Raport z badania

1. A Raport z badania „Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolnąw Rudzie Śląskiej w ocenie nauczycieli” na zlecenie: Urzędu Miasta Ruda Śląska badanie wykonane przez: Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w Warszawie Warszawa, luty 2012 r.

2. Spis treści 1/6 9 17 18 23 25 26 28 29 30 34 37 I. WPROWADZENIE. ….………………………………………………………. II. METODOLOGIA BADANIA………………………………………………. 1. Osoby badane………………………………………………………………. 1.1. Płeć i wiek 1.2. Staż pracy w szkole 1.3. Funkcja pełniona w szkole 2.Metoda badawcza……………………………………………..…………… 3. Procedura badania…………………………………………….…………… 4. Analiza danych ……………………………………………….….……….... III. PREZENTACJA WYNIKÓW BADANIA …………………………………. 1. Najpoważniejsze problemy wychowawcze - opinie wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych ..………………………………… 1.1. Problemy wychowawcze w klasie…………………………………………. 1.2. Problemy wychowawcze w szkole……………………………………….. 1.3. Ranking problemów wychowawczych …………….……………………. 2.Doświadczenia uczniów z używaniem subst. psychoaktywnych w ocenie nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych…………. 40 2.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w klasie i w szkole ..……………….…................................................. 41 2.2. Rozpowszechnienie picia alkoholu przez uczniów w klasie i w szkole ………………………………………….……..…….. 44

3. Spis treści 2/6 2.3. Rozpowszechnienie upijania się uczniów w klasie i w szkole ……… 47 2.4. Rozpowszechnienie używania narkotyków przez uczniów w klasie i w szkole ……………………………..…………………………. 2.5. Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów w klasie – porównanie roczników……………………………………….. 2.6. Ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów w szkole………………………………………………………………..….. 2.7. Ocena rozpowszechnienia używania substancji w szkole a staż pracy badanych…………………………………………………. 2.8. Rozpowszechnienie palenia papierosów, picia alkoholu i używania narkotyków w kontekście rozmów wychowawców i pedagogów z rodzicami …………………………………………………………..… 2.9. Wiedza wychowawców i pedagogów/psychologów na temat rozpowszechnienia picia alkoholu przez uczniów poza szkołą……… 2.10. Wiedza wychowawców nt. rozpowszechnienia używania narkotyków przez uczniów poza szkołą ……………………………… 2.11. Wiedza wychowawców nt. rozpowszechnienia używania dopalaczy przez uczniów poza szkołą ………………………………… 2.12. Wiedza wychowawców nt. udziału uczniów w bójce lub innym akcie przemocy poza szkołą ………………………………………….. 50 53 56 57 58 61 62 63 64

4. Spis treści 3/6 3. Dostępność substancji psychoaktywnych dla uczniów w środowisku lokalnym w ocenie nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych ………………………………………………… 3.1. Ocena dostępności substancji psychoaktywnych w opinii pedagogów i wychowawców ………………………………………….. 3.2. Ocena dostępności substancji – porównanie: gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne ……………………………………………………… 3.3. Ocena dostępności alkoholu i papierosów wg kryterium trudno, średnio i łatwo dostępne……………………………………………... 3.4. Ocena dostępności narkotyków wg kryterium trudno, średnio i łatwo dostępne……………………………………………………..…… 3.5. Ocena dostępności substancji a ocena rozpowszechnienia ich używania przez uczniów…..…….…………………………..………….. 4. Rozpowszechnienie różnych form przemocy pomiędzy uczniami w oczach nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych ………. 4.1. Przemoc werbalna i psychiczna…………………………………………… 4.2. Przemoc fizyczna…………………………………………………………… 4.3. Nasilenie przemocy rówieśniczej w szkole w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych…………………………………….. 4.4. Nasilenie przemocy w szkole a nasilenie rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów ………………… 65 66 68 70 72 74 75 76 79 81 82

5. Spis treści 4/6 83 84 86 87 89 91 93 94 95 96 101 105 106 5. Percepcja profilaktyki szkolnej wśród badanych wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych ………………………................ 5.1. Tematyka programów profilaktycznych realizowanych w klasie …....... 5.2. Osoby prowadzące programy profilaktyczne w klasie……………….… 5.3. Przydatność realizowanych programów dla uczniów w ocenie badanych wychowawców ……………………………………………..…. 5.4. Ocena własnej wiedzy na temat wpływu substancji psychoaktywnych na zdrowie…………………………………………………………………… 5.5. Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych ……….. 6. Klimat społeczny szkoły w ocenie nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych………………………………….……………….. 6.1. Szacunek okazywany przez uczniów nauczycielom w szkole………… 6.2. Szacunek okazywany przez uczniów innym pracownikom szkoły……. 6.3. Odczucia związane z pracą w szkole ……………………………………. 6.4. Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli 6.5. Poczucie braku wpływu i wsparcia w miejscu pracy …………………… 6.6. Ocena jakości klimatu społecznego szkoły w ocenie badanych………

6. Spis treści 5/6 108 109 110 111 113 114 \ 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 6.7. Jakość klimatu społecznego szkoły a ocena rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych przez uczniów ……………..… 7.Ocena współpracy z rodzicami ……………………………………….…. 7.1. Rozpowszechnienie współpracy z rodzicami - wskaźnik ogólny…….. 7.2. Postawy rodziców w kontekście współpracy z wychowawcami i pedagogami/psychologami szkolnymi……………………………….… 7.3. Jakość relacji z rodzicami w ocenie wychowawców, pedagogów i psychologów szkolnych……………………………………………….… 8. Kondycja zawodowa badanych………………………………………….. 8.1. Rozpowszechnienie poczucie bezradności w związku z problemowymi zachowaniami uczniów w szkole ……….……..……... 8.2. Poczucie bezradności w związku z postawami rodziców .….…………. 8.3. Poczucie zwątpienia w znaczenie swojej pracy ……………………….. 8.4. Poczucie emocjonalnego wyczerpania pracą …………………………… 8.5. Przekonanie o dobrym wykonywaniu swojej pracy …………………….. 8.6. Poczucie skuteczności w realizacji zadań zawodowych ……………..... 8.7. Poczucie sensu pracy ……………………………………………………... 8.8. Poczucie dokonania wielu wartościowych rzeczy w pracy …………….. 8.9. Przekonanie o umiejętności rozwiązywania problemów w pracy …….. 8.10. Poczucie wypalenia zawodowego ………………………………………. 8.11. Ocena klimatu społecznego szkoły a kondycja zawodowa badanych.. 8.12. Ocena stopnia trudności w radzeniu sobie z sytuacjami problemowymi w szkole …………………………………………………..

