CHAÅN ÑOAÙN TAÂM LYÙ Thac sĩ Traàn thieän Thuaàn

1. CHAÅN ÑOAÙN TAÂM LYÙThac sĩ Traàn thieän Thuaàn MUÏC TIEÂU CUÏ THEÅ : Hieåu bieát ñöôïc nhöõng vaán ñeà chung cuaû vieäc CÑTL Nhaän thöùc phöông phaùp luaän trong CÑTL Söû duïng ñöôïc moät soá test CÑTL

2. 1/ KHAÙÍ NIEÄM: Laø hoaït ñoäng cuûa caùc nhaø taâm lyù hoïc (TLH) nhaèm : + Moâ taû : xaùc laäp baûn chaát nhöõng ñaëc ñieåm taâm lyù caù nhaân cuûa nhaân caùch + Muïc ñích : ñaùnh giaù traïng thaùi hieän taïi , döï ñoaùn söï phaùt trieån trong töông lai, ñöa ra caùc kieán nghò theo nhieäm vuï, yeâu caàu cuaû CÑTL. + Ñoái töôïng :Xaùc ñònh nhöõng söï khaùc bieät taâm lyù - caù nhaân trong ñieàu kieän bình thöôøng cuõng nhö beänh lyù

3. 2/ CAÙC MÖÙC ÑOÄ CUÛA CÑTL: a) Chaån Ñoaùn Trieäu Chöùng : Xaùc ñònh söï hieän dieän cuûa moät soá ñaëc ñieåm taâm lyù naøo ñoù. b) Chaån Ñoaùn Nguyeân Nhaân (Nosogenic): Xaùc ñònh söï hieän dieän ( hoaëc khuyeát thieáu ) moät ñaëc ñieåm , moät khía caïnh taâm lyù naøo ño ùvaø nhaèm xaùc ñònh nguyeân nhaân cuûa chuùng , ñaëc bieät trong tröôøng hôïp khuyeát thieáu. c) Chaån Ñoaùn Kieåu Hình (Type): Xaùc ñònh vò trí vaø yù nghóa cuûa caùc cöù lieäu ñaõ thu ñöôïc. Phaân tích chuùng trong moät toång theå, moät heä thoáng ñoäng (dynamic).

4. 3/LÖÏA CHOÏN CAÙC MUÏC ÑÍCH CHAÅN ÑOAÙN T. L: Phaûi caên cöù caùc yeáu toá sau ñaây: a) Muïc Ñích Nghieân Cöùu: + Tuyeån choïn ngheà. + Boá trí söû duïng caùn boä.(Ñaùnh giaù söï phaùt trieån taâm lyù nhaân caùch.) + Toái öu hoùa quaù trình daïy hoïc. + Giaùm ñònh y khoa, giaùm ñònh hình luaät, giaùm ñònh lao ñoäng v.v. b) Nghieäm Theå Chaån Ñoaùn: + Trình ñoä vaên hoùa. + Tuoåi. + Ngheà nghieäp + Kinh nghieäm soáng.

5. CAÙC YEÂU CAÀU KHI TIEÁN HAØNH CÑTL : • 1/ Naém vöõng tieàn söû cuaû Nghieäm Theå.: • + Caùc cöù lieäu veà lí lòch (teân, tuoåi, ngheà nghieäp, • vaên hoùa nôi cö truù, tình traïng hoân nhaân v.v...) • + Caùc cöù lieäu veà söï phaùt trieån söùc khoeû (taâmlí • theå chaát) qua töøng thôøi kyø. • + Ñaëc ñieåm caùc moái quan heä xaõ hoäi (quan heä • gia ñình coâng taùc, caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi v.v...) • + Moät soá ñaëc ñieåm taâm lí caù nhaân ñaëc bieät • (sôû thích caù nhaân, caùc thoùi quen toát vaø thoùi • quen xaáu v.v...).

6. Cuï theå: Ñeå ñiñeán söï hieåu bieát beänh nhaân, thaày thuoác caàn coù nhieàu thoâng tin töø caùc nguoàn sau ñaây: a- Lòch söû caù nhaân b- Baûng thöù töï thôøi gian caùc söï kieän + Thuû tuïc haønh chaùnh: Hoï teân (ñaày ñuû) tuoåi (naêm sinh) toân giaùo (neáu coù) ngheà nghieäp, nôi coâng taùc. + Lòch söû di truyeàn (Genetic history) Boá meï coøn soáng ? boá meï cheát vì gì vaø maáy tuoåi? Luùc boá meï cheát beänh nhaân maáy tuoåi ? OÂâng baø cheát vì gì vaø maáy tuoåi ? (muoán tìm hieåu di truyeàn veà caùc beänh taâm thaàn, thaàn kinh, nghieän röôïu, beänh maõn tính vaø caùc loaïi khaùc v.v..)

