Ödemeler Dengesi ve Uluslararası Yatırım Pozisyonu

1. Ödemeler Dengesive Uluslararası Yatırım Pozisyonu R. Hakan ÖZYILDIZ Nisan 2014 www.hakanozyildiz.com hakaozyildiz@gmail.com

2. AVUCUNUZU AÇMAYI DENEDİNİZ Mİ? Asya'da maymun yakalamak için kullanılan bir çeşit tuzak vardır:Bir Hindistan cevizi oyulur ve iple bir ağaca veya yerdeki bir kazığabağlanır. Hindistan cevizinin altına ince bir yarık açılır ve oradan içinetatlı bir yiyecek konur. Bu yarık sadece maymunun elini açıkken sokacağıbüyüklüktedir. Yumruk yaptığında elini dışarı çıkaramaz. Maymun tatlınınkokusunu alır, yiyeceği yakalamak için elini içeri sokar, ama yiyecekelindeyken elini dışarı çıkarması olanaksızdır. Sıkıca yumruk yapılmış el,bu yarıktan dışarı çıkmaz. Avcılar geldiğinde maymun çılgına döner, amakaçamaz. Aslında bu maymunu tutsak eden hiçbir şey yoktur. Onu sadece,kendi bağımlılığının gücü tutsak etmiştir. Yapması gereken tek şey, eliniaçıp yiyeceği bırakmaktır. Ama zihninde açgözlülüğü o kadar güçlüdür ki butuzaktan kurtulan maymun çok nadir görülür. “AÇ DOYAR, AÇ GÖZLÜ DOYMAZ” www.hakanozyildiz.com

3. Türkiye’de GSYH büyümesi ile sermeye akımları arasında çok yakın bir ilişki var. Büyüme dışarıdan gelecek dövize bağlı. www.hakanozyildiz.com

4. Tanım • Makro ekonomik hesaplar; Milli gelir, Ödemeler Dengesi, Para, Kamu Maliyesi ve Fon Akımları Hesaplarından oluşur • Ödemler dengesi, geniş anlamıyla bir ekonomide yerleşik kişilerin (Merkezi Hükümet, parasal otorite, bankalar, gerçek ve tüzel kişiler), diğer ekonomilerde yerleşik kişiler (yurtdışında yerleşikler) ile belli bir dönem içinde yapmış oldukları ekonomik işlemlerin sistematik kayıtlarını elde etmek üzere hazırlanan istatistiki bir rapordur. • Ekonomik işlemler; • Mal, hizmet ve gelirle ilgili işlemleri, • Finansal varlık ve yükümlülüklerle ilgili işlemleri, • Bir ekonomide yerleşik kişilerden diğer ekonomide yerleşik kişilere karşılıksız olarak reel ya da finansal kaynakların sağlandığı transferleri kapsar. • Tanımda iki temel kavram bulunmaktadır: • Ekonomi = bir hükümet tarafından idare edilen coğrafi bölge, • Yerleşikler = bir ekonomide bir yıldan fazla süre ile devamlı ve düzenli olarak ikamet eden, o ekonomi içerisinde faaliyette olan kurum ve kişiler www.hakanozyildiz.com

5. İlkeler • Ana ilke, her bir işlemin eşit değerlerde iki ayrı kaleme kayıt ile çift kayıt muhasebe sistemine uygun olarak kaydedilmesi. (+) işaretler alacak kaydı iken (-) işaretler borç kaydıdır. Her işlem bir “alacak” bir de “borç” olmak üzere iki kaydı gerektirmektedir. • Ödemler dengesi istatistiklerinde; • Alacak (+) kayıtlar; • Cari işlemlerde, reel kaynak (mal ve hizmet) ihracını • Sermaye işlemlerinde, yükümlülük artışını veya varlık azalışını • Borç (-) kayıtlar; • Cari işlemlerde, reel kaynak (mal ve hizmet) ithalini • Sermaye işlemlerinde, yükümlülük azalışını veya varlık artışını gösterir. • Örnek: • 100 birimlik ihracat işlemi Alacak Borç Cari işlemler Hesabı: İhracat 100 Sermaye ve Finans Hesapları: Diğer yatırımlar/Varlıklar/Bankaların Döviz Varlk 100 www.hakanozyildiz.com

6. Standart sınıflandırma - 1 • I – Cari işlemler • II – Sermaye Hareketleri • III – Rezerv [(-) artışı gösterir] • IV – Net hata ve noksan (dengeleme kalemidir. Herhangi bir yere kaydı yapılamayan işlemler burada gösterilir) www.hakanozyildiz.com

