Milieuhandhaving in Vlaanderen nieuwe stijl

1. Milieuhandhaving in Vlaanderen nieuwe stijl Prof. dr. Michael G. Faure LL.M. Voorzitter Vlaamse Hoge Raad voor de Milieuhandhaving VOKA Kortrijk Gewijzigde milieuhandhaving sinds 2009: een eerste evaluatie 9 maart 2010 www.vhrm.be

2. Inhoud • Inleiding • Een stukje historie • Belangrijke stappen in ’90-er jaren • Blijvende problemen: empirie • Een vernieuwde milieuhandhaving in het Vlaamse Gewest • Nieuwe toezichtrechten • Bestuurlijke handhaving • Strafrechtelijke handhaving • Nieuwe instellingen • Conclusies www.vhrm.be

3. 1. Inleiding • Milieuhandhaving in Vlaamse Gewest al lang zorgenkindje • Stille revolutie op 1.5.2009 • Doel van deze voordracht: • Kort schetsen van redenen • Enkele consequenties • Alleen grote lijnen • Andere sprekers details • Evaluatie nog onmogelijk; eerste “echte” zaken moeten nog komen www.vhrm.be

4. 2. Een stukje historie • Milieuhandhaving begon met Columbo (Paul Morrens) • Schoonmaak Antwerpse haven • Maar resultaten teleurstellend: • Vele vrijspraken wegens onder meer • Geen strafrechtelijke verantwoordelijkheid rechtspersoon • Wettelijk kader ontoereikend • Geen gespecialiseerde parketten of magistraten www.vhrm.be

5. 3. Belangrijke stappen in ’90-er jaren • Interuniversitaire Commissie Herziening Milieurecht (Bocken) • Voorontwerp decreet milieubeleid in 1995 • Leidde tot modernisering Vlaams milieurecht (BSD, VLAREBO etc.) • Maar eerder al: MVD, VLAREM I + II (september 1991) • Wet 4 mei 1999: strafrechtelijke verantwoordelijkheid rechtspersoon www.vhrm.be

6. 3. Belangrijke stappen in ’90-er jaren • Noodzakelijk voor handhaving • Maar ook voor bedrijfsleven • Maar ook nog niet perfect • Toenemende specialisatie parketten en zittende magistratuur (maar nog sterke regionale verschillen) www.vhrm.be

7. 4. Blijvende problemen: empirie • Billiet en Rousseau (textielindustrie 2005): slechts in 20-30 % van inspecties: handhaving (PV, raadgeving of aanmaning) • Kans om gecontroleerd te worden: 1 in 10 jaar • Maar: targetting! www.vhrm.be

8. 4. Blijvende problemen: empirie • Billiet-Rousseau: gemiddelde boeten (rechtsgebied Gent): • Voor rechtspersonen: • € 14.569 in eerste aanleg • € 10.733 in beroep • Voor natuurlijke personen: • € 3.787 in eerste aanleg • € 7.061 in beroep • Gemiddelde verwachte sanctie (p x S): • € 87,7 • € 167 • € 181 www.vhrm.be

9. 4. Blijvende problemen: empirie • Onderzoek jaarrapporten milieu-inspectie bevestigt dit: • Vervolging bij rechtbank slechts 10 % • Seponering gemiddeld 62 % (maar bevat ook technische sepots) • Resultaten: • Kans op controle statistisch klein • Gemiddelde penale boete (verwachte sanctie) gering • Vervolgingsratio’s verschillend tussen provincies www.vhrm.be

10. 4. Blijvende problemen: empirie • Seponeringen hoog • Op zichzelf begrijpelijke strategie procureurs (targetting gelet op beperkt beschikbaar budget) • Maar: sommige zaken die waard zijn vervolgd te worden, werden geseponeerd wegens uitblijven alternatief voor strafrechtelijke reactie www.vhrm.be

11. 5. Een vernieuwde milieuhandhaving in het Vlaamse Gewest • Decreet van 21 december 2007 • Interuniversitaire commissie als voorloper (begonnen in 1990) • Zwangerschap van 19 jaar • Kernpunten: • Harmonisering van toezichtsrechten • Harmonisering van milieustrafrecht • Nieuwe relatie milieustrafrecht en milieubestuursrecht www.vhrm.be