7. Spis treści 6/6 132 133135136 137 138 140 141 Potrzeby szkoleniowe w zakresie wsparcia zawodowego i psychologicznego …………………………………………………….... 9.1. Dostępność różnych form wsparcia dla wychowawców, pedagogów/psychologów szkolnych w środowisku lokalnym ……....... 9.2. Ocena osobistych potrzeb w zakresie wsparcia zawodowego ……….. 9.3. Ocena potrzeb innych nauczycieli w zakresie wsparcia zawodowego... 9.4. Potrzeby szkoleniowe wychowawców, pedagogów oraz psychologów szkolnych ……………………………………………..…… 9.5. Tematy szkoleń preferowane przez badanych……………….………….. 9.6. Czy dokonując raz jeszcze wyboru zawodu wybrałbyś ponownie zawód nauczyciela/pedagoga………………………………………….… IV. Podsumowanie wyników…………………………………………….……

8. Podstawowe dane o projekcie Projekt badawczy pn: „Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w Rudzie Śląskiej w ocenie nauczycieli.” Klient: Urząd Miasta Ruda Śląska Wykonawca: Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w Warszawie Autor raportu: Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w Warszawie Konsultacja naukowa projektu: prof. n. dr hab. Jerzy Mellibruda, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie Koordynacja i realizacja badań: Bogusław Prajsner, Instytut Psychologii Zdrowia w Warszawie Metoda badawcza: badanie ilościowe w formie wywiadów indywidualnych (z zapewnieniem anonimowości) Przewidywana wielkość próby badawczej: 110 osób Próba badawcza: 121 osób Termin realizacji prac terenowych: listopad/grudzień 2011

9. I. Wprowadzenie

10. Wprowadzenie 1/7 Jak pokazują wyniki badań (m.in. ESPAD), w latach 90. w Polsce bardzo nasiliło się zjawisko używania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież. Projekty badawcze diagnozujące rozpowszechnienie zjawiska przemocy rówieśniczej w szkołach pokazały także nasilenia agresywnych zachowań wśród uczniów; niektóre ich przykłady, tragiczne w skutkach, odbiły się szerokim echem w mediach i były powodem podjęcia przez Ministerstwo Edukacji Narodowej szeroko zakrojonych programów zapobiegawczych i interwencyjnych w szkołach. Jednym z rodzajów działań mających duży zasięg i służących przeciwdziałaniu uzależnieniom i innym szkodom związanym z substancjami, a także przemocą rówieśniczą są tzw. szkolne programy profilaktyczne. Przygotowanie i realizacja programów profilaktycznych adekwatnych do potrzeb odbiorców oraz możliwości lokalnej społeczności wymaga m.in. dogłębnej diagnozy zachowań problemowych dzieci i młodzieży. Wśród takich zachowań szczególnym wyzwaniem dla profilaktyki jest picie alkoholu i upijanie się, sięganie po narkotyki i dopalacze, palenie papierosów, używanie leków bez zalecenia lekarza, a także podejmowanie zachowań agresywnych (stosowanie przemocy) w środowisku rówieśniczym. Określenie rozpowszechnienia używania substancji wśród młodzieży szkolnej uczącej się w Rudzie Śląskiej oraz odbiór zajęć profilaktycznych dotyczących tego problemu było jednym z zasadniczych celów projektu badawczego pn: Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w Rudzie Śląskiej. Badanie to było w pełni porównywalne z międzynarodowym projektem badań wśród młodzieży szkolnej znanych pod nazwą ESPAD. Opierało się na kwestionariuszu ww. badań poszerzonym o kilka dodatkowych bloków pytań opracowanych przez Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Badanie takie zrealizowano na terenie Rudy Śląskiej w listopadzie 2011 roku na reprezentatywnej próbie młodzieży szkolnej z klas 6 szkół podstawowych, 3 gimnazjum i 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. Równolegle do wspomnianego badania (w tym samym czasie) przeprowadzono badania pn: Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w Rudzie Śląskiej w ocenie nauczycieli. Badanie to zrealizowano wśród wychowawców 6 klas szkół podstawowych, klas 3 gimnazjum oraz 2 klas szkół ponadgimnazjalnych.

11. Wprowadzenie 2/7 Dodatkowo do badanej populacji włączono pedagogów i psychologów szkolnych pracujących w wylosowanych szkołach. Przyjęto, że taki sposób diagnozowania skali zachowań problemowych uczniów oraz oceny realizowanych w szkołach zajęć profilaktycznych pozwoli przyjrzeć się im z dwóch perspektyw - nie tylko uczniów (co robi się zazwyczaj), ale także ich wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych. Szkolny program profilaktyki Od kilku lat jednym z zadań szkoły jest skonstruowanie i realizacja tzw. szkolnego programu profilaktyki. Przygotowanie takiego programu dla zespołu pracującego w szkole stało się szansą na samodzielne kreowanie planu działań profilaktycznych, ale i poważnym wyzwaniem. Jak pokazują analizy takich programów (m.in. J. Szymańska, Program profilaktyki w praktyce szkolnej, CMPPP, 2005) w części szkół zadanie to realizowane jest w sposób profesjonalny, w wielu jednak program stał się tylko dokumentem zawierającym deklaracje i życzenia. Szkolne programy profilaktyki najczęściej zawierają działania adresowane do uczniów, przeważają w nich zajęcia informacyjno-edukacyjne, a tematem jest zdrowy styl życia, uzależnienia, agresja i przemoc oraz stres. Nie zawsze taka oferta jest adekwatna do problemów i potrzeb. Utrudnieniem w stworzeniu oferty, która spełniałaby ten warunek jest zbyt mała wiedza nauczycieli na temat metod diagnozy, ewaluacji, psychologii rozwoju oraz brak umiejętności stosowania aktywnych form pracy z grupą, brak wsparcia ze strony specjalistów spoza szkoły, niesprzyjający klimat w zespole nauczycielskim, brak wsparcia ze strony samorządów. Warto podkreślić, że jednym z najistotniejszych powodów takiego stanu rzeczy jest lęk pracowników szkoły przed ujawnianiem poważnych problemów w szkole.

12. Wprowadzenie 3/7 Dlatego zajęcia profilaktyczne prowadzone w ramach szkolnego programu (zarówno przez nauczycieli, jak i osoby spoza szkoły) spotykają się z różną oceną uczniów oraz wychowawców, dotyczy to zarówno ich tematyki, jak i korzyści wynoszonych przez młodzież, wreszcie przebiegu samej realizacji. Specjaliści z zakresu profilaktyki i wychowania (m.in. Z. Gaś, Profilaktyka w szkole, CMPPP,2005) wskazują, że działania profilaktyczne realizowane w szkole powinny wykorzystywać kilka strategii: informacyjne, edukacyjne, alternatyw, wczesnej interwencji, a także zmian środowiskowych i zmian przepisów. Oznacza to, że powinny m.in. dostarczać pomocy w rozwiązywaniu trudności, dostarczać rzetelnych informacji, skupiać się na tworzeniu możliwości nabywania i rozwijania umiejętności konstruktywnego zaspokajania potrzeb oraz eliminowaniu/osłabianiu w środowisku wychowawczym dziecka czynników ryzyka i wprowadzaniu czynników chroniących takich jak np. rozwijanie kompetencji społecznych, emocjonalnych i moralnych. Szkoła to niezwykle ważne miejsce z punktu widzenia realizacji profilaktyki zachowań problemowych młodzieży. To jedno z nielicznych środowisk, gdzie jest możliwy tak szeroki dostęp do młodych ludzi z różnych grup wiekowych, gdzie istnieje możliwość obserwacji ich zachowań i śledzenia przebiegu procesów rozwoju w różnych obszarach funkcjonowania. Szkoła oprócz tego, że jest miejscem realizacji działań profilaktycznych, jest także środowiskiem, gdzie pojawiają się różnorodne czynniki ryzyka. Wśród nich warto wymienić niskie osiągnięcia szkolne, brak współpracy z rodzicami, niesprzyjający klimat społeczny, depersonalizację uczniów, słabe więzi osób pracujących w szkole z uczniami. Oznacza to, że profesjonalna profilaktyka prowadzona w środowisku szkolnym wymaga zarówno wdrażania dobrych jakościowo programów, odpowiadających potrzebom i skali problemów w szkole, jak również działań służących polepszeniu klimatu szkoły oraz podnoszeniu kompetencji osobistych i zawodowych grona pedagogicznego.