7. + Lòch söû baûn thaân beänh nhaân (personal history): @ Caùc yeáu toá moâi tröôøng : Ai chaêm soùc luùc sinh ra (thöôøng laø cha meï) Hoï ñoái xöû nhö theá naøo? Coù xung ñoät giöõa cha meï vôùi nhau? Ly thaân ? ly dò? Thích cha hoaëc meï hay caû hai? Cha laøm gì? Caûm nghæ veà maët taøi chính cuûa cha? Meï laøm gì? Coù thöông yeâu hay gheùt cha meï? Tình caûm vôùi anh chò em? Coù bò oám ñau laâu taïi nhaø: @ Thoùi quen luùc beù ( Infant habit ): Söï phaùt trieån luùc beù coù bình thöôøng ? maáy tuoåi thì heát ñaùi daàm? Bao giôø bieát ñi vaø bieát noùi? Coù muùt ngoùn caùi, caén moùng tay hoaëc coù taät gì khaùc? Coù côn tam baønh? (Temper temtrums)

8. @ OÁm ñau (phisical illness): Sinh ra deå hay khoù? Toån thöông khi sinh laø gì ? Hoûi veà nhieät ñoä, veà haønh vi trong tröôøng hôïp oám ñau linh tinh - Coù bò chaøm, noåi maån, hen suyeån, dò öùng muõi, hoaëc roái loaïn daï daøy, ruoät? Coù bò ngaát xæu do luoàng gioù vaøo ñaàu luùc maáy tuoåi? Baát tænh bao laâu? Coù bò gaûy xöông naøo khoâng ? laøm sao anh bieát? Beänh nhaân coù nghó ñeán vieäc ñi khaùm beänh? oám ñau ñaõ taùc ñoäng taâm lyù ñeán beänh nhaân ? Beänh nhaân ñaõ bò laõng queân? Beänh nhaân coù bieåu hieän moät söï thay ñoåi ñaùng keå veà nhaân caùch do keát quaû cuûa söï oám ñau? Trong nhieàu tröôøng hôïp söï phaân tích chu ñaùo veà söï ñieàu chænh hieän nay cuûa beänh nhaân döôùi aùnh saùng cuûa lòch söû oám ñau thaân theå seõ gôïi cho ta ngay laäp töùc raèng phaûi chuù yù ñeán vaán ñeà noäi khoa hay thaàn kinh, ngay caû caùc yeáu toá taâm lyù laø raát quan troïng.

9. @ Lòch söû hoïc haønh (school history): Ñi hoïc ôû ñaâu? trình ñoä hoïc vaán hoaëc nghó hoïc luùc maáy tuoåi vaø ñaäu baèng gì? Coù bò hoûng thi, coù ôû laïi lôùp? Gioûi veà moân naøo? Hoïc vôùi thaày giaùo naøo laâu nhaát? Coù troán hoïc? Taïi sao thoâi hoïc? Phaàn naøy ñeå tìm hieåu naêng löïc trí tueä @ Lòch söû vieäc laøm ( work history): Beänh nhaân coù giuùp ñôõ gia ñình? Coù trôï giuùp gia ñình hay gia ñình trôï giuùp? Ngoaøi thôøi gian hoïc ôû tröôøng coù laøm gì khaùc? Sau khi thoâi hoïc laøm ngheà gì? Löông thaùng bao nhieâu? Laøm ngheà bao laâu ( hoaëc caùc ngheà khaùc)? Coù bao giôø noåi noùng? Taïi sao boû ngheà? Ngheà naøo thích nhaát vaø gioûi nhaát? Thích laøm gì? Phaàn naøy lieân quan tôùi ñoäng cô vaø söï kieåm soaùt ñoái vôùi naêng löïc vaø naêng khieáu.

