ERİŞKİNLERDE DİKKAT EKSİKLİĞİ/ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB)

1. ERİŞKİNLERDE DİKKAT EKSİKLİĞİ/ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU(DEHB) Doç.Dr. Bedriye Öncü 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

2. Konuşma planı • DEHB (tanım, etiyoloji, sıklık, ve belirtiler) • Tanı koyma süreci • Ayırıcı tanı • DEHB ile birlikte görülen hastalıklar • Tedavi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

3. Tanım DEHB ; • Kronik bir sendrom; • dikkati toplama ve sürdürme bozukluğu • dürtüsellik • aşırı hareketlilik • Kalıcı ve sürekli • Kişinin bulunduğu gelişim dönemine uymaz 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

4. DEHB • Çocuk Psikiyatrisi’nin en sık tanı konanhastalığı • Tedavinin etkileri: • Belirgin düzelme mümkün • Tedavi edilmezse pek çok psikiyatrik ve sosyal sorun 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

5. Yakın zamana dek çocukluk çağının sorunu olarak düşünülmekteydi • Psikiyatrik sınıflandırma sistemlerindeki yeri • Ölçüt sorunları 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

6. DEHB’nin görülme sıklığı • Çocuklarda DEHB sıklığı %3-10 • Erkeklerde daha sık • Klinik dışında K/E: 2/1 veya 3/1 (klinikte oran daha yüksek) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

7. Erişkinlerde DEHB görülme sıklığı • Takip çalışmaları DEHB saptanan çocukların • %80 inde ergenlik döneminde, • %50-70 inde erişkinlikte de belirtilerin devam ettiğini göstermiş. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

8. 10 ülkede yapılmış bir çalışmada yetişkinlerde DEHB sıklığı: %1.2- 7.3 (ort %3.4) • Düşük gelirli ülkelerde sıklık düşük • Yüksek gelirli ülkelerde sıklık yüksek . (Fayyad ve ark. 2007 ) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

9. Etiyoloji • Tam olarak bilinmemektedir. • Çok etkenli • Her olguda bozukluk farklı nedenlere bağlı olabilir, • Aynı olguda farklı nedenler bir arada bulunabilir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

10. Etiyoloji • Genetik • Çevresel 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

11. Etiyoloji: Genetik etkenler • DEHB olan çocukların anne babalarında da DEHB olma riski 2- 8 kat yüksek. • Tek yumurta ikizlerinde eş hastalanma oranları çift yumurta ikizlerine göre yüksek. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

12. Hangi genler? Katekolamin ve serotonin metabolizmasını düzenleyenler En fazla üzerinde durulandopamin 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

13. Dopamin D4 reseptor geni (DRD4) • Dopamin D5 reseptor geni (DRD5) • Dopamin transporter geni (DAT) • Dopamin beta-hidroksilaz geni (DBH) • Serotonin taşıyıcı geni (5-HTT) • Serotonin reseptor 1B geni (HTR1B) • Synaptosomal-associated protein 25 gene (SNAP25) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

14. Etiyoloji; Çevresel etkenler • Beyne zarar veren durumlar: • İntrauterin rubella ve diğer enfeksiyonlar • Gebelikte sigara kullanımı • Perinatal ve neonatal hipoksi • Doğum travmaları • Ensefalit, menenjit • Kurşun zehirlenmesi • Kafa travması 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Etiyoloji; Çevresel etkenler • Çevresel etmenler sonucu beynin etkilenmesi DEHB belirtilerine neden olabilir. • Bu etmenler herkeste DEHB’na yol açmaz. • Çevresel ve genetik etmenlerin etkileşimi söz konusu 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

16. DEHB’nin Alt Tipleri 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

17. Dikkatsizlik ön planda 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

18. Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ön planda 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

19. Bileşik tip 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

20. Dikkatsizlik Belirtileri 1.Ayrıntılara dikkat etmekte zorluk çeker, dikkatsizce hatalar yapar. 2. Üzerine aldığı görevlerde, oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır. 3. Doğrudan kendisiyle konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünür. 4. Ödevleri ya da verilen görevleri bitiremez, verilen plana/yönergeye uyamaz. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

21. Dikkatsizlik Belirtileri 5. Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanır. 6. Konsantrasyon gerektiren işleri yapmayı istemez. 7. Üzerine aldığı görev ve etkinlikler için gerekli şeyleri kaybeder (oyuncak, ödev, kalem-kitap). 8. Günlük etkinliklerinde unutkandır. 9. Dikkati dış uyaranlarla kolayca dağılır 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

22. Aşırı hareketlilik belirtileri 1.Uygunsuz durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır (ergen ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk hissi olabilir) 2. Elleri ayakları kıpır kıpırdır, oturduğu yerde kıpırdanıp durur. 3. Sakin biçimde boş zaman geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynamada zorlanır 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

23. Aşırı hareketlilik belirtileri 4. Çok konuşur 5. Sınıfta ya da oturması beklenen durumlarda oturduğu yerden kalkar 6. Sürekli hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

24. Dürtüsellik Belirtileri 1. Başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer (konuşma ya da oyunlara burnunu sokar). 2. Sırasını bekleme güçlüğü vardır. 3. Sorulan soru tamamlanmadan önce cevabını verir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

25. Belirtiler; • 7 yaşından önce başlamıştır • Kişinin yaşıtlarına kıyasla daha fazladır • Farklı ortamlarda (ev, iş gibi) gözlenir • İş hayatı, aile ve arkadaş ilişkilerini etkiler • Başka bir bedensel ya da psikiyatrik hastalığa bağlı değildir 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

