Download
1 / 55
660 likes | 919 Views
การวิจัยเพื่อพัฒนาท้องถิ่น (Community Based Research-CBR) ระดับบัณฑิตศึกษา บัญชร แก้วส่อง. ภารกิจสถาบันอุดมศึกษา. บทบาทสถาบันอุดมศึกษาในระยะที่ผ่านมา. ความรู้ นำเข้า. ผู้สอน. ? ความรู้ที่ได้ จากการวิจัย. วิจัย. บริการสังคม. ทะนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม. ชุมชนท้องถิ่น.
E N D
การวิจัยเพื่อพัฒนาท้องถิ่น (Community Based Research-CBR)ระดับบัณฑิตศึกษาบัญชร แก้วส่อง
ภารกิจสถาบันอุดมศึกษาภารกิจสถาบันอุดมศึกษา
บทบาทสถาบันอุดมศึกษาในระยะที่ผ่านมาบทบาทสถาบันอุดมศึกษาในระยะที่ผ่านมา ความรู้ นำเข้า ผู้สอน ?ความรู้ที่ได้ จากการวิจัย วิจัย บริการสังคม ทะนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม ชุมชนท้องถิ่น
คุณลักษณะงานวิจัยเพื่อท้องถิ่น: การบูรณาการ 4 ภารกิจใน 1 งานวิจัย ภารกิจการผลิตบัณฑิต ภารกิจบริการวิชาการแก่สังคม ภารกิจทะนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม ภารกิจการวิจัย
ชุมชนท้องถิ่นไทยรู้จักตนเอง ปรับตัว ดำรงอยู่ได้อย่างมีคุณค่า พลังและความสุขภายใต้สถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลง การมองเชื่อมชุมชนท้องถิ่น สังคมไทย สังคมอาเซียน และสังคมโลก
สถานการณ์วิกฤติของโลกสถานการณ์วิกฤติของโลก วิกฤติของการพัฒนากระแสหลัก
สองระบบความคิด Gross Domestic Product-GDP • ทุนที่เป็นตัวเงิน • การแข่งขันอย่างเสรี • การค้าอย่างเสรี • ทำให้เกิดการบริโภค • ลัทธิวัตถุนิยม • ความไม่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม • การพัฒนาแบบไม่สมดุล Gross Domestic Happiness-GDH • ทุนมนุษย์และสังคม • การอยู่ร่วมกัน • การแลกเปลี่ยนแบบเลือกเฟ้น • ความพอเพียง การออม • การพัฒนาทางวัฒนธรรม จิตวิญาณ • การเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม • การพัฒนาแบบมีสมดุล
วิถีโลกาภิวัฒน์ (Globalization) มาตรฐานเดียวกันทั่วโลก มุ่งการใช้ประโยชน์สูงสุดจากทรัพยากร วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเป็นเครื่องมือสำคัญ การผลิตแบบMass สู่การทำกำไรสูงสุด ระบบความสัมพันธ์แห่งการแข่งขัน เป้าหมายคือความเป็นหนึ่งเหนือบุคคลอื่น วิถีท้องถิ่น (Localization) มาตรฐานที่หลากหลายของท้องถิ่น มุ่งการอยู่ร่วมกับทรัพยากรอย่างยั่งยืน ความเชื่อและเทคโนโลยีพื้นบ้านเป็นเครื่องมือสำคัญ การผลิตแบบพอเพียง สู่การเกื้อกูลแบ่งปัน ระบบความสัมพันธ์แห่งการร่วมมือ เป้าหมายคือการอยู่ร่วมกันของสังคม สองขั้วของวิถี
เรามีความรู้เกี่ยวกับชุมชนท้องถิ่นมากน้อยเพียงใดเรามีความรู้เกี่ยวกับชุมชนท้องถิ่นมากน้อยเพียงใด คน/ชุมชน/ท้องถิ่น
