Para Politikası Nedir?

1. Para Politikası Nedir? • Para politikası; • paranın miktarını (para arzını), • paranın maliyetini (faizleri), • bekleyişleri etkileyerek temel amaçlara ulaşmaya yönelik stratejiler bütünüdür.

2. Merkez Bankacılığında Temel Hedef (1): Fiyat istikrarı Para politikası amaçları ve hedefleri (?) • Fiyat istikrarı; düşük enflasyon • Reel değişkenler: Büyüme, üretim, işsizlik • Hazineye destek: Bütçe açığının finansmanı, DİBS piyasasına destek • Döviz kurlarında istikrar • Finansal piyasalarda istikrar • Öncelikli sektörlerin, örneğin ihracatın desteklenmesi • Ödemeler bilançosu denkliği • Sadece para politikası ile bu amaçların hepsinin hedeflenmesi mümkün değildir. Zira bu amaçlar birbirleri ile çelişir (Bir taşla, bir kuş vurulabilir). • Tarihsel süreç, tüm dünyada ve özellikle ülkemizde merkez bankalarının diğer hedeflere en büyük katkıyı ancak fiyat istikrarını sağlayarak yapabileceğini göstermiştir. • Günümüz modern merkez bankacılığında temel amaç fiyat istikrarının sağlanmasıdır.

3. Amaçlar Arasındaki Çatışma fiyat artışları ÖB işsizlik dengesi üretim artışı

4. Merkez Bankacılığında Temel Hedef (2): Fiyat istikrarı Para Politikası Ne Yapar Ne Yapamaz? • Bölgesel ve sektörel sorunlara çözüm üretemez. Merkez Bankası fiyat istikrarı ile ilgili kararlarını alırken ekonomik durumu ülke genelinde bir bütün olarak ele alır ve makro ekonomik hedefleri gözetir. Son 20 Yılda Dünya Ekonomilerinde Ortalama Büyüme – Ortalama Enflasyon • Merkez Bankası’nın önceliği fiyat istikrarıdır. Fiyat istikrarı ile büyüme birbiri ile çelişen unsurlar değildir, tam tersine sürdürülebilir ve yüksek büyüme hızları için fiyat istikrarı gerekli bir önkoşuldur. • Para politikasının gevşetilerek büyümenin hızlandırılacağı yanılgısı vardır. Oysa; • Sürdürülebilir büyüme, üretim faktörlerinin miktarının artması ve niteliğinin iyileşmesi ile gerçekleşir, ki bu ekonominin arz tarafıdır. • Üretim faktörlerindeki artış ve iyileşme; reel faizlerin düşmesi, güven ortamının oluşması, piyasa mekanizmasının ve yatırım ortamının iyileştirilmesi ve verimliliğin artırılmasına yönelik eğitim ve araştırma faaliyetleri ile mümkündür. • Para politikası ise ekonominin talep tarafındadır ve fiyat istikrarı için toplam talebin ekonominin üretim kapasitesi ile uyumlu gitmesini ve böylece büyümede istikrarı hedefler. • Para politikası gevşetilerek üretim faktörlerinin miktarı artırılamaz. Sadece enflasyonun yükselmesine, belirsizliklerin artmasına, reel fazilerin yükselmesine, gelir dağılımının bozulmasına ve üretimde ve yatırımda kullanılacak olan kaynakların üretken olmayan alanlara; örneğin dövize ve gayrı menkule yönelmesine, dolayısıyla üretimin azalmasına yol açar.

5. Para Politikasının Oluşumu Ara Hedef: 1- Kurlar 2- Para arzı 3- Faiz oranları Politika Araçları: 1- Açık piyasa işlemleri 2- Reeskont penceresi 3- Zorunlu karşılıklar 4- Döviz müdahaleleri Ana Hedef: Enflasyon Gösterge Değişkenler: kurlar, faiz oranları, bekleyişler, arz-talep, para arzı

6. Strateji seçiminde belirleyici olanlar; Aktarım mekanizması, Bütçe açıkları ve kamu borçları, Bankacılık sisteminin yapısı, Merkez Bankasının teknik kapasitesi, Ekonominin genel yapısı ... Türkiye, enflasyon hedeflemesi sürecinde ilerlemektedir.