13. Wprowadzenie 4/7 Planowanie i realizacja takiej profilaktyki wymaga więc nie tylko zdiagnozowania rozpowszechnienia zachowań problemowych wśród uczniów, ale również diagnozy funkcjonowania środowiska szkolnego, w tym zwłaszcza stopnia radzenia sobie przez grono pedagogiczne z trudnymi zachowaniami uczniów, identyfikacji potrzeb szkoleniowych nauczycieli w zakresie podnoszenia kompetencji zawodowych i osobistych, podnoszenia jakości współpracy zespołu nauczycielskiego w szkole oraz współpracy pomiędzy nauczycielami i rodzicami uczniów. Miejsce profilaktyki szkolnej w oddziaływaniach lokalnych Warto podkreślić, że oddziaływania prowadzone w szkole powinny stanowić tylko jeden z elementów pracy w obszarze zapobiegania zachowaniom problemowym młodzieży. Szkoła funkcjonuje w określonym środowisku lokalnym. Dlatego nowoczesne strategie profilaktyczne polegają na łączeniu edukacji szkolnej z oddziaływaniami w społeczności lokalnej. Jak pokazują doświadczenia innych krajów (m.in. przykład projektu Midwest Prevention Project realizowanego w USA) w nowoczesnych wszechstronnych programach profilaktycznych dołącza się do działań skierowanych bezpośrednio do uczniów szereg nowych elementów, takich jak: • angażowanie rodziców oraz angażowanie i promocja liderów rówieśniczych, • kampanie edukacyjne i informacyjne w mediach, • organizowanie ciekawych pozaszkolnych form spędzania wolnego czasu, • nawiązywanie i/lub poprawa współpracy pomiędzy różnymi sektorami funkcjonującymi w społeczności lokalnej – policją, służbą zdrowia, oświatą. • W tak wszechstronnie planowanych działaniach profilaktycznych nie chodzi już tylko o zmianę zachowań jednostki, ale również o modyfikację systemu społecznego, w którym uczy się lub mieszka określona populacja (np. młodzież).

14. Wprowadzenie 5/7 Bardzo ważne miejsce zajmuje w nich komponent oddziaływań szkolnych, ale obok niego również tworzenie lokalnej koalicji instytucji i organizacji działających na rzecz rozwiązywania lokalnych problemów społecznych. Równolegle obok działań w szkole budowany jest więc w społeczności lokalnej klimat jednoznacznie niesprzyjający używaniu substancji przez uczniów - interwencje w sytuacji łamania prawa (także tego dotyczącego sprzedaży uczniom papierosów i alkoholu), motywowanie dorosłych do reagowania w sytuacji, gdy są świadkami picia, palenia przez uczniów itp. Chodzi o to by w społeczności funkcjonował jednoznaczny przekaz mówiący o braku akceptacji dla picia, palenia i używania narkotyków przez uczniów oraz dowody na to, że jeśli ta zasada nie jest respektowana - zawsze wyciągane są konsekwencje, a reakcje dorosłych członków społeczności - jednoznaczne (brak przyzwolenia). Tak jak wspomniano na początku, aby takie działania planować i realizować konieczne jest określenie potrzeb i zasobów lokalnych, między innymi tych, które dotyczą funkcjonowania instytucji na co dzień pracujących z młodzieżą. W badaniu pn: Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w Rudzie Śląskiej w ocenie nauczycieli, wychowawcy klas oraz pedagodzy/psychologowie szkolni stanowili bardzo ważne źródło wiedzy w procesie takiej diagnozy. W związku z tym celem zaprojektowanych badań była identyfikacja opinii wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych nt. rozpowszechnienie zachowań problemowych wśród uczniów (takich jak agresja, picie, palenie, używanie narkotyków), a także ich ocena codziennego funkcjonowania szkoły i jej klimatu społecznego. Celem badań było także poznanie opinii badanych na temat zajęć profilaktycznych realizowanych wśród uczniów 6 klas szkół podst., 3 klas gimnazjum oraz 2 klas szkół ponadgimnazjalnych w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem.

15. Wprowadzenie 6/7 • W badaniu scharakteryzowane zostały takie obszary jak: • Rozpowszechnienie zachowań problemowych wśród młodzieży szkolnej w ocenie • nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych • Najpoważniejsze zachowania problemowe uczniów z punktu widzenia codziennej • pracy nauczycieli : przemoc rówieśnicza, używanie alkoholu, narkotyków, palenie • papierosów oraz rozpowszechnienie agresywnych zachowań wobec • wychowawców; • Dostępność substancji psychoaktywnych dla młodzieży w środowisku lokalnym • Najpoważniejsze problemy i deficyty w zakresie współpracy z rodzicami uczniów, • Relacje i współpraca pomiędzy osobami tworzącymi grono pedagogiczne w szkole, a także relacje pomiędzy nauczycielami i uczniami; • Percepcja profilaktyki szkolnej wśród badanych - m.in. ocena korzyści wynoszonych • przez uczniów uczestniczących w programach profilaktycznych w szkole • Wiedza i kompetencje w radzeniu sobie z trudnymi zachowaniami uczniów • oraz w tzw. sytuacjami kryzysowymi w szkole, ze szczególnym wskazaniem • obszarów deficytowych w tym zakresie m.in. poczucie bezradności w związku z problemowymi zachowaniami uczniów w szkole, • Zapotrzebowanie na wsparcie zawodowe w środowisku lokalnym oraz potrzeby • szkoleniowe badanych.

16. Wprowadzenie 7/7 • W badaniu pytano także o związki pomiędzy wymienionymi obszarami problemowymi m.in. pomiędzy: • Oceną klimatu społecznego szkoły a oceną rozpowszechnienia używania substancji • psychoaktywnych wśród uczniów ; • Oceną klimatu społecznego szkoły a poczuciem bezradności badanych w radzeniu • sobie z problemowymi zachowaniami uczniów; • Poczuciem bezradności badanych w radzeniu sobie z problemowymi zachowaniami • uczniów a oceną rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród • uczniów • Oceną stopnia trudności w radzeniu sobie z różnymi obszarami pracy w szkole a oceną klimatu społecznego szkoły • Rys.1 Związki pomiędzy wybranymi obszarami analizowane w badaniu. Poczucie bezradności w radzeniu sobie z problemowymi i zachowaniami uczniów; Ocena rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów Jakość klimatu społecznego szkoły Ocena nasilenia przemocy rówieśniczej Ocena stopnia trudności w radzeniu sobie z różnymi obszarami pracy w szkole Poczucie zadowolenia z pracy

17. II. Metodologia badania

18. 1. Osoby badane Badanie przeprowadzono na łącznej próbie 121 wychowawców oraz pedagogów szkolnych i psychologów z losowo wybranych szkół znajdujących się na terenie miasta Ruda Śląska (lista wszystkich szkół została przekazana przez Zleceniodawcę). W badaniu wzięli udział wychowawcy szóstych klas podstawowych (30 osób), trzecich klas gimnazjum (31 osób) oraz drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (32 osoby), a także pedagodzy/psychologowie szkolni pracujący w tych szkołach (12 osób w szkołach podstawowych, 9 osób w gimnazjach i 7 w szkołach ponadgminazjalnych). Były to te same szkoły, które wylosowano do badania dotyczącego uczniów, przy czym w badaniu wzięli także udział wychowawcy innych równoległych klas z wybranych roczników. Podczas zapoznawania się z wynikami warto zwrócić uwagę, że niektóre analizy prowadzono w odniesieniu do wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych, inne z uwagi na treść zadawanych pytań tylko w odniesieniu do wychowawców klas. Informują o tym szczegółowo liczebności podane przy każdym z wykresów. Tabela 1: Liczebności poszczególnych grup badanych.

