Relatievorming en Seksualiteit bij jongeren met cerebrale parese

1. Relatievorming en Seksualiteitbij jongeren met cerebrale parese drs. Diana Wiegerink psycholoog / onderzoeker Erasmus MC / Rijndam revalidatiecentrum, Rotterdam

2. Transitie: Jongeren met CP en intieme relaties • Verliefd? • Daten? • Verkering? • Seks?

3. Opbouw presentatie • 1. Beloop in de tijd van relatievorming en seksualiteit • 2. Vergelijking met Nederlandse jongeren • 3. Ontwikkeling in relatievorming:kansen en problemen • 4. Factoren die van invloed zijn op relatievorming en seksualiteit • 5. Ervaren problemen bij seks • 6. Tips voor de praktijk

4. Meting 1: Relatievorming& Seksualiteit Meting 2: Relatievorming & Seksualiteit Meting 3: Relatievorming & Seksualiteit CP transitie onderzoek Beloop 2 jaar 2 jaar 2002-2003 2004-2005 2006-2007 Leeftijd 16-20 Leeftijd 18-22 Leeftijd 20-24 N=103 N=87N=76

5. Kenmerken van de jongeren met CP bij T1

6. Kenmerken van de jongeren met CP bij T1

7. Beloop in de tijd Relatievorming: Dating Ervaring met verkering Verkering nu Seksuele ontwikkeling Individueel: fantaseren en masturberen Met een partner: seksuele carrière tongzoenen strelen en voelen onder de kleren naakt vrijen geslachtsgemeenschap

8. Beloop in de tijd: dating en verkering

9. Beloop in de tijd: dating en verkering

10. Beloop in de tijd: dating en verkering

11. Beloop in de tijd: individuele seksuele ontwikkeling

12. Beloop in de tijd: individuele seksuele ontwikkeling

13. Beloop: seksuele carrière

14. Conclusies • 1. Beloop in de tijd van relatievorming en seksualiteit • Toename in ervaring met dating en seks, maar • de groep die een vaste relatie heeft blijft erg klein

15. Vergelijking met Nederlandse jongeren • CP (%) Ned. Jongeren (%) • Dating 76 - • Ervaring met verkering 79 91 • Verkering nu 28 63 • Masturberen 80 85 • Fantaseren over vrouwen 66 54 • Fantaseren over mannen 33 41 • Tongzoenen 83 91 • Strelen onder kleren 76 90 • Naakt vrijen 70 83 • Geslachtsgemeenschap 60 83

16. Vergelijking met Nederlandse jongeren • CP (%) Ned. Jongeren (%) • Dating 76 - • Ervaring met verkering 79 91 • Verkering nu 28 63 • Masturberen 80 85 • Fantaseren over vrouwen 66 54 • Fantaseren over mannen 33 41 • Tongzoenen 83 91 • Strelen onder kleren 76 90 • Naakt vrijen 70 83 • Geslachtsgemeenschap60 83

17. Conclusies • 2. Vergelijking met Nederlandse jongeren • Jongeren met CP hebben minder ervaring in seksuele activiteiten met een partner, maar • fantaseren en masturberen is wel vergelijkbaar met Nederlandse jongeren

18. Ontwikkeling van intieme relaties: literatuur Peergroup - Uitgaan Dating Verkering Seks

19. Ontwikkeling van intieme relaties Uitgaanbeteremotoriek (0.2) hoger opleidingsniveau (2.8) meer dan 5 vrienden (4.5) Dating Verkering Seks

20. Ontwikkeling van intieme relaties Uitgaanbeteremotoriek (0.2) (1.8) hoger opleidingsniveau (2.8) meer dan 5 vrienden (4.5) Datinghogere leeftijd (1.6) meer dan 5 vrienden (1.8) Verkering Seks

21. Ontwikkeling van intieme relaties Uitgaanbeteremotoriek (0.2) (1.8) hoger opleidingsniveau (2.8) meer dan 5 vrienden (4.5) Datinghogere leeftijd (1.6) meer dan 5 vrienden (1.8) (17.5) Verkering Seks

22. Ontwikkeling van intieme relaties Uitgaanbeteremotoriek (0.2) (1.8) hoger opleidingsniveau (2.8) meer dan 5 vrienden (4.5) (2.3) Datinghogere leeftijd (1.6) meer dan 5 vrienden (1.8) (17.5)(150.7) VerkeringSekshogere leeftijd (3.0)

23. Conclusies • 3. Ontwikkeling in relatievorming: kansen en problemen • Kansen: vriendengroep en uitgaan, dating • Probleem: vaste relatie krijgen • Vraag: hoe regel ik een date • 4. Factoren die van invloed zijn op relatievorming en seksualiteit • Op uitgaan: betere motoriek en hoger opleidingsniveau • Op dating en seks: hogere leeftijd

24. Problemen bij seks: seksueel contact • 55% ervaart geen beperkingen • 19% gebrek aan zelfvertrouwen • 15% schaamt zich voor haar/ zijn lichaam • 11% schaamt zich voor haar/zijn beperkingen • 8% wordt anders behandeld vanwege haar/zijn handicap • 5% beperkt doordat hij/zij in een rolstoel zit • 4% weinig privacy • 4% moeite om hulp te vragen • 3% moeite om een condoom om te doen • 3% alleen dingen kunnen doen m.b.v. anderen % beperkt doordat zij/hij in een rolstoel zit

