştür. Bu konuda Türk Standartları Enstitüsü’nce 1978 yılında yayınlanan “TS 88 YAZI” standardında; ISO 3098/1 ile ifade edilen uluslararası teknik yazı standardı esas alınarak, ülkemizde kullanılacak yazı tespit edilmiştir. Aynı standart, 5 yıllık bir geçiş dönemini takiben, 1984 yılından bu yana yazıların eski tip yazı yerine geçeceğini, yeni karakter ve biçimlere sahip teknik yazının kullanılması gereğini vurgulamıştır. Bu sebeple biz de, bu yazı şeklini ele alıp inceleyecek, uygulamalarımızda ve örneklerimizde bu yazıyı kullanacağız.

32. Resim çizerken, ne kadar dikkatli olursak olalım, resim üzerindekiölçü rakamlarını ve açıklama yazılarını güzel ve uygun yazamazsak, resmindeğerini düşürürüz. Ayrıca yanlış okumalara neden oluruz. Bu da biziistenmeyen bazı sonuçlara götürebilir. Çizilen resmin daha güzel görünmesi için, kullanılacak yazı büyüklüklerinin uygun seçilmesi gerekir. Aşağıdaki şekilde farklı yazı yükseklikleriyle ölçülendirilmiş bir parçanın resmi görülmektedir. Çizgi kalınlıkları aynı olan bu resimde a, b ve c şekillerinde kullanılan rakam yükseklikleri, iyi bir görünüm vermemektedir. Aynı şeklin farklı çizgi kalınlıklarıyla çizilmesinden sonraysa iyi bir görünüm sağlanır. Bu değişikliği sağlayan tamamen çizgi kalınlığıdır.

33. Bu açıklamalardan sonra şu sonuç çıkmaktadır. Çizgi kalınlıklarında olduğu gibi, yazı yüksekliği de, çizilmiş resmin büyüklüğüne göre seçilmelidir. Yazı yüksekliği, büyük resimler için fazla, küçük resimler için az olmalıdır. 3.2- Teknik Yazımda Kullanılan Yazıların Özellikleri • Yazı, okunaklı olmalıdır. • Resimde kullanılan yazılar, aynı tipte ve özellikte olmalıdır. • Mikrofilm ve diğer fotoğrafik çoğaltmalar için uygun olmalıdır. • Harf ve rakamların, çok ince yazılarda dahi, aralarında çıkabilecek bir karışıklığı önleyebilecek derecede fark edilir olması gerekir. • Mikrofilm ve diğer çoğaltmalarda, iki bitişik yazı kalınlığının veya harf ve rakamlar arasındaki boşluğun en az yazı kalınlığının iki katı olması gerekir. • Büyük ve küçük harflerin yazı kalınlığı aynı olmalıdır. • Birbirini takipeden iki yazı kalınlığının farklı olması halinde aralarındaki boşluk, kalın olan yazı kalınlığının iki katı olmalıdır. • İki harf veya rakam arasında kafan boşluğun genişliği, yazıya daha iyi bir görünüm kazandıracaksa, yarıya indirilebilir. • Yazı kalınlığı, yazının büyüklüğüne ve türüne göre seçilmelidir. Yazının birleşen köşeleri keskin ve tam birleşmiş olmalıdır.

34. Standart yazıyla ilgili temel terimleri açıklamak üzere çizilmiş olan aşağıdaki şekil incelendiği takdirde, yazıyla ilgili satır aralıkları, harf ve keli meler arasındaki boşluklar ve çizgi kalınlıkları daha iyi anlaşılacaktır. 3.3- Teknik Yazılarda Temel Terimler 3.3.1- Tazı yüksekliği (h) Resimde kullanılan yazının anma yüksekliğidir. 3.3.2- Büyük harf yüksekliği (h) Resimde kullanılan yazılarda büyük harflerin üst uzantısı olan b, d, f, h, k, 1, t ve alt uzantısı olan g, j, p, y küçük harflerinin yükseklikleri (h) kadardır. 3.3.3- Küçük Harf Yüksekliği (c) Küçük harf yüksekliği, küçük harflerin gövde yüksekliğidir. Uzantısı olmayan a, c, e, ı, m, n, o, r, s, u, v, z harfleri ile uzantısı olan b, d, f, h, j, g, k, 1, p, t, y harflerinin gövde yükseklikleri (c) kadardır.