12. 5. Een vernieuwde milieuhandhaving in het Vlaamse Gewest • Oprichting van nieuwe instellingen: • Vlaamse Hoge Raad voor de Milieuhandhaving • Milieuhandhavingscollege www.vhrm.be

13. 6. Nieuwe toezichtrechten • Decreet organiseert personen die toezichthouder kunnen zijn (16.3.1), waaronder: • Personeelsleden van het departement en de agentschappen die behoren tot verscheidene beleidsdomeinen leefmilieu, natuur en energie etc. • Provinciale toezichthouders • Gemeentelijke toezichthouders • Toezichthouders van politiezones www.vhrm.be

14. 6. Nieuwe toezichtrechten • 16.3.9: toezichthouders zien toe op de naleving van de milieuwetgeving • Controle/toezicht: zelfs zonder verdenking • Verscheidene nieuwe (of beter uitgewerkte) toezichtsrechten, waaronder: • een toegangsrecht zoals verder uitgewerkt in artikel 16.3.10; • een recht op inzage in kopie van zakelijke gegevens, zoals verder uitgewerkt in art. 16.3.11; • een onderzoeksrecht van zaken, inclusief het monsternemings- en metingsrecht, zoals bepaald in art. 16.3.15; • een onderzoeksrecht van voertuigen bepaald in art. 16.3.15; • een recht op ondersteuning door deskundigen zoals bepaald in art. 16.3.16. www.vhrm.be

15. 6. Nieuwe toezichtrechten • Belangrijk: 16.3.11: toezichthouders maken alleen gebruik van hun rechten voor zover dat redelijkerwijs nuttig wordt geacht voor de vervulling van hun opdrachten. (subsidiariteit en proportionaliteitbeginsel) • Niet revolutionair • Wel enkele belangrijke nieuwe toezichtrechten • Eenvormige regeling belangrijk www.vhrm.be

16. 6. Nieuwe toezichtrechten • Ook vertrouwen op gemeentelijke en provinciale toezichthouders www.vhrm.be

17. 7. Bestuurlijke handhaving 7.1. Bestuurlijke handhaving bestaat uit: • Bestuurlijke maatregelen Of • Bestuurlijke geldboeten + (daarbij) • Bestuurlijke ontneming van het wederrechtelijk verkregen vermogensvoordeel www.vhrm.be

18. 7. Bestuurlijke handhaving 7.2. Bestuurlijke maatregelen of bestuurlijke geldboeten: enkel voor feiten die in strijd zijn met de wettelijke voorschriften (wettelijkheidsbeginsel) (16.4.3) • En in verhouding tot feiten die aan de maatregel of boete ten grondslag liggen (proportionaliteit) (16.4.4) www.vhrm.be

19. 7. Bestuurlijke handhaving 7.3. Bestuurlijke maatregel: preventie of herstel (bijvoorbeeld stopzetting of uitvoering van werkzaamheden, volledige of gedeeltelijke sluiting van inrichting, gericht op beëindigen van milieu-inbreuk of milieumisdrijf of gevolgen ervan te voorkomen) • Niet revolutionair www.vhrm.be

20. 7. Bestuurlijke handhaving 7.4. Bestuurlijke geldboeten: verplichting op overtreder om geldsom te betalen (16.4.25) + opdeciemen zijn toepasselijk + voordeelsontneming (16.4.26) 7.5. Exclusieve bestuurlijke geldboete: voor een milieu-inbreuk (16.1.2) max. € 50.000 Volgens lijst vastgesteld door de Vlaamse Regering www.vhrm.be

21. 7. Bestuurlijke handhaving Alternatieve bestuurlijke geldboete: voor milieumisdrijven max. € 250.000 7.6. Oplegging van exclusieve administratieve geldboete • Door gewestelijke entiteit (16.4.40) na verslag van vaststelling • Tegen beslissing van gewestelijke entiteit beroep mogelijk bij milieuhandhavingscollege (niet schorsend) www.vhrm.be

