Download
1 / 27
270 likes | 522 Views
Noxudun bakterial yanığı – Pseudomonas syringae pv. Pisi ( Sackett ) Young et. al. Təsnifatda yeri : Qrammənfi aerob çubuqlar və kokklar bölməsi , Pseudomonaceae fəsiləsi , Pseudomonas cinsi Sinonimləri :
E N D
Noxudun bakterial yanığı – Pseudomonas syringae pv. Pisi (Sackett) Young et. al Təsnifatdayeri: Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, Pseudomonaceaefəsiləsi, Pseudomonas cinsi Sinonimləri: Pseudomonas pisiSackett; Bacterium pisi (Sackett) E.F.Smith; Phytomonaspisi (Sackett) Bergey et. al Biolojiqrupu: Hemibiotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Bakterioznoxudundamar (boru) xəstəliyininəmələgəlməsinəsəbəbolur. Patogenbitkininbütünyerüstühissələrini (gövdə, saplaq, yarpaq, yarpaqyanlığı, paxla) yoluxur. Yarpaq, gövdəvəpaxlalardatündmərkəzliqəhvəyihəlqəviləkələrformalaşır. Belələkələrgenişhaşiyəiləəhatəlidir. Toxumlardaləkəsarı, həlqəvi, zəifbasıqdır. Bakteriyaboruyığınınadaxilolurvəsoluxmatörədir. İstihavalaruzunmüddətlişehvəyayağışlarlamüşayətolunduqdazərərlikdahadayüksəlir. Pseudomonassyringaebakteriyasınınhüceyrələriadətən 0,6-0,8 x 1,1-3,2 mkmölçülüdüzçubuqludur. Monotrixqamçıhesabınahərəkətlidir. Qrammənfidir. Patogenistirahətmərhələsinəmalikdeyil. Kartofaqarındakoloniyalarıhəlqəvi, boztəhərağrənglidir. Böyüməüçünoptimaltemperatur 27-280C, maksimal 37,5 vəminimal 70C-dir. İlkininfeksiyayoluxmuşbitkiqalıqlarındavənoxudtoxumlarındagələcəkmövsüməqədəryaşayır. Ekologiyası. İnfeksiyanınyayılmasıüçünyüksəktemperatur (25-300C) və 90%-likhavanınnisbirütubətitələbolunur.
Yayılması. NoxudunbakterialyanıqxəstəliyiABŞ, Kanada, Uruqvay, İngiltərə, İrlandiya, Macarıstan, Rumıniya, Avstraliyavəbaşqaölkələrdəgenişyayılmışdır. MDBməkanındaxəstəlikRusiyaFederasiyasınınMoskva, Yaroslavl, Kirov, Voronej, Rostov, Samaravəs. vilayətlərində, habeləBelorus, Qazaxıstan, Moldova, Ukraynadadaqeydəalınmışdır. Noxuddabakterialyanıqxəstəliyinitörədənbakteriyaölkəmizinbütünbölgələrində, xüsusiləNaxçıvanMR, Cəlilabad, MasallıvəAbşeronyarımadasındadahagenişyayılmışdır. Təsərrüfat əhəmiyyəti. Patogen noxuddan əlavə digər paxlalı bitkiləri də yoluxur. Bakterial yanıq xəstəliyinin zərəri yarpaq ayələrinin və paxlalıların saplarının ölməsi ilə ifadə edilir. Bu assimilyasiya səthinin kəskin azalmasına və bitkinin məhsuldarlığının düşməsinə səbəb olur. V.Rojkovan (1986) göstərir ki, Qazaxıstanın Kokçetan vilayətində bitkilərin yoluxması 35%-ə çatır. Moldovada güclü yoluxma zamanı məhsuldarlıq 70%-ə qədər aşağı düşür. Mübarizə tədbirləri: Davamlı sortların becərilməsi, optimal aqrotexnika, növbəli əkin dövriyyəsinə əməl edilməli, bitki qalıqlarının ciddi surətdə məhv edilməsi, toxum materialının təmizlənməsi və s. önəmli tədbirlər hesab edilir. Bun-dan əlavə səpin qabağı toxumlar dərmanlanmalıdır: TMTD 400- 10 l/h; taçıqaren – 6l/t; vitoros -3 l/t və s. Toxumluq noxud sahələrində xəstəliyin ilkin simptomları göründükdə kontakt təsirə malik mis tərkibli fungisidlərdən (1%-li bordo məhlulu, 0,5%-li monika bordo) biri ilə çiləmə aparılır. İşçi məhlulun məsarifi 400 l/ha.