26. Ergenlik ve Erişkinlikteki DEHB Belirtileri 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

27. Dikkat Eksikliği 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

28. DEHB belirtilerinin yaşa göre değişimi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

29. Ergenlerde dikkat eksikliği • Dağınıktır (odası, çantası, dolapları) • Ödevlerini, sınavlarını unutur • Unutmazsa da pek ödev yapmaz • Çabuk sıkılır (ders dinlerken, çalışırken, kitap okurken sıkılır, dersin başında uzun süre kalamaz, bilgisayar oyunlarından sıkılmaz) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

30. Ergenlerde dikkat eksikliği • Eşyalarını kaybeder (kalem, kitap, cüzdan, palto!) • Akademik başarısı kapasitesinin altındadır • Bazı derslerde bildiği halde başarısız olur (soruyu yanlış anlar, formülü bilir ama yanlış sonuç bulur, ya da sonucu doğru bulduğu halde yanlış seçeneği işaretler, parağraf sorularını tekrar tekrar okur) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

31. Ergenlerde dikkat eksikliği • Yalnızca dikkat eksikliği varsa ilkokulda sorun yaşanmamış olabilir • Beklentiler ve ödevler az • Derse tek öğretmen giriyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

32. Ergenlerde dikkat eksikliği • Orta öğrenimde başarılı olmak için daha uzun süreler konsantre olabilmek ve daha çok dikkat gerekir sorunlar fark edilir. • “Biraz daha dikkatli olması lazım” denen çocuklar.. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

33. Erişkinlerde dikkat eksikliği • Yaptığı işe sık sık ara verme ihtiyacı duyar • Randevuları veya projelerin son teslim tarihlerini unutur • Plan yapmakta ve işlerini düzene koymakta zorlanır 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

34. Erişkinlerde dikkat eksikliği • Projeleri bitiremez • Konsantre olamaz • Unutkanlığını ve sık eşya kaybettiğini bildiği için kompulsiyon benzeri kompanzasyon mekanizmaları geliştirebilir (cüzdan, telefon, evden çıkarken ocak kontrolü vb.) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

35. Aşırı Hareketlilik 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

36. DEHB belirtilerinin yaşa göre değişimi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

37. Ergenlerde aşırı hareketlilik Ergenlikle çocuklukta görülen aşırı hareketlilik ve koşturma kaybolur ama bu gençler; • Huzursuz hisseder • Kıpır kıpırdır, genellikle • ayaklarını sallar • elleri bir şeylerle meşguldür, kalem çevirir • Pek çok faaliyete başlar • Çok ve hızlı konuşur, bu nedenle sınıfta azar işitirler. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

38. Erişkinlerde aşırı hareketlilik • Uzun süre yerinde kalamama (toplantılar, sinema vb.) • Çeşitli bahaneler bularak oturduğu yerden kalkma (su içme, kahve alma vb.) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

39. Dürtüsellik 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

40. DEHB belirtilerinin yaşa göre değişimi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

41. Ergenlerde dürtüsellik • Ergenlik dönemi doğası gereği dürtüselliğin arttığı bir dönem. • DEHB olan gençlerde dürtüsellik belirtileri daha ağır ve ergenlik daha zor geçebilir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

42. Ergenlerde dürtüsellik • Çabuk tepki verme, kavga etme • Devamsızlık, okulu bırakma • Tehlikeli işlere girişme, tehlikeli araba kullanma • Erken yaşta alkol ve madde kullanımı • Erken yaşta cinsel deneyim 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

43. Erişkinlerde dürtüsellik • Öfke kontrolü sorunları • Para hesabını bilememe, gereksiz/dürtüsel harcamalar yapma • Evlilik sorunları • Sık iş değiştirme • Eş değiştirme 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

44. Erişkinlerde görülen diğer özellikler 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

45. Zamanı ayarlayamamak • Pek çok işi aynı anda yürütmeye çalışmak • Genel bir düzensizlik, geç kalma ve telaş • Sonuçlarını düşünmeden konuşmak • Yapacağı işleri ertelemek • Üstlenilen iş ya da projeleri yarım bırakma eğilimi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

46. Kitap okurken konsantre olamama • Hesaplar, raporlar gibi kağıt işlerini bitirmekte zorluk • Sıra beklemekte zorluk • Uzun süreli ilişkiler kurma güçlüğü • Yineleyici depresyonlar (genellikle ergenlik döneminde başlar) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

47. Karar verme sorunları (ani kararlar verme ya da karar verememe) • Maymun iştahlılık • Kolayca hayal kırıklığına uğrama • Hayal kırıklıklarına tahammül edememe • Alkol/madde kullanımı ya da bağımlılığı 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

48. Gece uykuya dalmakta ve sabah kalkmakta zorluk ( gece kuşu ) • Başarısızlık hissi, potansiyeline ulaşamadığını hissetme • Tehlikeli araba kullanma, trafik kazaları, aşırı hız yapma 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

49. Tanı koyarken yalnızca ölçüt sayısı değil kişinin genel gelişimi ve belirtilere bağlı gelişen bozulma dikkate alınmalıdır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

50. Bozulmanın değerlendirilmesi • Kişinin potansiyeli nedir ve bu potansiyele ne kadar ulaşabilmiştir? • DEHB belirtilerine bağlı sorunların düzeyi • Dürtüsellik nedeniyle evde, okulda, iş yerinde ve diğer ortamlarda ne kadar sorun yaşıyor? • Dikkatsizlik okul ve iş başarısını, günlük yaşamını ne kadar etkiliyor? 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010