1-amaliy

1. 1-Amaliy topshiriq 1.Sezar shifrlash algoritmi yordamida har bir talaba o’zining ism va familyasini shifrlasin va qayta deshifrlasin.Kalit sifatida har bir talaba jurnaldagi tartib raqami olinsin. 2.Polibiya kvadratining 3 xil shifrlash usulida Har bir talaba ism va familyasini shifrlasin va qayta deshifrlasin. 3. Affin tizimidagi sezar usulida har bir talaba O’zining ism va familyasini shifrlasin va qayta deshifrlasin. a Kalit sifatida har bir talaba jurnaldagi tartib raqami olinsin.b kalitga esa a+1 Qo’shimcha sifatida keltirilgan usullarnig dasturlarini tuzing. Sezar usuli. sezar shifri oddiy siljitish shifrining bir qismi hisoblanadi. Bu shifrni rimlik imperator Gole Yuliy sezar o‘ylab topgan. Shifrlashda matnning har bir harfi boshqa harf bilan quyidagi qoida asosida almashtiriladi. Harflarni almashtirishda kelayotgan yozuv harflarini k-ga siljitib almashtiriladi. Bu erda M – butun son hisoblanib, ochiq matni belgisini biror alfavitdagi o‘rni, S – butun son bo‘lib, shifr belgini biror alfavitdagi o‘rni.C=(M+k)modm, m - alfavit uzunligi. Deshifrlash ifodasi esa M=(C-k)modm ifoda bilan ifodalanadi. Yuliy sezar bevosita k = 3bo‘lganda ushbu usuldan foylangan. Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarning o‘z navbatida, bir xil harflarga almashishidir. Masalan, matn sifatida T0=KOMPUTER so‘zini va K=3 deb oladigan bo‘lsak sezar usuli natijasida quyidagi shifrlangan yozuv hosil bo‘ladi: T1 = NRPSXWHU. Polibiya kvadrati. Bu sodda o‘rnigaqo‘yish usuli sanalib, qadimgi Yunonistonda yaratilgan va dastlab grek alfaviti uchun ishlab chiqilgan, so‘ngra boshqa alfavitlar uchun foydalanilgan. Ushbu usul bosqichlari quyidagilar: 1-bosqich. Shifrlash jadvalini yaratish.Tanlangan belgilardan tashkil topgan alfavitni iloji boricha tomonlari teng bo‘lgan jadvalda ifodalanadi. Jadval tomonlari qanchalik bir-biriga yaqin bo‘lsa, bardoshligi shunchalik yuqori bo‘ladi. Quyida lotin va kiril alfavitlari uchun taklif etilgan jadvallar keltirilgan.

2. Lotin alifbosi asosida 1 2 3 4 5 1 A B C D E 2 F G H I J 3 K L M N O 4 P Q R S T 5 U V X Y Z 2-bosqich. Shifrlash.Ishlab chiqilgan alfavitlar asosida shifrlash jarayonini turli usullar asosida amalga oshirish mumkin. Quyida ularning 3 ta usuli keltirilgan. 1- Shifrlash usuli. Bu usulda shifrlash uchun ochiq matn yuqoridagi jadvallardan biri foydalaniladi. Ochiq matn harflari jadvaldan olinib, tagidagi belgi unga mos shifr matn belgini ifodalaydi. Quyida “SOMETEXT” ochiq matnini shifrlash keltirilgan. Ochiq matn belgisi: S O M E T E X T Shifr matn belgisi : Y T R J Z J C Z Olingan natijaviy shifr matn “YTRJZJCZ” ga teng bo‘ladi. 2- Shifrlash usuli. Bu usulda ma’lumotni shifrlashda uning jadvaldagi joylashgan o‘rnidan foydalaniladi. Ochiq matn belgilari: S O M E T E X T Gorizontal o‘rni: 4 5 3 5 5 5 3 5 Vertikal o‘rni: 4 3 3 1 4 1 5 4 Shundan so‘ng koordinatlar qator bo‘yicha juftlanib o‘qiladi va quyidigiga ega bo‘linadi: 45 35 55 35 43 31 41 54. Shundan so‘ng yuqoridagi juftliklar gorizontal va vertikal koordinatalar shaklida ifodalanadi. Gorizontal koordinatasi: 4 3 5 3 4 3 4 5 Vertikal koordinatasi: 5 5 5 5 3 1 1 4