2.3 Dənli-paxlalı bitkilərin virus mənşəli xəstəlikləri və onlarla mübarizə • Lobyanın adi və ya yaşıl mozaikası – Bean yellow mosaic virus Bu xəstəlik üçün damar yaxınlığında mozaik rəng dəyişməsi xarakterikdir. Yarpaqlar bu zaman bərabər qaydada inkişaf edə bilmir, yarpaq ayəsi deformasiya uğrayır, onun ayrı-ayrı hissələri qovuğa oxşar qabarır, ətrafları aşağıya doğru qıvrılır. Bitki böyümədən qalır, kökləri zəif inkişaf edir. Erkən güclü yoluxma zamanı kol cırtdanlaşır, çiçəkləyir və meyvə vermir. Xəstəliyin simptomları yüksək temperatur (22-280C və yuxarı) və havanın aşağı nisbi rütubətində daha ağır olur. Bean mosaic virus xəstə bitkilərdən alınmış toxumlarla ötürülür. Virus bitkidən bitkiyə müxtəlif mənənə növləri ilə (kartof, şaftalı və s. başqa) yayılır. Lobyadan başqa virus noxud, lyupin, paxla, yonca və s. bitkiləri də sirayətlənə bilir. Mübarizə tədbirləri. Bu xəstəliklə mübarizədə bitkilərin böyümə və inkişafını dinamikləşdirən tədbirlər kompleksinə üstünlük verilməli, növbəli əkin sisteminə əməl edilməli, bitki qalıqları sahədən kənarlaşdırılaraq məhv edilməlidir. Virusun daşıyıcıları olan mənənələrlə mübarizədə insektisidlərə üstünlük verilməlidir. Bu baxımdan Bİ 58 (1 l/ha), karbofos (1,5 l/ha) səmərəli nəticələr verir.
Lobyanın sarı mozaikası- Bean yellow sliple virus Yarpaqlarda sarı, tezliklə yayılan ləkələrin əmələ gəlməsi ilə səciyyələnir. Bitkiyə baxdıqda xloroz olduğu kimi qəbul edilir. Yarpaqlar kövrəkləşir, əyilir. Paxlalar deformasiya uğrayır. Fiziki və başqa xassələrinə görə bu virus yaşıl mozaika virusundan az fərqlənir. İnaktivasiya temperaturu 50-600C hər iki virus üçün eynidir. Lakin onların yayılma xarakterləri özgədir. Sarı mozaika xəstəliyini törədən virusun təbiətdə rezervatoru paxlalı otlardır (yonca, xəşəmbül) və s. Mübarizə tədbirləri. Sağlam bitkilərdən alınan toxum materialından istifadə edilməlidir. Virusların daşıyıcıları olan mənənələrlə vaxtında mübarizə təşkil edilməlidir. Davamlı və zəif yoluxan sortlardan istifadə edilməli, alaq otları məhv edilməlidir. Bitkilərin böyüməsini sürətləndirmək üçün balanslaşdırılmış gübrə dozalarının tətbiqi önəmlidir.
Medicago sativa L. Səpin yoncası Trifolium pratense L. Çəmən üç yarpağı
2.4 Yonca bitkisinin əsas xəstəlikləri və onlarla mübarizənin başlıca prinsipləri • Yoncanınunluşehi - ErysiphecommunisGrev. f.medicaginisDietr. Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Ascomycotaşöbəsi, Euascomycetessinfi, Erysiphalessırası, Erysiphaceaefəsiləsi, Erysiphecinsi Biolojiqrupu: Biotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlikiyununsonu-iyulunəvvəllərindəəmələgəlir. Yayınsonuvəpayızdaxəstəlikmaksimuminkişafaçatır. Yarpağınhərikitərəfindəvəgövdədəmitselvəkonididaşıyanlardanibarətasanlıqlasilinənağ, unluörtükəmələgəlir. Göbələkkleystotesilərləbitkiqalıqlarındaqışlayır. Yazdakleystotesilərdənaskosporlarətrafatullanırvəilkininfeksiyanıtörədir. Vegetasiyadövrüxəstəlikkonidilərləhəyatakeçirilir. Konididaşıyanlardüz, deməkolarki, silindrikdir. Konidilərtək-tək, ellipsoidal-silindrik, ölçüləri 24-55 x 13,5-22 mkm-dir. Kleystotesilərdağınıq-dır, 80-150 mkmdiametrli, çıxıntılarıaşağıhissədəçoxsaylı, sadədir. Kisələr (3-13) qısaayaqcıqlı, 40-85 x 25-55 mkmölçülü, 2-6 sporludur. Kisəsporlarıellipsoidal, yumurtayabənzərdir. Unluşehxəstəliyiningüclüinkişafıənistidövrlərdənsonramüşahidəedilir, buisəbitkilərindavamlılığınınaşağıdüşməsi ilə izaholunur. Xəstəliktö-rədicinininkubasiyamüddəti 2-4 gündür. Yayılması. Xəstəlikdünyanınistivəcənubrayonlarındagenişyayılmışdır. OnaYaxınŞərqdəntutmuşCənubŞərqiAsiyaölkələridədaxilolmaqlahəryerdərastgəlinir. PatogenMDBölkələriçərçivəsindəOrtaAsiyaTürkRespublikalarındadahagenişyayılmaarealınamalikdir. ÖlkəmizinNaxçıvanMR, Mil-Qarabağ, Aranrayonlarındaəngenişyayılmışxəstəliklərdənbiridir.