7. Para Politikasında “En Temel” İki Kavram 1 - Some unpleasant monetary arithmetics : Bütçe açıklarının kontrol edilemediği, mali disiplinin sağlanamadığı, bu çerçevede yapısal reformların gerçekleştirilemediği ortamlarda sıkı para politikası etkisizdir, ve hatta enflasyonisttir …. 2 - İmkansız Üçlü (İmpossible Trinity) : Sermaye hareketlerinin serbest olduğu ortamlarda, Merkez Bankaları; • Faiz Oranı • Kur seçeneklerinden sadece birini doğrudan kontrol edebilir. Bunlardan ikisi aynı anda doğrudan kontrol edilemez.

8. TCMB Faiz Politikası

9. Şematik Aktarım Mekanizması Toplam Talep Faiz Oranı Enflasyonist Baskı Döviz kuru Bekleyişler

10. Neden sadece enflasyon? Sadece enflasyon hedefinin ve öngörülerinin esas alınması Geçmişte olduğu gibi, döviz kuru, ödemeler dengesi, büyüme, kamu maliyesi, bankacılığın desteklenmesi gibi hedeflerin gözetilmemesi Ekonomik birimlere net sinyaller verilir. Yatırım araçlarının risk primi Reel faizler Sürdürülebilir büyüme ortamı İstihdam artışı TCMB Faiz Oranlarının Belirlenmesi Politika aracı Kısa vadeli faiz oranları Kararlar nasıl alınır? Sadece gelecekteki enflasyon • Merkez Bankası, kısa vadeli faiz oranları ile ilgili kararlarını enflasyonun gelecekteki izleyeceği seyrin enflasyon hedefi ile uyumunu gözeterek vermektedir. • Gelecekteki enflasyonu öngörebilmek için nelere bakılır? • Enflasyon bekleyiş anketleri ve Merkez Bankası’nın içsel enflasyon tahminleri, • Kamu ve özel sektörün fiyatlama davranışları, • Döviz kurları ve ödemeler dengesi, • Ücretler, istihdam ve işgücü birim maliyetleri, • Toplam arz ve talep; maliye politikası göstergeleri, parasal göstergeler ve kredi büyüklükleri, • Dış ekonomik gelişmeler; örneğin petrol ve diğer hammadde fiyatları.

11. TCMB Faiz Oranları ve Reel Faizler • Merkez Bankası, enflasyondaki düşüş eğilimindeki olumlu gelişmeleri dikkate alarak faiz oranlarını gittikçe artan oranlarda indirmektedir … • Merkez Bankası enflasyonun gelecekteki olası seyrini dikkate alarak, faizleri, 2002 yılında 6, 2003 yılında da 6 defa düşürmüş, düşürüş oranı 2003 yılında artan bir eğilim izlemiştir… • Uzun vadeli DİBS faiz oranları ile Merkez Bankası’nın kısa vadeli faiz oranları arasında beklenenin aksine birebir ilişki yoktur … • Uzun dönemli faiz oranları, istikrar programının nasıl uygulandığından, dolayısıyla, ekonomideki enflasyon ve özellikle borç çevirilebilirliği risklerinden etkilenmektedir … • Son dönemdeki olumlu gelişmelere paralel olarak TCMB faizlerinin reel karşılığı en düşük düzeye inmiştir ... • Merkez Bankası, faiz oranlarını, bundan sonra da enflasyondaki düşüş eğilimi ve programın kararlılıkla uygulanması çerçevesinde belirlenecektir ... Kaynak: TCMB

12. Bankalararası Para Piyasası Müdürlüğü (1) • Katılımcılar:Sadece bankalar ... • 2002 yılı sonunda biten aracılık rölü: • “Blind broker”lık: alıcı/satıcı birbirlerini bilemez, işlemi TCMB ile yaparlardı. • Her bankanın işlem limiti vardır. • Para piyasalarının gelişmesinde belirleyici rol oynamıştır. • Para piyasalarının gelişmesini teşvik etmek amacı ile TCMB aracılık rolünü 2002 sonunda bitmiştir. • Gün içi Likidite (GİL) İmkanı: • Gün içinde likidite ihtiyacı olan bankalar, gün sonuna kadar ödemek üzere, faiz ödemeden limitleri dahilinde TCMB’den borçlanabilirler. • Diğer işlemlerde olduğu gibi, GİL işlemi komisyon oranı anaparanın milyonda 48’idir.

