INGAS 200 7 2 . ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ

1. INGAS 2007 2. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL FARKLI BASINÇTA ( 50-75 mbar) ŞEHİRİÇİ DAĞITIM ŞEBEKESİEGO GENEL MÜDÜRLÜĞÜÜmit KESERMakine ve Kaynak MühendisiEGO Genel MüdürlüğüGaz Dairesi BaşkanlığıAnkara – Türkiyeumutkeser@yahoo.com

2. Türkiye’de ilk defa havagazı üreten ve bunu 1929-1988 yılları arasında devam ettiren EGO ( Elektrik,Otobüs,Gaz) Genel Müdürlüğü yine ilk defa Doğalgazın Şehir içinde Dağıtımı ve kullanımını başlatmıştır. Alçak basınçlı ( 50-75 mbar) Sistem olarak kurulan Dağıtım Sistemi daha sonradan kurulan İstanbul’da (İGDAŞ),Bursa’da(BOTAŞ) ve Eskişehir’de (BOTAŞ) tarafından uygulanmamıştır. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

3. Dağıtım Şebekesi Sistem olarak B Tipi RS(Regilation Station)’nun büyüklüğü, daha sonrasında diğer sistemlerden farklı olarak kullanılan C tipi RS ‘ler ve kullanılan boru çaplarının farklı olması nedeni ile İşletmecilik - bakım ve onarım işleri açısından farklılık arz etmektedir. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

4. Hava gazı İşletmeciliğinden kalan tesislerin o günkü şartlar neticesi kullanımı zorunlu hale gelince ; Doğalgazın işletim Sistemi Alçak Basınçlı Sistem olarak planlanmış ve tüm çalışmalar buna uygun olarak yapılmıştır. Gaz Basıncı ayarlama- düşürme işi yapan Regülatör İstasyonları (RS), ölçüm yapılan RMS’ler, A,B,C tipi olarak sınıflandırılırlar INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

5. Bu istasyonlardan C tipi olanı diğer dağıtım firmalarından farklı olarak kullanılmıştır. B tipiRS’ler de diğerlerinde genelde 5000 (m3/h) olarak kullanılırken, Ankara’da ihtiyaçlar göz önüne alınarak yedek hatlı olarak 125.000 (m3/h) kapasiteye kadar olanları kullanılabilmektedir. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

6. Havagazı (şehir gazı da denir) doğalgazdan farklı bir gazdır. Yanıcı özellikte, havadan hafif ve zehirlidir. Kullanılabilmesi için temizlenmesi gerekir. Havagazı, yağlı huy denilen, uzun alevli huy –kok-kömüründen elde edilir. Ortalama olarak yüz litre havagazında, 55 litre hidrojen, 35 litre karbon dioksit ve azot bulunur. Havagazı, renksiz, özel kokulu bir gazdır. Bileşiminde karbon monoksit bulunduğu için zehirlidir. İçinde bulunan bütün gazlar yanıcıdır. Yalnız karbon dioksit yanmaz. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

7. EGO Genel Müdürlüğü, (1929 -1988) yılları arasında belediye ve mücavir alan içinde havagazı üretimi için tesisler kurmak, işletmek ve abonelere dağıtımını yapmak üzere kurulmuştur. Güvercinlik ve Maltepe Havagazı Fabrikaları sırasıyla (15.05.1990) ve (26.06.1990) tarihlerine kadar üretimlerini sürdürmüşlerdir. 1988 yılından itibaren BOTAŞ tarafından Ankara’ya kadar getirilen doğalgazın; Yapracık’taki A-RMS istasyonu (600.000m3/h kapasiteli) vasıtası ile gaz arzı sağlanmıştır. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

8. Hava gazı tesislerin , özellikle yer altındaki boru şebekesinin eski olması ve havagazı tesisatının projelendirilmesinin alçak basınçlı sisteme göre yapılmış olması nedeni ile orta basınçlı dağıtım sistemi tercih edilmemiştir. Doğal gaz sisteme verilmeden önce havagazı döneminden kalan artıkların temizlenmesi ve hatlardan sistem değişikliğinden dolayı yapılması gereken değişiklikler uzun zaman almış ve zaman zaman aksamalara neden olmuştur. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

9. Resimde görülen Fabrika ve Güvercinlik semtindeki benzeri Fabrika da üretilen havagazı Ankara’nın uzun yıllar ihtiyacını karşılamış,Maltepe/ Sıhhıye’deki bu Fabrika 2006 yılında yıkılmıştır. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