35. İki harf arasında bulunması gereken boşluktur. Bu boşluğun değeri, yazı yüksekliğine veya çizgi kalınlığına göre değişir. Ancak yazıya daha iyi bir görünüm sağlamak için bu boşluk, yan yana gelen harflerin şekline göre ayarlanmalıdır. 3.3.4- Harfler Arasındaki Boşluk (a) 3.3.5- Satır aralığı (b) Satır aralığı, yazılan harf ve rakamların alt alta yazılmasında, harflerin tabanları arsındaki mesafedir. Kullanılan yazı yüksekliğine göre satır aralığı da değişir. Bu değer, yazı yüksekliğinin 1.4’ü kadardır. Ancak alt uzantısı olan g, j, p, y harflerinden dolayı bu aralığın 1.6’sı kadar olması daha uygundur. 3.3.6-Kelimeler Arasındaki En Az Aralık (e) En az aralık, yazılarda kelimeler arasında bırakılması gereken aralıktır. Bunun değeri, yazı yüksekliğinin 0.5 ile 0.6’sı kadardır. Bu ise E veya B harfinin genişliği kadar boşluk bırakılacağı anlamına gelmektedir. 3.3.7- Yazı Kalınlığı (d) Yazı kalınlığı, yazılan her harf veya rakamın çizgi kalınlığıdır. Bu da, kullanılacak yazı ucunun kalınlığını belirler. Yazı kalınlığının değeri; harf yüksekliğinin 0.07 ile 0.1’i kadardır. Ancak metin içerisinde belirtilmesi gereken özel durumlarda bu kalınlık, yazı yüksekliğinin 0.14’ü kadar alınabilir.

36. 3.4- Yazı Çeşitleri, Boyutları ve Oranları 3.4.1-Yazı Çeşitleri Yazılar, şekil bakımından, “dik” ve “eğik” olmak üzere ikiye ayrılır. Ayrıca yazının kullanılacağı yerler dikkate alınarak, ince ve orta çizgi kalınlıklarından meydana gelen A ve B tipi yazılar şeklinde de ayrım yapılır. A ve B tipi yazılar, hem dik, hem de eğik olabilir. Aşağıdaki şekilde yazı şekillerini gösteren yazı örnekleri verilmiştir. Yazıların özelliklerini göstermek üzere örnek olarak verilen bu yazılar, dik ve eğik ağlar içerisinde yazılmıştır. Böylece harflerin boyut, şekil ve özellikleri hakkında daha ayrıntılı bilgi edinilebilir. Özel ve tipik yazılar, çeşitli dillerin aksan veya özel dil işaretleri, bu örneklerde yer almamıştır.

37. 3.4.2-Yazı Boyutları a. Büyük harflerin h yüksekliği, boyutlandırmada temel ölçü olarak alınır. b. Yazı için standart h yükseklik basamakları şu şekilde belirlenmiştir: 2.5, 3.5, 5, 7, 10, 12, 14 ve 20 mm c. Yazı yükseklik basamakları arasında oranı vardır ve bu oran standartlaştırılmış kağıt boyutlarından alınmıştır.

38. Bu oran, kağıt üzerindeki yazıların küçültme veya büyütülmelerinde, resimle yazı arasındaki ahengin bozulmaması bakımından önemlidir. d. h ve c yükseklikleri 2.5 mm’den küçük olmamalıdır. Not: h=2.5 mm’lik bir yazı kullanırken c yüksekliği tabii ki 7/10.h oranına göre tespit edilecektir. Bu da 1.75 mm’dir. e. d/h için iki standart değer olan 1/14 ve 1/10 oranları, en uygun değerlerdir. Özellikle 1/14 oranı, mikrofilm uygulamaları için çok kullanılmaktadır. f. Yazılar, sağa doğru 75º eğik yazılabileceği gibi, dik olarak da yazılabilir. Ancak makinecilikle ilgili resimlerde eğik yazı kullanmak, alışkanlık haline gelmiş ve tavsiye edilmiştir. g. Küçük harf yüksekliği c, alt ve üst uzantısı olmayan harfler arasındaki en az aralıklar a, kelimeler arasındaki aralık e, satırlar arasındaki en az mesafe b ve yazı kalınlığı d verilmiştir. h. Satır aralarındaki en az uzaklık olan b ölçüsü, uzantısı olmayan a, c, e, ı, m, n, o, r, s, u, v, z harfleri içindir. Üst uzantısı olan b, d, f, h, k, l, f harfleriyle alt uzantısı olan g, j, p, y harfleri için verilen b mesafesi, daha büyük alınabilir. Bunun anlamı ise, satır aralıklarının bu çizelgede belirtilen değerlerde alınması gereğidir.