25. Problemen bij seks: seksuele responscyclus • Ervaren problemen: • 12% geen opwinding • Mannen: 7% erectieproblemen • 14% geen zaadlozing • Vrouwen: 8% inbrengen penis niet mogelijk • 21% geen orgasme

26. Problemen bij seks: lichamelijke beperkingen? • 11% ja • 20% soms

27. Problemen bij seks: lichamelijk beperkingen • N=59 Enige hinder Veel hinder • Spasticiteit 32% 9% • Moeite met beenspreiding 21% 10% • Moeite met bekken kantelen 14% 15% • Stijfheid (gewrichten, spieren) 21% 7% • Vermoeidheid 18% 7% • Evenwichtsproblemen 16% 6% • Verminderde handfunctie 16% 4% • Energietekort 14% 4% • Krachtsverlies 14% 4% • Trillen 11% 2%

28. Problemen bij seks: lichamelijk beperkingen • N=59 Enige hinder Veel hinder • Spasticiteit 32% 9% • Moeite met beenspreiding 21% 10% • Moeite met bekken kantelen 14% 15% • Stijfheid (gewrichten, spieren) 21% 7% • Vermoeidheid 18% 7% • Evenwichtsproblemen 16% 6% • Verminderde handfunctie 16% 4% • Energietekort 14% 4% • Krachtsverlies 14% 4% • Trillen 11% 2%

29. Beperkt in…. • Houdingen, standjes • Bij klaarkomen • Uithoudingsvermogen • Duurt wat langer • Soepelheid • Soms lastig te doen wat ik wil

30. Bespreken en/of behandelen • Bij niemand zijn de problemen behandeld • Bij 10% is seksualiteit tijdens de revalidatie besproken

31. Conclusies • 5. Ervaren problemen bij seks • Bij seksueel contact (vooral van psychologische aard) • Bij de seksuele respons cyclus (opwinding, erectie, orgasme) • Lichamelijke beperkingen (spasticiteit, beenspreiding, bekken kantelen, stijfheid ….) • Vermoeidheid en energietekort komt meer voor bij vrouwen • Deze problemen worden nauwelijks besproken tijdens de revalidatie

32. Conclusies • 1. Beloop in de tijd van relatievorming en seksualiteit • Toename in ervaring met dating en seks, maar groep die een vaste relatie heeft blijft klein • 2. Vergelijking met Nederlandse jongeren • Jongeren met CP hebben minder ervaring in seksuele activiteiten met een partner, maar fantaseren en masturberen is wel vergelijkbaar met Nederlandse jongeren • 3. Ontwikkeling in relatievorming: kansen en problemen • Kansen: vriendengroep en uitgaan, dating • Probleem: vaste relatie krijgen • Vraag: hoe regel ik een date • 4. Factoren die van invloed zijn op relatievorming en seksualiteit • Op uitgaan: betere motoriek en hoger opleidingsniveau • Op dating en seks: hogere leeftijd • 5. Ervaren problemen bij seks • Bij seksueel contact (vooral van psychologische aard) • Bij de seksuele respons cyclus (opwinding, erectie, orgasme) • Lichamelijke beperkingen (spasticiteit, beenspreiding, bekken kantelen, stijfheid ….) • Deze problemen worden nauwelijks besproken tijdens de revalidatie

33. Tips voor de praktijk • Op jonge leeftijd al stimuleren van sociale activiteiten buitenshuis • Aandacht voor sociale vaardigheden • Aandacht voor positief (seksueel) zelfbeeld, lichaamsbeeld en opkomen voor jezelf in intieme relaties • Praat over verliefdheid, verkering en alle aspecten van intieme relaties en seks • Bespreken van lichamelijke beperkingen bij seks ?Zijn er behandelmogelijkheden ? Op welke manier kun je deze tips in de praktijk brengen

34. Verder lezen… • Seks onder je 25e • Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2005 • Hanneke de Graaf e.a. • Seksualiteit bij ziekte en lichamelijke beperking • WL Gianotten, MJ Meihuizen/de Regt, N. van Son-Schoones • Kinderen en seksualiteit • De seksuele opvoeding van kinderen van 0-17 jaar • Sanderijn van der Doef

35. Websites: www.begrensdeliefde.nl www.rng.nl www.begrensdeliefde.nl www.onderzoekjegrens.nl www.seksuelevorming.nl www.zoenenenzo.nl www.zoenenenzovoort.nl www.weetal.nl www.youxme.nl www.nvvs.info www.seksualiteit.nl www.jackies.nl www.moov.nl www.jopla.nl www.bosk.nl www.vsn.nl www.effathaguyot.nl/shop www.deschildpad.nl www.stichtingtact.nl Verdere informatie

36. Bedankt voor uw aandacht drs. Diana Wiegerink psycholoog / onderzoeker d.wiegerink@erasmusmc.nl