10. Bu çerçevede mevcut abonelerin gaz tüketim cihaz ve sistemleri dönüşümü de dahil 117.582 aboneye ulaşılmış Şebeke uzunluğu 916.001 metreyi bulmuştur.   Mevcut şebekenin temizliği,yeni hatlarla takviyesi, ve yeni regülatörlerle doğalgaz nakline uygun hale getirildi. 4 yıl süren bu proje 1991 yılı sonu itibariyle tamamlandı. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

11. Sistemin ana çalışma prensibi şöyledir; Yapracık A tipi RMS ‘den (12 – 19) bar basınçta sisteme verilen doğalgaz; Giriş basıncı (12-19) bar, çıkış basıncı (4-7) bar olan B tipi RS’ lere yüksek basınçlı ana hat boruları (X52 gradB ST) ile iletilmektedir. B-RS’ lerden (4 – 7) barda çıkan gaz orta basınç ana hat boruları ( X52 gradB ST) ile C tipi Bölge veya Müşteri RS’ lerine iletilmektedir. C-RS’ lerin giriş basıncı (4 – 7) bar, çıkış basıncı ise Müşteri talebine göre 50 mbar – 2 bar arasında ayarlanmaktadır. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

12. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL Tek ve Çift hatlı C tipi RS istasyonları

13. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

14. Diğer Gaz dağıtım bölgelerindeki tüm müşteriler için kullanılan kutu içi regülatör sisteminden farklı olarak bölgesel dağıtım ve özel müşteriler için C tipi Regülatör istasyonu kullanılmaktadır. Özellikle konutlar olmak üzere küçük tüketimli yerlere buralardan alınan hatlardan gaz verilmektedir. PE Borularla yapılan alçak basınç ana hat dağıtım borularının çapı Ø315mm.den başlamak üzere Ø250, Ø 180, Ø 125 olarak devam etmektedir. Bina girişlerinde Resimlerde görüldüğü üzere PE-ST geçiş manşonundan sonra devam eden çelik boru ucuna monte edilen vana ile servis hattı sonlanmaktadır. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

15. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL BİNA SERVİS HATTI TİPİK ÇİZİMLERİ 1 – Şebeke borusu PE 7 – Patent veya soket 900 dirsek 2 – Servis T si PE 8 – ST servis borusu 3 – Manşon PE 9 – Ana servis vanası ( TS 9809 ) 4 – Servis borusu PE 10 – ST Tapa 5 – Geçiş manşonu ST / PE 11 - ST Kelepçe 6 - PVC kılıf

16. Ana hattan Servis T’si vasıtası ile alınan gaz Servis hattına verilmektedir. Servis T’si içindeki vana, gaz basıncına ayarlı otomatik vana olmayıp elle açılıp kapatılmaktadır. Bu yüzden kazı yeri kapatılmadan açılması zorunludur. (50- 75) mbar basınçla alçak basınçlı hattan ve servis hattından gelen gaz binanın içindeki kolon hattından geçerek sayaç öncesindeki regülatör vasıtası ile 21 mbar basınca düşürülmekte ve kullanıma sunulmaktadır. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

17. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL BİNA SERVİS HATTI TİPİK ÇİZİMLERİ 1-ŞEBEKE BORUSU PE 5-UYGUN MALZEMEDEN PVC KILIF 2-SERVİS T si PE 6-FİBER KILIF 3-MANŞON PE 7-ÇE SERVİS HATTI BORUSU 4-PE SERVİS HATTI BORUSU 8-SERVİS VANASI ( TS 9809 )

18. Altyapıdaki PE borulama sisteminde ise diğer şehir dağıtım sistemlerinden farklı çaplarda borular kullanılmaktadır. Ø25 -32-63-125mm. çaplara ilaveten Ø180-250-315 mm. Çaplarında borular da kullanılmaktadır. Bunlardan özellikle Ø250 ve Ø315 mm. Çapında olanlar diğer dağıtım bölgelerinde kullanılmamaktadır. Ø25 – 125mm arası çaplardaki borular Manşon kullanılarak Elektrofusion Kaynak Makinası ile, Ø180 – 315 mm. Arası çaplardaki borular ise Buttfusion (Alın) Kaynağı Makinası ile Alın kaynağı yöntemi ile birleştirilmektedir. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

19. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL • Bu büyük çaplı borularda hasar veya arıza olması halinde kullanılan boğma sistemleri oldukça büyük olup, Hidrolik sistemlerle çalıştırılmaktadır. Resimde görülen PE borunun çapı 315 mm. dir.