39. Özellikler Özellikler Oran Oran Boyutlar Boyutlar Yazı yüksekliği (Büyüklüğü) Büyük harf yüksekliği h Küçük harf yüksekliği c (sapsız veya kuyruksuz olanlar) Yazı yüksekliği (Büyüklüğü) Büyük harf yüksekliği h Küçük harf yüksekliği c (sapsız veya kuyruksuz olanlar) (14/14) h (10/14) h (10/10) h (7/10) h 2.5 - 2.5 - 3.5 2.5 3.5 2.5 5 3.5 5 3.5 7 5 7 5 10 7 10 7 14 10 14 10 20 14 20 14 Harfler arasındaki aralık a Satırlar arasındaki en az uzaklık b Sözcükler arasındaki en az aralık e Harfler arasındaki aralık a Satırlar arasındaki en az uzaklık b Sözcükler arasındaki en az aralık e (2/10) h (14/10) h (6/10) h (2/14) h (20/14) h (6/14) h 0.35 3.5 1.05 0.5 3.5 1.5 0.7 5 2.1 0.5 5 1.5 0.7 7 1.5 1 7 3 1.4 10 4.2 1 10 3 2 14 6 1.4 14 4.2 2.8 20 8.4 2 20 6 4 28 12 2.8 28 8.4 Yazı kalınlığı d Yazı kalınlığı d (1/14) h (1/10) h 0.25 0.18 0.25 0.35 0.5 0.35 0.7 0.5 1 0.7 1.4 1 2 1.4

40. Teknik resimde yazılar standart olduğu için, kullanılan yazı yazma araçları da standartlaştırılmıştır. Genellikle kurşun kalem ve mürekkepli kalemler, hem elle, hem de yazı şablonlarıyla yazmak üzere özel biçimlerde yapılmışlardır. Bu sebeple yazı yazma işlemi, elle yazı yazmak ve şablonla yazı yazmak şeklinde ayrı ayrı ele alınacaktır. 3.5- Yazı Yazma İşlemi 3.5.1- Elle Yazı Yazmak Güzel ve standartlara uygun bir yazı yazabilmek için, dikkatli, sabırlı, temiz ve düzenli çalışmak zorundayız. Yazı yazma işlemi, baştan savma bir iş olarak görülmemelidir. Bu arada kağıtların kirletilmemesi, çizim araçlarını, tekniğine uygun kullanılması şarttır. Yazı yazarken vücut, kol ve ellerle, gözlerin uyum içinde olması gerekir. Gözümüz, yazı yazılacak yere takriben 30 cm’lik mesafede bulunmalı, oturma yeri rahat olmalıdır. Yazı yazılacak yer, tam önümüzde ve masa kenarına paralel bulunmalıdır. Genellikle ışık sol taraftan gelmelidir. Elle yazı yazarken, elimiz en az iki noktadan destek almalıdır. Bunlar, parmak ve bilekle, avuç arasındaki kısımlardır. Elle yazı, kurşun uçlu veya mürekkepli kalem kullanılarak yazılabilir. Kurşun kalemin uç sertliği HB veya B, kalınlığı ise yazılacak yazının büyüklüğüne göre olmalıdır.

41. Mürekkeple yazı için en çok teknik kalem çizimleri kullanılmaktadır. Bu kalemlerle yazı yazma işlemi oldukça zordur. Bu zorluk, ucun daima dik tutulması mecburiyetinden kaynaklanmaktadır. Bütün bu açıklamalardan sonra ve gerekli şartların sağlanmasıyla serbest elle standart yazı yazabilmek için aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir. a. Harf ve rakamların biçim ve karakterlerini iyi bilmek. b. Yazım sırasında her harf ve rakam için kalem hareketlerinin yönünü ve sırasını bilmek c. Çok yazı yazarak el alışkanlığı kazanmak. Yukarıda bahsedilen hususların yerine getirilmesi için harf ve rakamları oluşturan ana çizgilerin ve şekillerin incelenmesinde fayda vardır. 1. Harf ve rakamların yazılmasında çizgilerin hareket ve yönleri aşağıdaki şekilde verilmiştir. Başlangıçta bu çizgilerden bolca yapılarak el alışkanlığı kazanılmalıdır. Bu hareket yönleri ve çizgi çizme sırası, sağ elin kullanılması esas alınarak tespit edilmiştir.

42. Okullarımızda veya bu işle uğraşan yerlerde bir çok kişi sol elini kullanarak yazı yazmaktadır. Bu durum düşünülerek hareket yönleri ve sırası ayrıca tespit edilmiştir. Genellikle farklılığın, yatay çizgilerin ve hareketlerin yapılmasında olduğu görülmüştür. Sol elini kullananlar (solaklar), yatay çizgileri sağdan sola doğru çizmelidirler. 2. Harf ve rakamların yazılmasında çizgi, paralelkenar ve dikdörtgenler istifade edilmektedir. Yazı yazma işlemine bu şekilde başlanırsa daha kolay ve doğru yazılır. Hangi harflerin, hangi şekil içerisine yazılacağı ise aşağıdaki tablolarda gösterilmiştir.