19. 1.1. Płeć i wiek badanych 88% badanej populacji stanowiły kobiety, a jedynie 12% mężczyźni. Z uwagi na małą liczebność mężczyzn wśród badanych, zrezygnowano w toku dalszych analiz z przedstawiania wyników w podziale na płeć. Średni wiek badanych nauczycieli w szkołach podstawowych wynosił 40,90 lat (SD=9,75), w gimnazjach wynosił 42,10 lat (SD = 8,57), a w szkołach ponadgimnazjalnych 40,36 lat (SD=10,47). Najmłodsza badana osoba miała 24 lata, zaś najstarsza 64 lata. Największy odsetek stanowiły osoby w wieku 41-50 lat (34%), w następnej kolejności badani w wieku 31-40 lat (30%). Średnio co piąty badany wychowawca i pedagog miał nie więcej niż 30 lat (19%). Respondenci w wieku powyżej 51 lat stanowili 17% badanych. Wykres 1: Płeć badanych N=121 Wykres 2: Wiek badanych N=121

20. 1.2. Staż pracy w szkole Średni staż pracy wychowawców pracujących w szkołach podstawowych wynosił 16,95 lat (SD=9,61), w gimnazjach - 18,02 lat (SD=8,69) a w szkołach ponadgimnazjalnych – 14,85 lat (SD=9,34). Najkrótszy odnotowany staż to jeden rok, zaś najdłuższy 35 lat. Co siódmy badany wychowawca i pedagog (15%) przepracował w szkole 5 lat lub krócej. 19% stanowiły osoby pracujące w szkole od 6 do 10 lat. Średnio co czwarty badany wychowawca i pedagog (27%) uczestniczący w badaniu ma za sobą 11-20 lat doświadczeń związanych z pracą w środowisku szkolnym, a co trzeci (36%) przepracował tam od 21 do 30 lat. Jedynie 3% respondentów to osoby, które pracują w szkole ponad 31 lat. 2/3 nauczycieli uczestniczących w badaniu przepracowało w szkole ponad 10 lat (66%). Wykres 3: Staż pracy w szkole. N=121

21. 1.3. Funkcja pełniona w szkole Jak pokazuje wykres 4 zdecydowana większość badanych to wychowawcy klas (77%). Około 1/4 uczestników projektu stanowili pedagodzy i psychologowie szkolni. Jak pokazuje wykres 5 respondenci uczestniczący w badaniu stanowi trzy niemal równe grupy: 35% spośród nich pracowało w SP, 33% w gimnazjach i pozostałe 32% w różnych typach szkół ponadgimnazjalnych. Wykres 4: Funkcja pełniona w szkole. N=121 Wykres 5: Typ szkoły, w której pracują osoby badane. N=121

22. 2. Metoda badawcza 1/2 W badaniu zastosowano autorski kwestionariusz składający się z 33 pytań; większość stanowiły pytania zamknięte (z możliwością wyboru jednej lub kilku odpowiedzi zgodnie z instrukcja zawartą w każdym pytaniu). Pierwszą część kwestionariusza stanowiła metryczka, w której uczestnicy badania określali swoją płeć, wiek, staż pracy w szkole oraz to jaką funkcję pełnią w miejscu pracy (wychowawcy czy pedagoga/psychologa szkolnego). Pierwszy blok składał się z 12 pytań dotyczących rozpowszechnienia zachowań problemowych wśród uczniów w ocenie badanych. Znalazły się tam pytania o to, jak poważnym problemem w skali klasy i szkoły jest używanie przez uczniów substancji psychoaktywnych, wagarowanie, wulgarne zachowania, zaburzenia odżywiania itp., które z nich wydają się badanym najpoważniejsze, jaka część uczniów w klasie i szkole używa substancji, jaka była w ostatnich 12 miesiącach częstotliwość różnych form przemocy rówieśniczej w szkole. W kolejnym bloku zamieszczono 3 pytania o to, jak często konieczne były rozmowy badanych z rodzicami w związku z używaniem przez uczniów substancji psychoaktywnych (alkoholu, papierosów, narkotyków i dopalaczy). Na trzeci blok złożyły się pytania o częstotliwość w ost. 12 miesiącach zachowań agresywnych uczniów wobec badanych wychowawców i pedagogów, częstotliwość przypadków picia alkoholu przez uczniów poza szkołą, a także dostępność różnych substancji psychoaktywnych dla uczniów w środowisku lokalnym. W bloku tym zapytano badanych także o ocenę ich wiedzy na temat programów profilaktycznych dla młodzieży szkolnej oraz na temat wpływu różnych substancji na zdrowie człowieka. Czwarty blok pytań poświęcono realizacji w szkole w ostatnich 12 miesiącach (a więc de facto w bieżącym roku szkolnym 2010/2011) programów profilaktycznych wśród uczniów wybranych roczników. Pytano o tematykę programów, osoby prowadzące zajęcia, a także o ocenę przydatności zajęć dla uczniów.

23. 2. Metoda badawcza 2/2 Blok piąty dotyczył poczucia bezradności nauczycieli w związku z problemowymi zachowaniami uczniów, a także jakości współpracy rodziców oraz wychowawców i pedagogów szkolnych. Badanym zadano m.in. pytanie o ocenę stopnia radzenia sobie w codziennej pracy w szkole z różnymi sytuacjami np. zachowaniami problemowymi uczniów, pracą z uczniami mającymi problemy w nauce, współpracą z rodzicami oraz gronem pedagogicznym. Blok składał się z pięciu pytań. W szóstym bloku znalazły się pytania na temat potrzeb szkoleniowych badanych dotyczących różnych obszarów ich funkcjonowania zawodowego. Pytano także o to, czy mogą liczyć na wsparcie ze strony innych osób pracujących w szkole oraz o dostępność specjalistycznego wsparcia dla nauczycieli w środowisku lokalnym. Ankietę zamykały pytania o potrzeby badanych w zakresie takiego wsparcia oraz potrzeby innych osób z grona pedagogicznego w szkole. Wspomniany blok składał się z ośmiu pytań.