3. Shifr matn beligisi: Y X Z X N C D U 3- Shifrlash usuli. Bu usulda ma’lumotni shifrlashda uning jadvaldagi joylashgan o‘rnidan foydalaniladi. Ochiq matn belgilari: S O M E T E X T Gorizontal o‘rni: 3 4 2 5 4 5 3 4 Vertikal o‘rni: 4 3 3 1 4 1 5 4 Shundan so‘ng koordinatlar qator bo‘yichao‘qiladi va quyidigiga ega bo‘linadi: 3425453443314154. Shundan so‘ng olingan ketma-ketlik chapga siklik bir belgiga siljitiladi va 4254534433141543 ketma-ketlik olinadi va u juft-juft qilib yoziladi, 42 54 53 44 33 14 15 43. Shundan so‘ng yuqoridagi juftliklar gorizontal va vertikal koordinatalar shaklida ifodalanadi. Gorizontal koordinatasi: 4 5 5 4 3 1 1 4 Vertikal koordinatasi: 2 4 3 4 3 4 5 3 Shifr matn beligisi: I U P T N Q V O 3.Affin tizimidagi sezar usulida har bir harfga almashtiriluvchi harflar maxsus formula bo‘yicha aniqlanadi: E(x)=ax+b (modm), bu yerda a, b - butun sonlar bo‘lib, kalitlar hisoblanadi, 0≤a, b<m. m –alfavit uzunligi. Deshifrlash jarayoni quyidagi formula asosida amalga oshiriladi: ( ( )) = ( ( ) − ) . Bu yerda a-1 modm bo‘yicha a ga teskari bo‘lgan son. Lotin alfaviti foydalanilganda u quyidagicha raqamlanadi: A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 Shifrlash. Ushbu usulda ma’lumotlarni shifrlash uchun “ATTACK AT DAWN” ochiq matni olinib, kalit sifatida a=3 va b=4 olindi. Alfavit uzunligi m=26 ga teng. Bu holda shifrlash funksifsining umumiy ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi: = ( ) = (3 + 4) 26. Yuqoridagi jadvalga

4. asoslanib quyidagini olish mumkin: Xabar A T T A C K A T D A W N 0 19 19 0 2 10 0 19 3 0 22 13 Shifrlashning umumiy ko‘rinishi esa quyidagicha bo‘ladi: Xabar A T T A C K A T D A W N 0 19 19 0 2 10 0 19 3 0 22 13 x 4 61 61 4 10 34 4 61 13 4 70 43 3x+4 4 9 9 4 10 8 4 9 13 4 18 17 (3x+4)mod26 Shifr matn E J J E K I E J N E S R ( ) = ( − Deshifrlash jarayoni. Deshifrlash formulasi ) = 9 , b=4 va m=26 ga teng bo‘ladi. ga teng bo‘lib, Shifr matn E J J E K I E J N E S R 4 9 9 4 10 8 4 9 13 4 18 17 Deshifrlashning umumiy ko‘rinishi esa : Shifrmatn E J J E K I E J N E S R 4 9 9 4 10 8 4 9 13 4 18 17 y 0 45 45 0 54 36 0 45 81 0 126 117 9(y-4)

5. 0 19 19 0 2 10 0 19 3 0 22 13 9(y-4)mod26 Xabar A T T A C K A T D A W N Olingan alfavitdagi barcha belgilarni shifrlash natijasi quyidagiga teng bo‘ladi. Xabar A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z x 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 (3x+4) mod26 4 7 1 1 1 1 2 2 2 5 8 1 1 1 2 2 0 3 6 9 1 1 1 2 2 1 0 3 6 9 2 5 1 4 7 0 3 2 5 8 1 4 Shifr matn E H K N Q T W Z C F I L O R U X A D G J M P S V Y B