7. Standart sınıflama -2 I – CARİ İŞLEMLER HESABI Önemli kalemler: • Mal ve hizmetler • Gelirler • Cari transferler (karşılıksız transferler) • Mal ve hizmetler • Mallar • Hizmetler • Gelirler Çalışanların ücretleri, doğrudan yatırım, portföy yatırımları ve diğer yatırımlardan elde edilen gelir ve ödenen tutarlar. (Kar transferleri, alınan ve ödenen faizler vs) • Cari transferler Ekonomiye mal, hizmet ya da para girişi gerçekleştiği halde, bu girişler karşılığında kaynak transferi yapılmayan transferleri içermektedir. Genel Hükümet ( hibe, vb) Diğer sektörler (işçi havaleleri ve diğer transferler) www.hakanozyildiz.com

8. Standart sınıflama -3 II – SERMAYE VE FİNANS HESAPLARI A – Sermaye hesabı a-Sermaye transferleri (borcun bağışlanması, göçmen transferleri gibi) b-Üretilmeyen, finansal olmayan varlıklar (kara parçası gibi üretilmeyen varlıların alım/satımı ile patent yayımlama hakkı gibi maddi olmayan varlıklar) B-Finans Hesapları 1- Doğrudan yatırımlar, 2- Portföy yatırımları, 3- Finansal türevler, 4- Diğer yatırımlar, 5- Rezerv varlıklar Bunlardan “Rezerv Varlıklar” hariç diğer kalemler, varlık ve yükümlülük ayrımında, “Doğrudan yatırımlar” yatırımın türüne göre, “Portföy yatırımları” sektör ve enstrümanlara göre, “Finansal türevler” sektörlere göre, “Diğer yatırımlar” enstrüman, sektör ve vadeye göre, alt gruplara ayrılırlar. Sektörler: • Parasal otorite ( Merkez Bankası, TCMB) • Merkezi hükümet ( Kamu kesimi- Hükümet, Mahalli İdare vs) • Bankalar (Kamu ve özel bankalar, katılım bankaları ) • Diğer sektörler (Kamu ve özel kuruluşlar) Vadeler: -Kısa vade= vadesi 1 yıla kadar olanlar -Uzun vade= vadesi 1 yıldan uzun olanlar www.hakanozyildiz.com

9. Ödemeler dengesi analitik sunum: Bir tür özet www.hakanozyildiz.com

10. Ayrıntılı sunumda tüm detaylar bulunur:Dış Ticaret www.hakanozyildiz.com

11. Hizmetler dengesi www.hakanozyildiz.com

12. Gelir dengesi www.hakanozyildiz.com

13. Sermeye hesabı: varlıklar www.hakanozyildiz.com

14. Sermaye hesabı: yükümlülükler www.hakanozyildiz.com

15. CARİ İŞLEMLER DENGESİ VE YURTİÇİ TASARRUFLAR • Milli gelir; • Y= C+I+G+(X-M) (1) • Y = Milli Gelir • C = Toplam Tüketim • I = Toplam Yatırım • G = Devlet Harcamaları • X = İhracat (toplam döviz gelirleri) • M = İthalat ( toplam döviz giderleri) • (X-M) = cari işlemler dengesi www.hakanozyildiz.com

16. Yatırım tasarruf dengesi • Tüketilmeyen kullanılabilir gelir = tasarruf • O zaman kullanılabilir gelir: Y – T = C + S (2) • T = Vergiler • S = Toplam özel kesim tasarrufları • (1) ve (2) beraber yazılırsa; • (S - I) + (T- G) = (X – M) • Burada (S-I) özel kesimin tasarruf-yatırım dengesini, • (T-G) kamu kesiminin finansman dengesini • (X-M) cari işlemler dengesini gösterir. www.hakanozyildiz.com

17. HARCANABİLİR GELİR 1 www.hakanozyildiz.com

18. HARCANABİLİR GELİR 2 www.hakanozyildiz.com

19. Denge!? www.hakanozyildiz.com

20. www.hakanozyildiz.com

21. Dengeyi sabit fiyatlarla izlemek lazım www.hakanozyildiz.com

22. Büyümenin kaynağı dışarıdan www.hakanozyildiz.com

23. Kamu borçlanma gereği azalsa da devam ediyor(Yıllar : 2011-12-13-14-15) www.hakanozyildiz.com

24. Tasarruf < Yatırım ise Cari Açık? www.hakanozyildiz.com

25. İçeride tasarruf olmayınca... www.hakanozyildiz.com

26. Tasarruf açığının büyük kısmı kamudan. Yeteri kadar kemer sıkamıyor. www.hakanozyildiz.com

27. Çin cari fazla veriyor. Amerikan Hazinesinin en iyi müşterilerinden birisi www.hakanozyildiz.com