13. Bankalararası Para Piyasası Müdürlüğü (2) • TL Depo İmkanı: • TCMB, gecelik faizleri kontrol etmek amacıyla, bu piyasada alt ve üst faiz kotasyonu belirler. • Eğer faizler üst kotasyona çıkarsa, TCMB bankalara limitleri dahilinde borç verir ve faizlerin daha fazla yükselmesini engeller, faizler alt kotasyona düşerse, TCMB bu likiditeyi borçlanarak çeker ve faizlerin daha fazla düşmesini engeller. • Dolayısıyla, bu TL depo işlemleri de açık piyasa işlemleri çerçevesinde bir tür likidite kontrol aracıdır. • TCMB, O/N ve 7 günlük kotasyonlarına ilave olarak, 4 haftalık TL depo ihaleleri ile de likidite çekmektedir.

14. Bankalararası Para Piyasası Müdürlüğü (3) • Likiditenin Son Merci Fonksiyonu: • İhtiyacı olan bankalar, saat 16:00’dan sonra limitsiz olarak TCMB’den borçlanabilirler. Ancak faiz oranı daha yüksektir. • Teminatlar: • Bu piyasada borçlananlar teminat yatırmak zorundadır. • Teminatların değeri borçlanma tutarından fazladır. • Teminat olarak kabul edilen değerler: • DİBS, • Döviz Deposu, Efektif Deposu, • Yabancı Bono Tahvil, • Altın Deposu, • ...

15. Merkez Bankası Piyasaları Çalışma Saatleri 16:30 10:00 11:00 15:00 15:00 16:00 10.00 : Borç alma/borç verme oranlarının, Geç likidite penceresi oranlarının ve TL depo/repo ihalelerinin ilanı 10.00 - 14.00 : İMKB Repo Piyasası işlemleri 10.00 - 16:00 : Gün içi Bankalararası Para Piyasası işlemleri 10.00 - 11:00 : Normal repo/ters repo ve TL depo ihaleleri 11.00 - 15.00 : Gün içi repo ihaleleri 15.00 : Döviz ihaleleri 16.00 - 16.30 : Geç Likidite Penceresi

16. Türkiye’de Enflasyon:Belirgin bir kırılma gözleniyor …

17. GSMH Büyüme Hızı:Bütçe disiplini ve fiyat istikrarı büyümeye destek sağlıyor ...

18. TCMB Para Politikası Araçları

19. TCMB’deki Para Politikası Araçları • Standart modern araçlar: • Açık piyasa işlemleri: En etkin araçtır. • Zorunlu karşılıklar: Etkin, ancak demodedir. • Reeskont penceresi: Terkedilmiş bir araçtır. • Döviz alış / satışları: Asli para politikası aracı değildir.

20. Açık Piyasa İşlemleri • Repo:Likidite sıkışıklığında, piyasa kısa vadede geçici süre için fonlanır. DİBS karşılığı yapılır. • Ters Repo:Piyasada fazla likidite varsa, geçici süre için piyasadan çekilir. DİBS karşılığı yapılır. • Doğrudan Alım: Piyasada kalıcı bir likidite sıkışıklığı varsa, piyasaya kalıcı olarak likidite verilir. • Doğrudan Satım: Piyasada kalıcı likidite fazlası varsa, kalıcı olarak çekilir. • Likidite Senetleri İhracı: Piysadan likidite çekilmesi için kullanılabilir. • TL Depo Verilmesi: Likidite sıkışıklığında, Bankalararası para piyasasında bankalara geçici süre için borç verilir.Karşılığında teminat alınır. • TL Depo Borçlanılması:Likidite fazlası varsa, bankalardan teminat verilmeksizin borçlanılır.