22. 7. Bestuurlijke handhaving 7.7. Oplegging van een alternatieve bestuurlijke geldboete • Na vaststelling van milieumisdrijf: verbalisant stuurt PV aan PK (16.4.31) • Verbalisant verzoekt PK zich uit te spreken over al dan niet strafrechtelijke behandeling van misdrijf • PK heeft 180 dagen + aanvullend max. 180 dagen om gemotiveerd te beslissen www.vhrm.be

23. 7. Bestuurlijke handhaving • In deze periode: geen oplegging bestuurlijke geldboete mogelijk • Beslissing houdende strafrechtelijke behandeling sluit oplegging bestuurlijke geldboete uit (16.4.34) • Als PK niet beslist: geen bestuurlijke geldboete mogelijk! • Als PK beslist geen strafrechtelijke behandeling: verval van strafvordering www.vhrm.be

24. 7. Bestuurlijke handhaving • Bij alternatieve bestuurlijke boete weer procedure en • Niet schorsend beroep bij milieuhandhavingscollege www.vhrm.be

25. 8. Strafrechtelijke handhaving 8.1. Algemene bepaling 16.6.1 Elke opzettelijke of door gebrek aan voorzorg of voorzichtigheid gepleegde schending: één maand tot twee jaar en/of € 100 - € 250.000 Maar: n.v.t. op gedragingen die als milieu-inbreuk zijn gedefinieerd: exclusieve administratieve geldboete! www.vhrm.be

26. 8. Strafrechtelijke handhaving 8.2. Opzettelijke bestuurlijke maatregelen, bestuurlijke boeten of andere maatregelen niet uitvoeren, betalen of negeren: 1 maand – 1 jaar en/of € 100 – € 100.000 8.3. 16.6.2: opzettelijk en wederrechtelijke emitteren: 1 maand – 5 jaar en/of € 100 – € 500.000 • Door gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg: 1 maand – 3 jaar en/of € 100 - € 350.000 www.vhrm.be

27. 8. Strafrechtelijke handhaving 8.4. 16.6.3: opzettelijk en wederrechtelijke afvalstoffen achterlaten: 1 maand – 5 jaar en/of € 100 - € 500.000 • Door gebrek aan voorzorg of voorzichtigheid afvalstoffen achterlaten: 1 maand – 3 jaar en/of € 100 - € 350.000 8.5. Bij veiligheidsmaatregel kan verbod worden opgelegd in richting te exploiteren die aan oorsprong van het milieumisdrijf ligt www.vhrm.be

28. 8. Strafrechtelijke handhaving 8.6. Helaas: geen autonoom milieudelict, maar administratieve afhankelijkheid (contra-voorstellen commissie Bocken) www.vhrm.be

29. 9. Nieuwe instellingen 9.1. Vlaamse Hoge Raad voor de Milieuhandhaving • Stelt krachtlijnen en prioriteiten op voor het Vlaamse milieuhandhavingsbeleid • Legt een milieuhandhavingsprogramma vast • Stelt jaarlijks een milieuhandhavingsrapport op • Zorgt in het algemeen voor afstemming en coördinatie milieuhandhaving in Vlaams Gewest www.vhrm.be

30. 9. Nieuwe instellingen 9.2. Milieuhandhavingscollege • Administratieve rechtscollege • Doet uitspraak over beroepen ingesteld tegen beslissingen gewestelijke entiteit • Heeft een griffie en permanent secretariaat • Onafhankelijk van de regering (16.4.23) www.vhrm.be

31. 10. Conclusies 10.1. Copernicaanse revolutie (Heyman): • Algemene invoering van milieubestuursstrafrecht • Belangrijke verschuiving van zwaartepunt • Belangrijke harmonisatie milieustrafrecht • Potentie voor coördinatie www.vhrm.be

32. 10. Conclusies 10.2. Evaluatie: op papier positief • Invoering bestuursstrafrecht kan effectiviteit handhaving verhogen • Milieustrafrecht kan focussen op belangrijke zaken • Of dit in de praktijk ook zo uitwerkt, zal afhangen van bereidheid overheden om mee te werken www.vhrm.be

33. 10. Conclusies • Belangrijke taak Vlaamse Hoge Raad voor Milieuhandhaving • Maar: wetswijziging kan potentieel leiden tot www.vhrm.be

34. 10. Conclusies Verbetering van milieuhandhaving in het Vlaamse Gewest! www.vhrm.be