24. 3. Procedura badawcza Badanie poprzedził pilotaż, który pokazał m.in. że czas realizacji jednego wywiadu wynosi od 20 - 30 minut. Realizację badania prowadzili przeszkoleni ankieterzy, którzy za zgodą dyrektorów szkół, po ich uprzednim zawiadomieniu pismem przesłanym przez Urząd Miasta Ruda Śląska, osobiście przekazywali wychowawcom oraz pedagogom/psychologom szkolnym ankietę w kopercie, którą po wypełnieniu badani zwracali ankieterowi (w zaklejonej kopercie). Osoby uczestniczące w badaniu były poinformowane, iż służy ono poznaniu ich opinii na temat problemów ważnych w kontekście codziennej pracy w szkole oraz działań profilaktycznych skierowanych do młodzieży, a także ich oczekiwań w zakresie możliwości pogłębiania ich kompetencji zawodowych i osobistych ważnych z punktu widzenia pracy wychowawcy i pedagoga/psychologa szkolnego. Badani nie kontaktowali się między sobą podczas wypełniania ankiety i nie mieli możliwości zapoznania się z kwestionariuszem wypełnionym przez inną osobę. Badanie miało charakter całkowicie anonimowy. Warto podkreślić, że nikt z badanych nie odmówił udziału w projekcie. Kilku wychowawców nie uczestniczyło w badaniu z powodu choroby, ważnych obowiązków zawodowych lub nieobecności w szkole związanej z wyjazdami na wycieczki itp. Projekt został przeprowadzony za wiedzą, zgodą i przy współpracy Urzędy Miasta Ruda Śląska.

25. 4. Analiza danych 1/2 Zebrane dane zostały zakodowane, utworzono komputerową bazę danych pozwalającą na dokonywanie zarówno prostych jak i zaawansowanych analiz statystycznych. Każda z ankiet w trakcie procesu kodowania była poddana indywidualnej analizie pod kątem spójności odpowiedzi na pytania logicznie ze sobą powiązane. W pierwszym etapie przeprowadzono analizę danych pozwalającą na poznanie rozkładów procentowych odpowiedzi na poszczególne pytania ankiety (frekwencje). W analizach zastosowano pakiet statystyczny SPSS 18.0. Dalszym krokiem było grupowanie odpowiedzi na kilka pytań i tworzenie wskaźników zmiennych w oparciu o sumę punktów wyliczoną na podstawie odpowiedzi na poszczególne pytania. Analiza statystyczna pokazała, że odpowiedzi na pewne grupy pytań charakteryzuje wysoka spójność wewnętrzna, dlatego możliwe było utworzenie skal do pomiaru zmiennych takich jak: klimat szkoły, przemoc rówieśnicza w szkole, jakość współpracy z rodzicami, rozpowszechnienie używania substancji przez uczniów. Wszystkie utworzone skale charakteryzują się wysoką rzetelnością (Alfa Cronbacha równa co najmniej 0,7). Przykładowo: tworząc wskaźnik zmiennej o nazwie: jakośćklimatu społecznego szkoły, zsumowano punkty na podstawie odpowiedzi na poszczególne pytania wchodzące w skład skali. Podobnie postępowano w przypadku tworzenia wskaźnika zmiennej: jakość współpracy z rodzicami oraz rozpowszechnienie używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów w ocenie badanych. Opis tworzenia wskaźników innych zmiennych został przedstawiony w poszczególnych rozdziałach raportu. Po utworzeniu wskaźników, analizie poddano związki pomiędzy wybranymi zmiennymi.

26. 4. Analiza danych 2/2 W opisie wykresów i tabel przedstawiających wyniki badania stosowano następujące symbole: • 6 SP – klasy szóste szkół podstawowych (12 lat) • 3 G - klasy trzecie gimnazjum (15 lat) • 2 PG – klasy drugie szkół ponadgimnazjalnych (17 lat) • SP – szkoły podstawowe • G -gimnazja • SPG– szkoły ponadgimnazjalne • p<0,001; p<0,01, p<0,05 – różnica istotna statystycznie na poziomie 0,001; 0,01; 0,05. • n.i. - różnica nieistotna statystycznie • CHI ²- wynik testu Chi kwadrat – do oceny istotności różnic • Test Fischera -do oceny istotności różnic przy liczebności przypadków <30. • ANOVA - jednoczynnikowa analiza wariancji – do oceny istotności różnic pomiędzy średnimi wartościami zmiennych. • N - podstawa procentowania - może zmieniać się w każdym z roczników w zależności od liczby badanych, którzy udzielili odpowiedzi na określone pytanie (pomijano braki danych- na ogół pojedyncze przypadki oraz tzw. systemowe braki danych). Analizując kolejne wykresy warto każdorazowo zwracać uwagę na podstawy procentowania.

27. III. Prezentacja wyników badania

28. 1. Najpoważniejsze problemy wychowawcze - opinie wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych

29. 1.1.Problemy wychowawcze w klasie 1/5 Z uwagi na specyfikę środowiska szkoły podstawowej, gimnazjum oraz szkoły ponadgimnazjalnej, a także fakt, iż młodzież ucząca się w tych szkołach znajduje się w różnych momentach rozwojowych, analizy dotyczące zachowań problemowych uczniów w ocenie badanych przeprowadzono w podziale na typ szkoły (SP, G i SPG). W pierwszej kolejności, badanych wychowawców zapytano o to, czy wymienione w kwestionariuszu zachowania uczniów są poważnym problemem w klasie, w której pracują. Jak pokazuje wykres 6, jako poważny problem w skali klasy wychowawcy pracujący w szkołach podstawowych (SP) najczęściej wskazywali przemoc i agresję pomiędzy uczniami. Na problem ten wskazała połowa badanych w tej grupie (50%). Drugim w kolejności poważnym problemem w klasie, na który zwracają uwagę wychowawcy SP jest wulgarne zachowanie i brak kultury osobistej uczniów (30%). Dwa kolejne problemy – z nieco niższym odsetkiem wskazań – to: wagarowanie (20%) oraz przemoc i agresja między uczniami realizowana za pomocą Internetu lub telefonów komórkowych (17%). W gimnazjach (G) oraz szkołach ponadgimnazjalnych(SPG) najczęściej wskazywanym przez wychowawców problemem w klasie jest palenie papierosów przez uczniów. Problem ten wskazał co trzeci badany wychowawca 3 klasy gimnazjum (35%) i ponad połowa wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych (55%). Drugą pozycję na liście poważnych problemów w klasie - w opinii nauczycieli rudzkich gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnychzajmuje wagarowanie (32% - G, 49% - SPG) a następnie wulgarne zachowanie i braku kultury osobistej uczniów (odpowiednio: 26% w G i 29% w SPG) oraz przemoc i agresja pomiędzy uczniami (16% w G i 16% w SPG). Oprócz wymienionych powyżej problemówwychowawcy w badanych gimnazjach najczęściej wskazywali również: - przemoc i agresję uczniów w stosunku do nauczycieli (16%), - niszczenie mienia szkolnego (13%), a szkołach ponadgimnazjalnych: niszczenie mienia szkolnego (19%), picie alkoholu przez uczniów (13%) oraz przemoc i agresję między uczniami realizowaną za pomocą Internetu lub telefonów komórkowych (13%).