21. Açık Piyasa İşlemleri Müdürlüğü (1) • Standart APİ İşlemleri • Repo / Ters Repo (Asıl likidite yönetimi araçlarıdır, yoğun olarak kullanılır)) • Doğrudan Alış / Doğrudan Satış (Nadiren başvurulan işlemlerdir. Ayrıca, TCMB’nin 3 aya kadar vadeli likidite senedi ihraç etme yetkisi vardır) • Yöntemler • İhale • Geleneksel yöntem tercih edilir: Kazanan her teklif kendi faizinden/fiyatından işlem görür. • Teklifler EFT aracılığı ile alınır. • Standart repo, ters-repo ihale saati genelde 11:00’dır. Ayrıca, gün içi likidite gelişmelerine göre Gün İçi Repo ihaleleri herhangi bir saatte açılabilir. • Kotasyon • İMKB Repo-Ters Repo Pazarı (Aktif olarak kullanılmaktadır): İMKB kuralları geçerlidir ... • Doğrudan bankalar ve aracı kurumlarla (Kriz Yönetiminde yoğun olarak kullanabilir)

22. Açık Piyasa İşlemleri Müdürlüğü (2) • Katılımcılar: • Tüm bankalar; seçilmiş aracı kuruluşlar • Bazı önemli bilgiler: • Maksimum repo ve ters-repo işlem vadesi 91 gündür. • İşlemlerden komisyon ya da masraf alınmaz. • Repo ve ters-repo işlemlerinde Resmi Gazete fiyatları kullanılır. • Doğrudan satın alınacak kıymetlerde vade sınırı yoktur. • Kamu’nun ihraç ettiği kıymetler birincil piyasadan alınamaz. • Aracı kurumlar için üyelik şartları: • SPK’dan Repo ve Ters repo yapma, alım ve satıma aracılık etme yetkisini almak, • Asgari 2 trilyon TL ödenmiş sermayesi olmak, • TCMB’nca istenen diğer belgeleri tamamlamak, • Üye olan aracı kurumlar teminat tutmak zorundadır: • DİBS (Kuponlu ise ödenmiş sermayesinin % 15’i, kuponlu ise % 10’u kadar)

23. 2001 Şubat Krizi sonrası, Kamu ve Fon Bankaları Operasyonu sonucu piyasada fazla likidite oluşmuştur…

24. Piyasadaki fazla likidite ters repo ve TL depo işlemleri ile etkin olarak çekilmektedir …

25. Zorunlu Karşılıklar Politikası • Zorunlu Karşılıklar:(TL) • TL Yükümlülüklerinin % 6’sı ( repo, interbank yükümlülükleri vb. hariç) ; • en az % 3’ü bloke hesapta • en fazla % 3’ü serbest mevduatta tutulur. • Serbest mevduatta tutulan kısım 2 haftalık dönemin ortalaması olarak hesaplanır. • 2 hafta önceki bilançoya göre hesaplanır. • Mevduat faizlerine endeksli ancak daha düşük faiz ödenir. • Disponibilite: (TL) • TL Yükümlülüklerinin % 4’ü ( repo, interbank yükümlülükleri vb. hariç) ; • 2 haftalık ortalama olarak tutulur. • DİBS’ler disponibl değer sayılır.

26. Zorunlu Karşılıklar Politikası • Zorunlu Karşılıklar:(FX) • FX Yükümlülüklerinin % 11’i (interbank yükümlülükleri vb. hariç) ; • en az % 8’i bloke hesapta • en fazla % 3’ü serbest mevduatta tutulur. • Serbest mevduatta tutulan kısım 2 haftalık dönemin ortalaması olarak hesaplanır. • 2 hafta önceki bilançoya göre hesaplanır. • Piyasa faizlerine endeksli ancak daha düşük faiz ödenir. • Disponibilite: (FX) • FX Yükümlülüklerinin % 1’i (interbank yükümlülükleri vb. hariç) ; • 2 haftalık ortalama olarak tutulur. • DİBS’ler disponibl değer sayılır.