10. @ Lòch söû phaïm phaùp ( history of delinquency): Coù phaïm phaùp laàn naøo? Neáu coù, luùc maáy tuoåi? Trong hoaøn caûnh naøo? Coù thaáy hoái haän hay bình thöôøng ? Baûn thaân coù suy nghó gì veà toäi cuûa mình? @ Phaùt trieån tình duïc (Psychosexual development): Neáu phuï nöõ, maáy tuoåi coù kinh? Con trai maáy tuoåi coù tinh truøng? Coù bieåu hieän ñoàng tình luyeán aùi? maáy tuoåi laáy vôï? (Choàng) laáy ai? Coù tìm hieåu laâu? Ly thaân? Ly dò? Coù bò thoáng kinh? Coù thay ñoåi nhaân caùch, tính tình khi coù kinh khoâng ? vieäc chaên goái coù haøi hoøa? Coù gì caàn taâm tình? Phaàn naøy raát teá nhò, raát khoù khai thaùc, neáu khai thaùc deã daøng thì toát, neáu khoâng, khoâng neân ñi saâu quaù, seõ tìm dòp hoûi sau.

11. @ Lòch söû xaõ hoäi (social history): Loaïi thaùi ñoä xaõ hoäi naøo maø beänh nhaân thöïc hieän suoát cuoäc ñôøi? Coù nhö con “soùi ñoäc”? soáng leõ loi coâ ñoäc moät mình) hay raát hoøa ñoàng vôùi moïi ngöôøi ? Coù thích thuù vôùi giôùi tính cuûa mình? Coù nhöõng thuù vui gì? Thích troø giaûi trí gì? Coù thích ñoïc saùch? Öôùc voïng cuûa cuoäc ñôøi laø gì? Coù toân giaùo naøo? YÙù thöùc ñoái vôùi toân giaùo, meâ tín, dò ñoan? Coù caûm thaáy raèng nhieàu ngöôøi khaùc gioáng tính mình, xa laùnh mình, chæ trích, leân aùn, xoõ mình nhieàu? Coù laùnh xa ngöôøi khaùc do boái roái hoaëc do quaù baän vieäc?

12. @ Lòch söû haønh vi (behavioral history): Beänh nhaân coù bao giôø bò roái loaïn thaàn kinh? Vaøo luùc maáy tuoåi? Bieåu hieän nhö theá naøo? Coù ñi khaùm baùc só veà thaàn kinh, taâm lyù gia hoaëc baùc só taâm thaàn? Coù ñi naèm beänh vieän do beänh taâm thaàn? Coù bao bò xem nhö bò khuøng hoaëc thaàn kinh? Coù noùi ngoïn , noùi laép? Ñi lang thang khoâng giaûi thích ñöôïc? Tính tình ra sao? Coù hay thay ñoåi khi leân khi xuoáng, luùc thì vui veõ, roài laïi buoàn chaùn? Coù bao giôø thaáy traàm ngaâm suy tö hoaëc muoán töï töû? Coù bao giôø boång nhieân noåi noùng? Coù bao giôø caûm thaáy nhö muoán gieát ngöôøi naøo? Coù bao giôø nghe tieáng noùi vôùi mình khi khoâng coù ngöôøi naøo ôû gaàn? Coù bao giôø thaáy moät hình aûnh gì? Coù bao giôø caûm thaáy coù ngöôøi naøo ñang aâm möu laøm ñieàu gì ñoù ñoái vôùi mình baèng baát kyø caùch naøo? Trong phaàn naøy nhöõng haønh vi baát thöôøng , baát kyø thuoäc loaïi naøo vaø nhöõng hoaøn caûnh khi noù xaûy ra coù yù nghiaõ cöïc kyø quan troïng trong lòch söû caù nhaân.

13. @ Söû duïng röôïu thuoác laù (use of drug): • Beänh nhaân coù uoáng röôïu? • Nhieàu vaø thöôøng xuyeân? • Röôïu taùc haïi ñoái vôùi beänh nhaân ? • uoáng röôïu moät mình, tröôùc böûa aên saùng? • Coù phaûi ngöôøi nghieän röôïu? • Coù huùt thuoác laù? • Coù ghieàn khoâng ? • Loaïi naøo khaùc?

14. 2/ Taïo Döïng Thaùi Ñoä Hôïp Taùc Vôùi Nghieäm Vieân: Traùnh gaây caêng thaúng lo ngaïi khoâng caàn thieát, taïo khoâng khí côûi môû chaân thaønh, tin töôûng song phaûi giöõ khoaûng caùch nhaát ñònh giöõa nghieäm vieân vaø nghieäm theå.