30. 1.1. Problemy wychowawcze w klasie 2/5 Porównując deklaracje wychowawców pracujących w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych należy podkreślić, że: zjawisko przemocy i agresji pomiędzy uczniami ponad 2-krotnie częściej jest wskazywane jako poważny problem w klasie przez respondentów ze szkół podstawowych niż w gimnazjach i SPG (SP-50%, G-16%, SPG-16%); obu typach szkół respondenci równie często (na pierwszym miejscu) wymieniali jako poważny problem wychowawczy w klasie wagarowanie uczniów; brak kultury osobistej i wulgarne zachowania młodzieży – to problem wskazywany przez podobny odsetek wychowawców we wszystkich badanych szkołach (odpowiednio: 30% nauczycieli SP, 26% nauczycieli G i 29% SPG); pewnym zaskoczeniem wydaje się fakt, iż problem wandalizmu czyli niszczenia mienia szkolnego częściej wskazywali, jako poważny problem w klasie wychowawcy SPG, niż wychowawcy gimnazjów i SP (odpowiednio: 19% nauczycieli SPG oraz 13% nauczycieli G i 13% SP); problem palenia papierosów przez młodzież wzrasta skokowo w kolejnych kategoriach szkół – w 6 kl. SP wskazuje na niego 7% nauczycieli, w 3 kl. G – 35% zaś w 2 kl. SPG – 55% wychowawców; problem picia alkoholu przez młodzież w SP w ogóle nie był wymieniany przez wychowawców, w gimnazjach – jako poważny problem w klasie – wskazuje go 7% badanych zaś w SPG prawie 2-krotnie więcej respondentów tj. 13%. problemydotyczące używania narkotyków i dopalaczy przez uczniów w opinii wychowawców 6 kl. SP oraz 3 kl. G niesą poważnymi problemami w klasach badanych wychowawców (SP - 0% i G – 0%); w SPG jako istotny problem w klasie wskazało na nie jedynie 3% wychowawców;

31. 1.1.Problemy wychowawcze w klasie - wychowawcy kl. VI szkół podstawowych 3/5 Wychowawcy szóstych klas szkół podstawowych N = 30 Wykres 6: Poważne zachowania problemowe uczniów w klasie - ocena wychowawców szóstych klas SP. N=30

32. 1.1.Problemy wychowawcze w klasie - wychowawcy kl. III gimnazjum 4/5 Wychowawcy trzecich klas gimnazjum. N = 31 Wykres 7: Poważne zachowania problemowe uczniów w klasie - ocena wychowawców trzecich klas gimnazjum. N=31

33. 1.1.Problemy wychowawcze w klasie OK. OK. - wychowawcy kl. II szkół ponadgimnazjalnych 5/5 Wychowawcy drugich klas szkół ponadgimnazjalnych N = 32 Wykres 8: Poważne zachowania problemowe uczniów w klasie - ocena wychowawców drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. N=32

34. 1.2.Problemy wychowawcze w szkole 1/4 • Badanych wychowawców, a także pedagogów szkolnych zapytano również o to, czy wymienione w kwestionariuszu zachowania problemowe są poważnym problemem w szkole, w której pracują (wcześniej bowiem pytano o kontekst klasy). • Jak pokazuje wykres 9, jako poważny problem W SKALI SZKOŁY badani wychowawcy oraz pedagodzy i psychologowie pracujący w szkołach podstawowych najczęściej wskazywali na przemoc i agresję pomiędzy uczniami. Aż ¾ badanych w tej grupie nauczycieli było zdania, iż najistotniejszym problemem w ich szkole jest przemoc rówieśnicza (74%). Drugim problemem najczęściej wymienianym przez respondentów z rudzkich SP było wulgarne zachowanie i brak kultury osobistej uczniów. Na tę kwestię zwróciło uwagę ponad 2/3 badanych nauczycieli w tej kategorii szkół (67%). Co trzeci badany w tej grupie (31%) wskazywał na problem wagarowania uczniów, a co czwarty podkreślał kwestię wandalizmu, jaki funkcjonuje w jego szkole tj. niszczenie mienia szkolnego (28%). • Jak pokazują wykresy 10 i 11, w rudzkich gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych problemem nr 1, najczęściej wymienianym przez zdecydowaną większość nauczycieli było palenie papierosów przez uczniów (odpowiednio: 68% w G i 87% w SPG). Drugim problem wskazywanym przez respondentów w obu ww. kategoriach szkół było wagarowanie uczniów. Taką ocenę wyraziło niemal 2/3 badanych w gimnazjach (63%) i prawie ¾ wychowawców i pedagogów pracujących w rudzkich liceach, technikach i szkołach zawodowych (74%). Trzecim najpoważniejszym problemem w szkole, podkreślanym zarówno przez nauczycieli z gimnazjów, jak i ze szkół ponadgimnazjalnych było wulgarne zachowanie i brak kultury osobistej uczniów. Na kwestię tę zwróciło uwagę 63% wychowawców i pedagogów z gimnazjów i prawie połowa pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych (47%). • Analizując wyniki badań w zakresie istotnych problemów wychowawczych w szkole widzianych z perspektywy pracujących tam nauczycieli warto także zwrócić uwagę na kilka kwestii: • na problem przemocy i agresji pomiędzy uczniami najczęściej wskazują nauczyciele SP (74%), nieco rzadziej dostrzegają go w swoich szkołach respondenci pracujący w gimnazjach (45%) a zdecydowanie najrzadziej – nauczyciele szkół PG (23%); • rozpowszechnienie zjawiska przemocy w cyberprzestrzeni czyli z wykorzystaniem Internetu lub telefonów komórkowych – w przeciwieństwie do klasycznej przemocy i agresji między uczniami – oceniane jest w podobnym stopniu we wszystkich badanych grupach nauczycieli (17% w SP, 13% w G i 15% w SPG).

35. 1.2. Problemy wychowawcze w szkole 2/4 Wychowawcy i pedagodzy/psychologowie ze szkół podstawowych. N=42 Wykres 9: Poważne zachowania problemowe uczniów w szkole - ocena wychowawców i pedagogów/psychologów ze szkół podstawowych. N = 42

36. 1.2. Problemy wychowawcze w szkole 3/4 Wychowawcy oraz pedagodzy/psychologowie szkolni z gimnazjum. N=40 Wykres 10: Poważne zachowania problemowe uczniów w szkole - ocena wychowawców oraz pedagogów/psychologów szkolnych z gimnazjum. N = 40

37. 1.2. Problemy wychowawcze w szkole 4/4 Wychowawcy i pedagodzy/psychologowie ze szkół ponadgimnazjalnych. N=39 Wykres 11: Poważne zachowania problemowe uczniów w szkole - ocena wychowawców i pedagogów/psychologów ze szkół ponadgimnazjalnych. N = 39

38. 1.3. Ranking problemów wychowawczych w szkołach podstawowych 1/4 SZKOŁY PODSTAWOWE Wykres 12:Ranking najpoważniejszych zachowań problemowych wśród uczniów w szkole. Ocena wychowawców, pedagogów/psychologów ze szkół podst. N=42 W badaniu zapytano wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych o to, które z zachowań uczniów, wymienionych w ankiecie (lista na stronie 37 niniejszego raportu) stanowi według nich najpoważniejszy problem w szkole, w której pracują. Badani mogli wymienić 3 takie zachowania, przy czym wpisanie określonego zachowania na pierwszym miejscu oznaczało, że stanowi ono najpoważniejszy problem. W toku analiz zachowaniom, które wymieniono na pierwszej pozycji przypisano 3 punkty, na drugim - 2 punkty, zaś na trzecim - 1 punkt. Następnie zsumowano punkty dla każdego z zachowań. W ten sposób powstał ranking najpoważniejszych zachowań problemowych w szkołach podstawowych, który przedstawia wykres 12. Jak widać w ocenie osób badanych pracujących w szkołach podstawowych, największym problemem jest wulgarne zachowanie i brak kultury osobistej uczniów (84 punkty). Na drugim miejscu pojawił się problem przemocy i agresji pomiędzy uczniami (76 pkt.) a następnie problem wagarowania(101 pkt.). Kolejną pozycję w tym rankingu zajmuje problem niszczenia mienia szkolnego (20 pkt.) a następnie - co wydaje się pewnym zaskoczeniem – problem zaburzeń związanych z odżywianiem (8 pkt.). Szóstą pozycję w prezentowanym rankingu zajmuje problem palenia papierosów (7 pkt.).