20. Alın Kaynağı makinası otomatik ,yarı otomatik ve elle kumandalı çalışma sistemine göre ayrı modellerde olup Resimde görüldüğü tipte ve Kelepçe,Traş makinası, Ütü makinası ve Kumanda makinası ile bağlantı kablosundan oluşmaktadır. Saha çalışmalarında enerji ihtiyacı Jeneratör vasıtası ile sağlanmaktadır. Boruların birbirlerine yaklaştırılması, boru uçlarının temizlendikten sonra alın alına gelebilmesi için düzgün bir şekilde traşlanması gereklidir. Ütü vasıtası ile eritilen boru alın kısımları ütü aradan çekildikten sonra basınla birbirlerine yapıştırılarak eriyen kısımların birbirine yapışması ve birleştirilmesi sağlandığından metoda Alın Kaynağı ismi verilmiştir. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

21. Borunun çapına ve et kalınlığına göre soğuma süresi belirlenmekte ve soğuma tamamlandıktan sonra gözle kontrol edilmektedir. Daha sonra Budak alma makinası ile dış ve mümkünse iç budaklar kazınmakta ve elle muayene sonucu kaynak kontrolü yapılmaktadır. Manşon bulmakta sıkıntı olan ve kangal boru üretilmediği dönemlerde Ø125’lik PE boru da bu metodla birleştirilmekte idi. Ø 180-250-315’lik PE boruların birleştirilmesi yani kaynağında bu metod ve Alın Kaynağı Makineleri kullanılmaktadır. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

22. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

23. II.Teslim noktası Projesi ile (Mevcut Yapracık Besleme Noktasına ilaveten) Şehir Güneyden İkinci bir noktadan beslenerek Gölbaşı, Pursaklar ringi sağlanmıştır. Bu projede; 87.000 metre yüksek basınç hattı, 1 adet A tipi RMS ve 2 adet B tipi RMS İstasyonu yapılmıştır. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

24. “EGO SCADA PROJESİ” ile; Toplam; 18 adet Yüksek Basınç istasyonu, 214 adet Orta Basınç istasyonu, 218 adet Müşteri istasyonu( C tipi) olmak üzere tüm istasyonların uzaktan izlenebilmesi için gerekli ekipmanlar monte edilmiştir. İstasyonların uzaktan izlenmesini sağlayan Kontrol Merkezi kurulmuştur Ek iş olarak ta 4adet YB, 71 adet OB, 53 adet Müşteri istasyonu( C tipi) olmak üzere montaj işleri devam etmektedir. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

25. Yine “EGO SCADA PROJESİ” ile; 1300 km lik Mevcut doğalgaz hatları sayısallaştırılıp akıllı bilgi halinde mevcut “Doğalgaz bilgi sistemi’ne” entegre edilmiştir. Bugün için yaklaşık 5000 km. lik hattımız akıllı bilgi olarak sistemde mevcuttur. “SCADA” ve “Doğalgaz Bilgi Sistemi” Entegrasyonu sağlanmıştır. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

26. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL EGO Genel Müdürlüğü 1988/94 ve 1994/2006 yılları yapılan işlerle ilgili Mukayese Tablosu

27. Hava gazı’ndan kalan sistemi kullanma amacı ile Alçak basınçlı sistemin kurulması ve bütün projelendirmelerin buna göre yapılması nedeni ile bugün diğer dağıtım firmalarından farklı bir sistem kullanılmaktadır. Özellikle basıncın düşük olması nedeni ile boru çapları yükselmekte ve bu da yatırım maliyetlerini arttırmaktadır. Ayrıca üç ayrı basınç grubunda boru döşendiğinden yeraltına daha fazla boru yığıntısı yapılmakta bu da zaten alt yapısı sorunlu olan Büyük şehirlerde sorun olmaktadır. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

28. Basıncın düşük olması nedeni ile sinsi gaz dediğimiz gaz zayıf bulduğu( özellikle PTT rögarları ve Kanalizasyonlardan) yerlerden sızmakta hesapta olmayan kazalara ve patlamalara neden olmaktadır. Yatırım Maliyetinde %35-40’lara varan artı maliyetler getirmektedir.Bu sayılan sakıncalarından dolayı yeni Doğalgaz yatırımı yapılacak yerlerde bu metodun kullanılması uygun değildir. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL

29. TEŞEKKÜR EDERİM.. INGAS 20072. ULUSLARARASI DOĞALGAZ İŞLETMECİLİĞİ SEMPOZYUMU ve SERGİSİ 24-25-26 Nisan 2007 İSTANBUL