45. 3. Harf ve rakamların aynı hizada, yükseklikte veya eğimde olması için başlangıçta yardımcı çizgilerden istifade edilmelidir. Eğik çizgiler, geometrik çizim işlemlerinden herhangi biriyle çizilebilir. 4.5.2- Şablonla Yazı Yazmak Net olarak çizilmiş resimlerde kişisel hatalardan meydana gelebilecek yanlışlıkları ve okuma zorluklarını ortadan kaldırmak, yazının aynı tip ve yükseklikte olmasını sağlamak amacıyla yazı şablonlarından faydalanılır. Yazı şablonları, 2.5, 3.5, 5, 7, 10, 14 ve 20 mm yüksekliklerinde, dik ve eğik; ayrıca A veya B tiplerinde yazı yazmak üzere standartlaştırılmıştır. Yazı ve rakam şekilleri şablon üzerinde özel olarak delinerek yapılmıştır. Bu nedenle kalem ucunun bu kanallar içerisinde hareket ettirilmesi yeterlidir. Ancak, yazılmak istenen yazıya göre harflerin yan yana gelmesi sağlanmalıdır. Şablonla yazı yazarken şablon, T-cetveli, gönye, çizim aparatı cetveli veya özel hazırlanmış cetvel kenarlarına çakıştırılır. Yazılacak kelimelerdeki harflerin istenilen yere getirilmesi için şablon sol elle kaydırılır. Yazı ucu, yazılacak yere daima dik tutulmalıdır. Özellikle teknik çizim kalemleri için bu durum çok daha önemlidir. Şablonla yazı yazmada yazı özellikleri, boşluk değerleri, satır aralıkları değişmez. Ancak kalem ucunun, hareket yönü ve sırası uygun şekilde olmalıdır. Bu yazılacak yazının güzel görünmesini ve çabuk yazılmasını temin eder. Aynı cümle içerisinde büyük ve küçük harfler olabilir.

46. Bu durumda, şablonun ters yüz edilmesi yeterlidir. Bu sırada şablonun kaydırıldığı klavuz kenarın sabit kalınmasına dikkat edilmelidir. Şablonla yazılan yazıların hareket yönleri ve sırası, yukarıda bahsedilen hususları yerine getireceği düşüncesi ile aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Yön ve hareket sıraları; hem dik, hem de eğik yazılar içi değişmez.

48. Şablonla yazı yazmak için, yazılacak yazının yüksekliğine uygun teknik çizim kalem uçlarının kullanılması gerekir. Bu durum şablon üzerinde belirtilmiştir. Genellikle yazı ucu kalınlığıyla birlikte renk kotları da kullanılmaktadır. Piyasada satılan her teknik çizim kalemiyle istenilen herhangi bir şablonda yazı yazılamaz. Bunun için, şablon ve kalem arasında uyum sağlanmalıdır. Şablonla yazı yazmadan önce, yazılacak yazının başlangıç yerinin belirlenmesi gerekir. Bunu tespit için, yazılacak yazının basit bir hesaplamayla ne kadarlık bir mesafeye sığacağı önceden belirlenmelidir. Bunun için verilen tabloda yararlanmak gereklidir. Burada esas olan, harf sayısını, her harfin genişliğini, harf ve kelimeler arasıdaki boşluğu hesaplayarak toplam yazı alanını bulmaktır. Harf ve rakamların genişlikleri, özelliklerine göre değişik değerlerdedir. Harf ve rakamların genişlik değerleri, yazı yüksekliğine göre de değişmektedir.

49. HARF ve RAKAMLAR Genişlik oranı Yazı yüksekliği. h Büyük harfler Küçük harfler Rakamlar 2.5 3.5 5 7 10 14 20 I, İ ı,i - 1/10.h 0.25 0.35 0.5 0.7 1 1.4 2 l - 2/10.h 0.5 0.7 1 1.4 2 2.8 4 j 1 3/10.h 0.75 1.05 1.5 2.1 3 4.2 6 j c, f, r, t - 4/10.h 1 1.4 2 2.8 4 5.6 8 C, E, F, L b, d, e, g, h, k,n o, p, s, u, v, x, y,z 0, 2, 3, 5 6, 7, 8, 9 5/10.h 1.25 1.75 2.5 3.5 5 7 10 B, D, G, H, K, N O, P, R, S, T, U, Z a 4 6/10.h 1.5 2.1 3 4.2 6 8.4 12 A, M, V, X, Y m, w - 7/10.h 1.75 2.45 3.5 4.9 7 9.8 14

50. 4.1- Genel Bilgi Teknik resmin tanımı ve amaçlarında açıklandığı gibi, cisimler kağıt üzerine belli esaslara göre çizilir. Böylece, bu cisimler hakkında gerekli bilgiler, ilgili kişilere ve yerlere aktarılır. Herhangi bir cismin ele alınacak olursa, bu cismin; nokta, doğru ve düzlem gibi geometrik elemanlardan meydana geldiği görülebilir. Aşağıdaki şekilde böyle bir parça verilmiştir. 4-GEOMETRİK ÇİZİMLER