39. 1.3. Ranking problemów wychowawczych w gimnazjach 2/4 GIMNAZJA Wykres 13: Ranking najpoważniejszych zachowań problemowych wśród uczniów w szkole. Ocena wychowawców i pedagogów/psychologów z gimnazjów. N=40 W taki sam sposób, jak opisano na stronie 38, analizowano również odpowiedzi wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w gimnazjach. Jak pokazuje wykres 13, wich ocenie najważniejszym problemem, jaki występuje w rudzkich gimnazjach jest palenie papierosów przez uczniów (68 pkt.). Na drugim miejscu respondenci postawili problem wulgarnego zachowania uczniów i braku kultury osobistejz ich strony (55 pkt.). Trzecim w kolejności najpoważniejszym problemem w szkołach gimnazjalnych – w opinii badanych nauczycieli – jest wagarowanie uczniów (39 pkt.). Czwartą pozycję w rankingu zajmuje problem przemocy i agresji pomiędzy uczniami (33 pkt.).Na kolejnym, piątym miejscy w rankingu utworzonym na podstawie opinii wychowawców i pedagogów pracujących w rudzkich gimnazjach znalazł się problem picia alkoholu przez młodzież (13 pkt.), który nieznacznie wyprzedził problem niszczenie mienia szkolnego przez uczniów (11 pkt.).

40. 1.3. Ranking problemów wychowawczych w szkołach ponadgimnazjalnych3/4 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE Wykres 14:Ranking najpoważniejszych zachowań problemowych wśród uczniów w szkole. Ocena wychowawców, pedagogów/psychologów ze szkół PG. N=39 Jak pokazuje wykres 14, wocenie wychowawców i pedagogów pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych w Rudzie Śląskiej, najważniejszym problemem wychowawczym w tych szkołach – podobnie, jak w gimnazjach - jest palenie papierosów przez uczniów (74 pkt.). Na drugim miejscu respondenci postawili problem wagarowania (57 pkt.). Trzecim w kolejności najpoważniejszym problemem w tych szkołach – w opinii badanych nauczycieli - jest wulgarne zachowanie uczniów i brak kultury osobistej(43 pkt.). Czwartą pozycję w rankingu zajmuje problem picia alkoholu przez młodzież (11 pkt.).Na piątej pozycji w rankingu utworzonym na podstawie opinii wychowawców i pedagogów pracujących w rudzkich szkołach ponadgimnazjalnych znalazł się problem niszczenia mienia szkolnego przez uczniów (9 pkt.), który wyprzedził problem przemocy i agresji między uczniami (6 pkt.).

41. 1.3. Ranking problemów wychowawczych w szkole – podsumowanie 4/4 Wśród zachowań stanowiących problem w szkole nie pojawiają się na „czołowych pozycjach” picie alkoholu (w gimnazjach) i używanie narkotyków. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy może być fakt, iż palenie przez uczniów papierosów to problem dokuczliwy i łatwy do zaobserwowania na co dzień – uczniowie palą w szkolnych toaletach lub przed budynkiem szkolnym, natomiast picie i sięganie po narkotyki to zachowania, które mają miejsce głównie poza szkołą (wyjątkiem mogą być wycieczki szkolne, ale są to stosunkowo rzadkie wydarzenia). Potwierdzają to kolejne wykresy, które pokazują rozpowszechnienie używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów w szkole w ocenie badanych wychowawców i pedagogów. Skala rozpowszechnienia picia alkoholu jest oceniana podobnie jak skala palenia papierosów, a jednak to drugie zachowanie jest wymieniane znacznie częściej jako poważny problem w szkole.

42. 2. Doświadczenia uczniów z używaniem substancji psychoaktywnych w ocenie nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych

43. 2.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów przez uczniów - w klasie i w szkole W badaniu poproszono wychowawców, aby oszacowali, jak wielu uczniów w ich klasie pali papierosy, pije alkohol, upija się, spróbowało już narkotyków oraz używa narkotyków. Jak pokazuje wykres 15 jedynie co trzeci wychowawca szóstych klas SP (33%) stwierdził, iż w jego klasie nie ma palących uczniów. Ponad 2/3 badanych w tej kategorii (67%) przyznało, że w klasie pali papierosy kilku uczniów. Znacznie poważniejszy wydaje się problem palenia papierosów przez rudzkich gimnazjalistów.Jak pokazuje wykres 16 jedynie 7% badanych nauczycieli stwierdziło, iż w ich klasie żaden z uczniów nie pali papierosów. Aż 87% wychowawców przyznało, że po papierosy sięga kilku uczniów w klasie, 3% wyraziło opinię, że robi to mniej więcej połowa klasy, a kolejne 3% uznało, że pali papierosy większość uczniów w klasie. Nieco inaczej wygląda to w szkołach ponadgimnazjalnych. Szczegółowo ilustruje tę sytuację wykres nr 17. Odnotowano tu nieco wyższy, niż w gimnazjach odsetek wychowawców, którzy stwierdzili, że w „ich klasie” nie ma palących uczniów. Średnio co siódmy nauczyciel (15%) pracujący w tego typu szkołach (licea, technika, ZSZ) uważa, że w klasie, w której jest wychowawcą żaden z uczniów nie pali papierosów. Czterech na dziesięciu badanych nauczycieli jest zdania, że w klasie pali jedynie kilku uczniów (41%), a co piąty twierdzi, że pali mniej więcej połowa klasy (22%). Aż 19% wychowawców wyraziło przekonanie, że w ich klasie pali większośćuczniów. W grupie wychowawców pracujących w gimnazjach w ogóle nie odnotowano takich odpowiedzi. 3% badanych nauczycieli SPG uznało, że prawie wszyscy uczniowie w klasie palą papierosy. W opinii nauczycieli rudzkich SP rozpowszechnienie palenia papierosów przez uczniów w szkole, w której pracują (wykres 18) jest wyraźnie wyższe, niż w klasie, w której są wychowawcą. Co czwarty badany w tej grupie (24%) przyznaje, iż w jego szkole sięga po papierosy kilkudziesięciu uczniów, a tylko 7% uważa żaden z uczniów w szkole nie pali. W gimnazjach ani jeden z badanych nauczycieli nie stwierdził, że w „jego szkole” żaden z uczniów nie pali papierosów. Co czwarty badany (25%) przyznał, iż papierosy pali jedynie kilku uczniów w szkole. Prawie 2/3 wychowawców i pedagogów z gimnazjów (60%) wyraziło przekonanie, że w ich szkole jest kilkudziesięciuuczniów palących papierosy, a co ósmy (13%) przyznałże papierosy pali mniej więcej połowa uczniów w szkole. Znacznie wyższe wyniki odnotowano w grupie wychowawców i pedagogów pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych. 13% spośród nich przyznało, iż w „ich szkole” pali papierosy większośćuczniów, a czterech na dziesięciu (38%) stwierdziło, że robi to mniej więcej połowa młodzieży. Podobny odsetek badanych jest zdania, że po papierosy sięga kilkudziesięciu uczniów w szkole (36%), a co dziesiąty uważa, że problem ten dotyczy tylko kilku uczniów w szkole.