Ekologiyası. Xəstəliyininkişafınaquruistiiqlimstimuləedicitəsirgöstərir. Törədici 25-300Ctemperaturdadahafəalinkişafedir. Yazdatez-tezyağanqısamüddətliyağışlaristihavalarlanövbələşdikdəxəstəliyininkişafıintensivləşir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəlikotvətoxumməhsulununitkilərinəsəbəbolur. Ədəbiyyatlardaverilənməlumatlaragörəxəstəliyininkişafıüçünəlverişliillərdətoxumməhsulu 25-30% azalabilir. Xəstəliyindahabirzərəriyarpaqlarınassimilyasiyasəthininazalmasıvəonlarınvaxtındanəvvəlqurumasıiləxarakterizəedilir. Mübarizətədbirləri. Xəstəliyəqarşıdavamlısortlarınyaradıl-masıvərayonlaşdırılmasızəruridir. Səpindən 30 günəvvəltoxumlarTMTD (3-4 kq/t) hesabıilədərmanlanmalıdır. Toxumluqsahədəxəstəliyinilkinsimptomlarıgöründükdəfungisidlərdənistifadəetməkləçiləməaparılmalıdır. Sonillərtoxumluqyoncasahələrindəkumulus 4 kq/ha, skor 0,1 l/ha, tiovitdjes 4 kq/hapreparatlarınınnövbəlitətbiqitoxumməhsulunuunluşehdəntammühafizəedir. İşçiməhlulunməsarifi 400 l/ha.
Yoncanınperonosporozuvəyayalançıunluşehi - Peronosporaaestivalis Syd. Təsnifatda yeri: Chromista aləmi, Oomycota şöbəsi, Oomycetes sinfi, Peronosporales sırası, Peronosporaceae fəsiləsi, Peronospora cinsi Biolojiqrupu: Biotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Yarpaqlarınsəthindəolanləkə-lərşəffaf-yaşıl, sonrasolğunlaşan, dağınıqdır. Onlarınalttərəfindəkoni-didaşıyanlardanvəkonidilərdənibarətboztəhər-bənövşəyiörtükin-kişafedir. Diffuzyoluxmazamanıparazitbütünorqanlarayayılır, yarpaqlarşəffaf-sarıtəhərgörkəmalır, lentşəkilliuzanır, qıvrılır, alttərəfindəküllümiqdarda örtük var, bitkilər böyümədən və inkişafdan qalır, buğumları qısalır. Ən güclü yoluxmalar yazda qeydə alınır. İyulun başlanğıcından av-qustun ortalarına qədər yüksək temperatur və nəmliyin çatışmaması nəticəsində xəstəliyin inkişafı dayanır, payızda törədici üçün əlverişli şərait yarandıqda xəstəlik müəyyən qədər bərpa olunur. Təsərrüfat əhəmiyyəti. Peronosporozla orta dərəcəli yoluxmada toxum məhsulu 40,7% aşağı düşür, yaşıl kütlədə proteinin miqdarı 11,5%, güclü yoluxmada isə 15% azalır (Manutova, 1990). Mübarizətədbirləri. Aqrotexniki tədbirlərə əməl edilməli, diffuz yoluxmuş bitkilər sahələrdən çıxarılmalı, yazda tez biçin, müxtəlif yaşlı yonca sahələrinin təcrid edilməsi, növbəli əkində dənlilərdən sonra yer-ləşdirmə önəmlidir. Toxumluq sahələrdə fungisidlərlə çiləmələr aparıl-malıdır.