15. III. CAÙC BÖÔÙC TIEÁN HAØNH CÑTL: 1/ Nguyeân taéc: Thöïc hieân caùc böôùc töø deã ñeán khoù. Rieâng trong tröôøng hôïp nhaèm muïc ñích giaùm ñònh, yeâu caàu ñöôïc thay ñoåi moät caùch coù yù ñònh, coù keá hoaïch vaïch ra töø tröôùc. 2/ Quan saùt tröïc tieáp : Nhieàu nhaø nghieân cöùu söû duïng phöông phaùp quan saùt tröïc tieáp hôn laø caùc test taâm lyù vì noù ñoøi hoûi ít suy luaän hôn vaø cho pheùp nghieân cöùu moái quan heä giöõa haønh vi vaø moâi tröôøng. Quan saùt haønh vi coù theå laø töï nhieân (naturalistic) vaø coù kieåm tra.

16. a) Quan saùt töï nhieân: Caù nhaân ñöôïc quan saùt vôùi moät heä thoáng ghi soá löôïng vaø söï toái thieåu veà xaâm phaïm cuûa ngöôøi quan saùt trong moâi tröôøng cuûa chính baûn thaân beänh nhaân , ôû beänh vieän ,ôû tröôøng hoïc, caùc hoaøn caûnh, ôû coäng ñoàng, ôû nhaø. Caùch quan saùt tröïc tieáp seõ giuùp ta phaùt trieån nhieàu haønh vi maø ta khoâng thaáy ñöôïc trong phoûng vaán hoaëc trong tieán haønh caùc test taâm lyù.

17. b) Quan saùt coù kieåm tra: Nghieäm vieân saùng taïo ra moät hoaøn caûnh trong phoøng thí nghieäm veà quan saùt haønh vi döôùi raát nhieàu ñieàu kieän ñaïi traø – ví duï: söû duïng caùc thang ño löôøng veà lo laéng, veà sôï haõi, veà haønh vi, veà ñau ñôùn theå xaùc, tính tình traàm uaát, veà khaû naêng vaän ñoäng v.v...

18. 3/ Khaùm Taâm Lyù: Ñöôïc tieán haønh trong moät soá buoåi, moãi buoåi khoâng keùo daøi (toái ña laø moät giôø ruôõi) nhöõng buoåi khaùm tieáp theo neân coù nhöõng nghieäm phaùp laëp laïi vaø coù nhöõng nghieäm phaùp môùi.

19. 4/Thöïc Nghieäm, Traéc Nghieäm: a) Thöïc nghieäm taâm lyù: Thöïc nghieäm taâm lyù laø taùi taïo laïi moät hieän töôïng taâm lyù ñaõ ñònh nhaèm khaûo saùt, nghieân cöùu moät soá khía caïnh cuûa hieän töôïng ñoù baèng caùch thay ñoåi caùc yeáu toá hoaøn caûnh thöïc nghieäm. b) Traéc nghieäm taâm lyù: Hieåu nguyeân nghóa, traéc nghieäm taâm lyù laø pheùp ño taâm lyù. Test taâm lyù laø coâng cuï ñaõ ñöôïc tieâu chuaån hoùa, duøng ñeå ño löôøng khaùch quan moät hay moät soá khía caïnh cuûa hieän töôïng taâm lyù hoaëc cuûa nhaân caùch.

20. MOÄT TEST TAÂM Lyù PHAÛI ÑAÙP ÖÙNG ÑÖÔÏC • CAÙC YEÂU CAÀU: • + Tính chuaån: • Test phaûi ñöôïc thöïc hieän trong caùc ñieàu kieän chuaån, • theo moät quy trình chuaån vaø theo caùcchuaån phuø hôïp. • + Tính hieäu löïc : • test phaûi ño ñöôïc caùi caàn ño. • + Ñoä tin caäy: • treân cuøng moät ñoái töôïng, ôû caùc laàn ño khaùc nhau, • test phaûi coù keát quaû gioáng nhau.

21. 5/ Taâm Sinh Kyù • Caùc nhaø nghieân cöùu cuøng quan taâm ñeán caùc • bieán ñoåi sinh lyù keøm theo caùc bieán ñoåi taâm lyù vaø • nhôø tieán boä kyõ thuaät ño ñaïc nhieàu ñaùp öùng sinh lyù • – Söû duïng maùy ño huyeát aùp, • ñieän taâm kyù trong caùc tröôøng hôïp bò stress (leân xuoáng hoaëc • thay ñoåi)cho beänh nhaân naèm nghó hoaëc laøm theo moät soá hình • thaùi bò kích thích rieâng bieät, ví duï nhö kích thích bôûi tieáng oàn • aùnh saùng, hoaëc kích thích baèng ñieän roài ghi cheùp treân giaáy • Ngoaøi ra coøn ño hoâ haáp,cöôøng ñoä cô nhieät ñoä da hoaëc • hoaït ñoäng caùc tuyeán moà hoâi ôû baøn tay (lo laéng vaø sôï haõi) • - Ngöôøi ta nhaän thaáy tim ñaäp nhanh, ra moà hoâi baøn tay xaûy • ra khi coù nhieàu caûm xuùc nhö lo aâu, sôï haõi, kích ñoäng tình duïc • Ño ñieän naõo ñoà xem caùc nhòp soùng alpha, beta, delta • ñeàu hay khoâng ñeàu, taàn soá thaáp hay cao v.v... • ñeå chaån ñoaùn caùc beänh taâm thaàn, caùc toån thöông