28. Kimler tasarruf edebilir? • Ekonomide faktör gelirleri. • Kar gelirleri – SERMAYE - Özel sektör (Bankalar, şirketler) • Faiz geliri elde edenler (Kişiler ve şirketler) • Maaş ve ücret geliri olanlar - EMEK • Rant geliri elde edenler ( Toprak, gayrimenkul) • Bu tasarrufların ne kadarı yurt içinde tutuluyor? www.hakanozyildiz.com

29. Gelir gruplarına göre hanehalkının tasarruf oranları. Gelir olsa birikim de olacak. www.hakanozyildiz.com

30. Genç nüfus tasarrufun önündeki engellerden birisi www.hakanozyildiz.com

31. Şirketler de tasarruf sorunu yaşıyor www.hakanozyildiz.com

32. Reel sektör yurtdışından kendi parasını mı borçlanıyor? www.hakanozyildiz.com

33. Türkiye borçlanmaya mahkûm (mu?). Kamu borçları azalsa da diğer kesimlerin borcu artıyor www.hakanozyildiz.com

34. Oransal olarak gelişmeler www.hakanozyildiz.com

35. Hanehalkının borç artışına dikkat www.hakanozyildiz.com

36. Resim ortada www.hakanozyildiz.com

37. EM’lere gelen fonlarda ağırlık doğrudan yabancı sermeye yatırımlarında (FDI). Akımlar 2009 yılında, dünyada yaşanan krizden etkilendi. www.hakanozyildiz.com

38. EM’lerde tahvil alanların çoğunluğu küresel kurumsal yatırımcılar. www.hakanozyildiz.com

39. Döviz dengesi cari açıktan farklıdır www.hakanozyildiz.com

40. Son dönem aylık veriler www.hakanozyildiz.com

41. Kısa vadeli kaynak, orta vadeli kaynak farkı www.hakanozyildiz.com

42. Son aylık veriler www.hakanozyildiz.com

43. Uluslararası yatırım pozisyonu www.tcmb.gov.tr Ödemeler dengesi ve uluslararası yatırım pozisyonu raporları ve verileri

44. Döviz akımları Stok değerler ÖDEMELER DENGESİ ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU I-Cari Açık A. Dış Ticaret Dengesi İhracat (+) İthalat (-) B. Hizmetler Dengesi Turizm (+) C. Gelir Dengesi Faiz gelirleri (+) Faiz Ödemeleri (-) D. Cari transferler III-Net Hata ve Noksan Uluslararası Yatırım Pozisyonu (Net) Varlıklar Yurt dışında doğrudan yatırımlar Portföy Yatırımları Hisse senetleri Borç senetleri Diğer yatırımlar Rezerv varlıklar Yükümlülükler Yurt içinde doğrudan yatırımlar Portföy Yatırımları Hisse Senedi DİBS + Eurobond Diğer yatırımlar Ticari Krediler Krediler TCMB Hükümet Bankalar Reel Sektör+Hanehalkı Mevduatlar Finansman ihtiyacı II-Sermaye ve Finans Hesapları 1. Doğrudan Yatırımlar Yurtdışında (+) Yurtiçinde (-) 2. Portföy Yatırımları Varlıklar Yükümlülükler Hisse Senetleri DİBS + Eurobond 3. Diğer Yatırımlar Varlıklar Bankaların döviz varlıkları Yükümlülükler Ticari krediler Krediler Genel Hükümet TCMB Bankalar Reel Sektör+Hanehalkı Mevduatlar 4. Rezervler ( - artışı gösterir) Finansman kalemleri www.hakanozyildiz.com

45. Kapsam www.hakanozyildiz.com

46. Sektörel dağılım www.hakanozyildiz.com

47. Yatırım dağılımı www.hakanozyildiz.com

48. Doğrudan yatırım tanımı www.hakanozyildiz.com

49. www.hakanozyildiz.com

50. Kimlerin yut dışında döviz varlığı var? www.hakanozyildiz.com