44. 2.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów - w klasie 6 KL. SZKÓŁ PODSTAWOWYCH Wykres 15: Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 6 klas szkół podstawowych. N=30 3 KL. GIMNAZJUM Wykres 16: Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 3 klas gimnazjum. N=31 2 KL. SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH Wykres 17: Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. N=32

45. 2.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów - w szkole SZKOŁY PODSTAWOWE Wykres 18: Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 6 klas SP i pedagogów szk. pracujących w SP. N=42 GIMNAZJA Wykres 19: Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 3 kl. gimnazjum i pedagogów szk. pracujących w G. N=40 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE Wykres 20: Rozpowszechnienie palenia wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 2 kl. szkół PG i pedagogów szk. pracujących w szkołach PG. N=39

46. 2.2. Rozpowszechnienie picia alkoholu przez uczniów - w klasie i w szkole Nauczyciele uczestniczący w badaniu zostali również poproszeni o oszacowanie rozpowszechnienia picia napojów alkoholowych przez młodzież. Jak pokazuje wykres 21 połowa (50%) wychowawców ze szkół podstawowych (SP) stwierdziła, iż w „ich klasie” (kl. 6) żaden z uczniów nie pije napojów alkoholowych. Druga połowa była zdania, że w klasie sięga po alkohol tylko kilku uczniów (50%). Inaczej sytuacja ta wygląda w gimnazjach. Jedynie co czwarty wychowawca trzeciej klasy gimnazjum wyraził opinię, że w jego klasie żaden z uczniów nie pije alkoholu (23%). Zdecydowana większość 61% przyznała, że uczniów, którzy sięgają po alkohol „w jego klasie” jest kilku a co szósty stwierdził, iż problem ten dotyczy połowy a nawet większości uczniów w klasie (odpowiednio: 10% i 6%). Nieco inaczej wygląda to w szkołach ponadgimnazjalnych. Szczegółowo ilustruje to wykres 23. Co czwarty wychowawca drugich klas tego typu szkół (liceów, techników, ZSZ) uważa, że w „jego klasie” pije alkoholu większość lub prawie wszyscy uczniowie (25%). Taki sam odsetek badanych nauczycieli (25%) jest zdania, iż robi to mniej więcej połowa uczniów w klasie, a co trzeci (34%) sądzi, że po alkohol sięga tylko kilku uczniów w klasie. Z perspektywy szkoły skala tego problemu wydaje się nieco większa. Odsetek nauczycieli SP, którzy stwierdzili, że w szkole nie ma pijących uczniów był o połowę niższy niż w wtedy, gdy pytano o rozpowszechnienie picia alkoholu na poziomie klas. Tylko co czwarty nauczyciel pracujący w SP (26%) wyraził opinię, że w szkole nie ma pijących uczniów, a co ósmy przyznał, że jest ich kilkudziesięciu (12%). Największą grupę stanowili respondenci, którzy uważali, że w szkole jest tylko kilku pijących alkohol uczniów (62%). W opinii nauczycieli pracującychw gimnazjach połowa badanych stwierdziła, iż po alkohol sięga kilkudziesięciu uczniów w szkole (50%). Podobny odsetek pedagogów i wychowawców był zdania, iż takich uczniów jest tylko kilku (45%). W grupie wychowawców i pedagogów ze szkół ponadgimnazjalnych (SPG) odnotowano 7 razy więcej nauczycieli, niż w gimnazjach, według których po napoje alkoholowe sięga mniej więcej połowa uczniów w szkole. Podobne zróżnicowania dotyczyły grupy respondentów, według których pije alkohol większość uczniów w szkole. Taką opinię wyraził co piąty wychowawca i pedagog pracujący w szkole ponadgimnazjalnej (21%) i tylko 2% w gimnazjach.

47. 2.2. Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów - w klasie 6 KL. SZKÓŁ PODSTAWOWYCH Wykres 21: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 6 klas szkół podstawowych. N=30 3 KL. GIMNAZJUM Wykres 22: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 3 klas gimnazjum. N=31 2 KL. SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH Wykres 23: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. N=32

48. 2.2. Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów - w szkole SZKOŁY PODSTAWOWE Wykres 24: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 6 kl. SP i pedagogów/psychologów szkolnych w SP. N=42 GIMNAZJA Wykres 25: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 3 kl. gimnazjum i pedagogów/psychologów szkolnych w G. N=40 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE Wykres 26: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 2 klas szkół PG i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=39

49. 2.3. Rozpowszechnienie upijania się uczniów - w klasie i w szkole Kolejnym obszarem analizowanym w badaniu była ocena rozpowszechnienia upijania się młodzieży. Jak pokazuje wykres 27 zdecydowana większość wychowawców – we wszystkich trzech badanych grupach – stwierdziła, iż żaden z uczniów w „ich klasie” nie upija się. W szkołach podstawowych taką opinię wyraziło niemal 87% badanych wychowawców klas szóstych, w gimnazjachponad ¾ wychowawców trzecich klas (77%) a w szkołach ponadgimnazjalnychprawie 2/3 nauczycieli będących wychowawcami klas drugich (63%). Co ósmy badany wychowawca szóstych klas SP (13%) przyznał, iż w jego klasie upija się kilku uczniów. W grupie wychowawców trzecich klas gimnazjum podobnego zdania był co czwarty badany nauczyciel (23%). Nieco wyższy odsetek tego typu opinii odnotowano wśród wychowawców drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (28%) ale nie jest to różnica statystycznie istotna. Warto także podkreślić, iż średnio co dziesiąty badany w tej grupie nauczyciel wyraził pogląd, iż w jego klasie upija się połowa a nawet większość uczniów (odpowiednio: 6% i 9%). Analizując ten problem z perspektywy całej szkoły możemy zauważyć kilka istotnych różnic pomiędzy opiniami wychowawców pracujących w poszczególnych typach szkół. Ponad ¾ badanych nauczycieli ze SP (76%) jest przekonanych, że żaden z uczniów ich szkoły nie upija się. Co piąty (19%) uważa że zdarza się to jedynie kilku uczniom a 5% sądzi, że problem ten dotyczy kilkudziesięciu uczniów w szkole. Obraz ten zdecydowanie zmienia się w gimnazjach oraz szkół ponadgimnazjalnych. Co dziesiąty pedagog i wychowawca rudzkich gimnazjów przyznaje, że w jego szkole upija się kilkudziesięciu uczniów a 5% twierdzi, że robi to mniej więcej połowa uczniów. W szkołach ponadgimnazjalych- liceach, technikach i szkołach zawodowych (ZSZ) - odnotowano ponad 2-krotnie wyższy odsetek nauczycieli niż w gimnazjach, którzy stwierdzili że „w ich szkole” upija się kilkudziesięciu uczniów (odpowiednio: 10% i 26%). Jedynie 3% badanych nauczycieli przyznało, iż w ich szkole upija się mniej więcej połowa uczniów.

50. 2.3. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się uczniów - w klasie 6 KL. SZKÓŁ PODSTAWOWYCH Wykres 27: Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 6 klas szkół podstawowych. N=30 3 KL. GIMNAZJUM Wykres 28: Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 3 klas gimnazjum. N=31 2 KL. SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH Wykres 29: Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. N=32