22. 6/ Ñaùnh Giaù Moâi Tröôøng : Ñeå hieåu bieát moät caùch ñaày ñuû haønh vi moät ngöôøi chuùng ta caàn phaûi ñi xa hôn nöõa ñeå ñaùnh giaù cho ñuùng veà moâi tröôøng caù nhaân – Söï tieáp caän moâi tröôøng khaùm phaù caùc taùc ñoäng vaät lyù vaø xaõ hoäi moâi tröôøng treân ngöôøi . Moät tieáp caän khaùc ñeå ñaùnh giaù moâi tröôøng laø quan saùt moät caùch tröïc tieáp nhöõng ñaëc tröng cuûa moâi tröôøng maø khoâng döïa vaøo söï löôïng giaù con ngöôøi trong ñoù

23. V. ÖÙNG DUÏNG CHAÅN ÑOAÙN TAÂM LYÙ TRONG LAÂM SAØNG: Laø moät lónh vöïc khoa hoïc öùng duïng, cho neân CÑTL gaén boù chaët cheõ vôùi taâm lyù laâm saøng, tham gia giaûi quyeát nhöõng nhieäm vuï maø laâm saøng ñaët ra choTLYH. Töông öùng vôùi 3 phaân ngaønh cuûa TLYH chuyeân bieät cuõng coù 3 daïng CÑTL khaùc nhau, 1/ Chaån Ñoaùn Taâm Lyù Chung: CÑTL chung thöôøng ñöôïc thöïc hieän trong laâm saøng caùc beänh noäi, ngoaïi khoa thoâng thöôøng. Caùc phöông phaùp ñöôïc duøng nhieàu hôn caû laø caùc phöông phaùp khaûo saùt nhaân caùch.

24. 2/ Chaån Ñoaùn Taâm Lí Beänh Hoïc: CÑTL trong lónh vöïc laâm saøng taâm thaàn . ÔÛ ñaây CÑTL caàn cho vieäc giaûi quyeát nhöõng nhieäm vuï sau: + Chaån ñoaùn phaân bieät. + Giaùm ñònh söùc khoeû taâm thaàn, giaùm ñònh y phaùp. + Taïo cô sôû cho vieäc löïa choïn, ñaùnh giaù keát quaû ñieàu trò, tieán haønh lieäu phaùp taâm lyù vaø caùc lieäu phaùp taùi thích öùng xaõ hoäi.v.v. 3/ Chaån Ñoaùn Taâm Lyù Thaàn Kinh : Goùp phaàn giaûi quyeát 2 nhieäm vuï chính: + Chaån ñoaùn ñònh khu. + Phuïc hoài caùc chöùc naêng taâm lyù caáp cao. CÑTL thaàn kinh gaén boù chaët cheõ vôùi taâm lyù laâm saøng thaàn kinh vaø phaåu thuaät thaàn kinh.

25. VI KEÁT LUAÄN: Treân theá giôùi, CÑTL ñaõ trôû thaønh moät chuyeân nghaønh, coù ñoái töôïng rieâng vaø heä phöông phaùp nghieân cöùu cuûa mình. Ñoái vôùi nöôùc ta , taâm lyù hoïc ñang trong giai ñoaïn töï khaúng ñònh mình vaø phaùt trieån. TLH khoâng theå taùch rôøi vôùi CÑTL. Vieäc naém vöõng vaø söû duïng thaønh thaïo caùc phöông phaùp CÑTL laø moät yeâu caàu khoâng theå thieáu ñoái vôùi baát kyø nhaø taâm lyù laâm saøng naøo bôûi leõ caùc nhaø taâm lyù laâm saøng cuõng ñoàng thôøi laø nhöõng caùn boä taâm lyù thöïc nghieäm.