Yoncanınaskoxitozu – Ascochytaimperfecta Peck. Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Coelomycetessinfi, Sphaeropsidalessırası, Sphaeropsidaceaefəsiləsi, Ascochytacinsi Müasiradı: PhomamedicaginisMalbr. & Roum. var. medicaginis. Biolojiqrupu: Hemibiotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Bitkininbütünorqanlarıyoluxur. Yarpaqlardaforma, rəngvəölçülərinəgörəmüxtəlifləkələrəmələgəlir: kiçik, tünd-qəhvəyivəyademəkolarki, qara; dahairiləkələrdətündqəhvəyi, ancaqşəffafmərkəzlivəsarıtəhərhaşiyəli; əniriləkələrşəffaf-qonurvəyaşəffafsarıtünd-qonurhaşiyəlidir. Yayılması. Askoxitozyoncanınbecərildiyibütünrayonlardayayılmışdır. Ekologiyası. Askoxitozuninkişafıüçünmülayimvəaşağıtemperaturkifayətdir. Mitselinböyüməsiüçünoptimaltemperatura 20-220C, piknidəmələgəlməsiüçün 170C-dir. Erkənyazvəpayızaylarıçoxluyağıntılarlamüşayətolunduqdaaskoxitozyoncadadahasürətləinkişafedir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəliyintəsirindəntoxumməhsulu 20-25%-əqədərazalır. Mübarizətədbirləri. Toxumlarındərmanlanması, bitkiqalıqlarınınməhvedilməsi, torpağınyaxşıişlənməsi, davamlısortlardanistifadəönəmlidir.
Yoncanınqonurləkəliyi – Pseudopezizamedicaginis (Lib.) Sacc. Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Ascomycotaşöbəsi, Euascomycetessinfi, Helotialessırası, Dematieaceaefəsiləsi, Pseudopezizacinsi. Biolojiqrupu: Hemibiotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Pseudopezizamedicagi-nisməhdudixtisaslaşmışparazitdir, yalnızüçyarpaqyoncabitkisiniyoluxur. Yarpaq, saplaq, gövdəvəformalaşanpaxlalardaçoxsaylıkiçik (0,5-3 mmdiametrli) tünd-qonurvəyaqaraləkələrəmələgəlir. Ləkələrheçvaxtbirləşmirlər. Onlarınüzərindəkisəvəkisəsporlarıdaşıyanapotesilər inkişaf edir. Yayılması. XəstəlikyoncabecərilənAvropa, Asiya, Afrika, Ame-rikavəAvstraliyanınmüxtəlifölkələrindərastgəlinir. Ekologiyası. Xəstəliyinmaksimuməmələgəlməsikifayətqədəristivərütubətlihavadabaşverir. Aksosporlar 7-140Ctemperaturvə 97-100 % havanınnisbirütubətindəcücərməyəbaşlayır. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəliknəticəsində 35%-əqədəryarpaqtöküləbilir, nəticədəotməhsulukütləcə 15% aşagıdüşür. Bundanəlavəbeləotqidakeyfiyyətini itirir, xam zülalın miqdarı 10%-ə qədər azalır. Güclü yoluxma zamanı toxum məhsulu 60%-ə qədər azalmaqla, həm də səpin keyfiyyətini itirirlər. Mübarizə tədbirləri. Peronosporozda olduğu kimidir.
Yoncanınpası- UromycesstriatusSchr. Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Basidiomycotaşöbəsi, Urediniomycetessinfi, Uredinalessırası, Pucciniaceaefəsiləsi, Uromycescinsi Biolojiqrupu: Biotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Bitkininəsasənyarpaqlarıvədigəryerüstüorqanlarıyoluxur. Sirayətlənənorqanlarüzərindəqonurdağınıquredinoyastıcıqlarmüşahidəedilir. Göbələkmüxtəlifsahiblidir. Patogeninetsivəyazmərhələsisüdləyənbitkisininmüxtəlifnövlərində (Euphorbia gula, E.cyrarissias, E.heliosroria) əmələgəlir. Etsisporlarınuçuşması 2-3 həftədavametdikdənsonrasüdləyənbitkisininbudaqlarıtələfolur. Xəstəlikyoncabitkisindəmay-iyunaylarındaəmələgəlsədəonunintensivinkişafıavqust-sentyabraylarındabaşverir. Yayılması. Xəstəlikgenişyayılmışdır. Dünyanınbütünqitələrindəəkilənyemlikvətoxumluqyoncasahələrindərastgəlinir. Ekologiyası. Havanıntemperaturu 18-220Cvənisbirütubət 40-50% olduqdapatogensürətləinkişafedir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Sirayətlənmişzoğlarazməhsuldarolur. Xəstəliyinnəticəsindəbitkiçoxlumiqdardakarbohidratvəproteinitirir, toxumməhsulu 30-60% azalır. Otməhsuluvəonunqidalılıqkeyfiyyətləriyüksəkdərəcədəaşağıdüşür. Mübarizətədbirləri. Yemməqsədiləbecərilənsahələrdətələbolunanaqrotexnikitədbirlərkompleksihəyatakeçirilir. Aralıqsahibbitkiləriməhvedilir. Xəstəliyinilkinsimptomlarıgöründükdətoxumluqsahədə 25% tiltilə (0,5 l/ha) birçiləməaparılır.