องค์ประกอบของชุมชนท้องถิ่นองค์ประกอบของชุมชนท้องถิ่น ช่วงเวลาการเปลี่ยนแปลงและผลกระทบ T1……T2……T3……Tn ระบบคุณค่า • ความเชื่อพุทธ/ผี • ลัทธิบริโภคนิยม คน กลุ่มคน และชุมชน • นิเวศน์น้ำ ทาม ทุ่ง โคก ภู • ความหลากหลายทางชีวภาพ • ระบบการผลิต • ภูมิปัญญาการผลิต ระบบสังคม ระบบนิเวศน์ • ความสัมพันธ์เชิงวัฒนธรรม • ความสัมพันธ์เชิงเศรษฐกิจ • ความสัมพันธ์เชิงการเมือง
นิเวศวัฒนธรรมชุมชนอีสานนิเวศวัฒนธรรมชุมชนอีสาน • วิถีชีวิตคนดง/ภู • ของป่า • เลี้ยงสัตว์ • ทำไร่/รับจ้าง • ของป่าแลกข้าว • ขายของป่า/พืชไร่ ซื้อข้าว • เจ้าป่า/เจ้าดง • วิถีชีวิตคนโคก • ทำนาดอน • ทำไร่/รับจ้าง • ของป่า • เลี้ยงสัตว์ • ขายพืชไร่ ซื้อข้าว/ปลา • ปู่ตา/ผีป่า • วิถีชีวิตคนทุ่ง • ทำนา/รับจ้าง • เลี้ยงสัตว์ • ปลูกพืชผัก • ข้าวแลกปลา/ของป่า • ขายข้าว ซื้อข้าว/ปลา • ผีตาแฮก/ปู่ตา • วิถีชีวิตคนทาม • หาปลา/รับจ้าง • ของป่า • นาทาม • เลี้ยงสัตว์ • ปลาแดก/หม้อแลกข้าว • ขายปลา/หม้อซื้อข้าว • วังปลา/เขตอภัยทาน • นิเวศน์ภู • ที่สูงลาดชัน • ป่าดง/ภู • นิเวศน์โคก • ที่ดอน • ป่าโคก • นิเวศน์ทาม • ที่ลุ่มลำน้ำ • ป่าทาม • นิเวศน์ทุ่ง • ที่ราบ • นา
ผู้ไท กลุ่มชาติพันธุ์ในภาคอีสาน ย้อ ฯลฯ ไทคอนสาร กะเลิง เยอร์ บรูว์ โซ่ หญะกุร
ประวัติศาสตร์ชุมชนท้องถิ่นอีสานประวัติศาสตร์ชุมชนท้องถิ่นอีสาน
ทำไมต้องวิจัยเพื่อท้องถิ่น: การปลดปล่อยทางปัญญา • การมีส่วนร่วมของคนที่เกี่ยวข้อง • ค้นหารูปแบบและวิธีการพัฒนา • ใช้และประยุกต์ภูมิปัญญา/เทคโนโลยีท้องถิ่น • เพื่อการพึ่งตนเอง การอยู่ร่วมกับระบบนิเวศน์อย่างยั่งยืน และการอยู่ร่วมกับคนอื่นในสังคมอย่างเกื้อกูลและแบ่งปัน
การวิจัยคืออะไรทำไมต้องวิจัยเพื่อการพัฒนาท้องถิ่นการวิจัยคืออะไรทำไมต้องวิจัยเพื่อการพัฒนาท้องถิ่น
“การซอกหา” ความรู้ใหม่ • “สะราวจรีว” (สาวลงลึก) • Re-search ค้นหา ค้นแล้วค้นเล่า • การค้นหาความรู้ใหม่โดยใช้วิธีการทางวิทยาศาสตร์ หรือวิธีการอื่นใดที่เชื่อถือได้ • การทำความเข้าใจปรากฏการณ์ทางธรรมชาติและสังคม
ทบทวนความหมายการวิจัยเพื่อท้องถิ่น คือ อะไร กระบวนการแสวงหาความรู้ใหม่ (ปริยัติ) ผ่านกระบวนการปฏิบัติ (ปฏิบัติ) ร่วมกันของชุมชนท้องถิ่นที่ก่อให้เกิดการเปลียนแปลง/การพัฒนา (ปฏิเวธ)
เป้าหมายสำคัญของการวิจัยเพื่อท้องถิ่นเป้าหมายสำคัญของการวิจัยเพื่อท้องถิ่น
ทางเลือกที่หลากหลายของการวิจัยเพื่อท้องถิ่นทางเลือกที่หลากหลายของการวิจัยเพื่อท้องถิ่น ศักยภาพของ กลไกภาคและ Node
กระบวนการสำคัญ: อริยสัจจ์ 4 ประการ วิจัยระยะที่ 1 ความรู้ใหม่ได้จากการเก็บรวบรวม และวิเคราะห์ข้อมูล ระยะที่ 2 ความรู้ใหม่ได้จากการสรุปบทเรียน และวิเคราะห์ผลการปฏิบัติการ
แนวคิดในการพัฒนาโจทย์วิจัยแนวคิดในการพัฒนาโจทย์วิจัย สอดคล้องกับ ความสนใจ สอดคล้องกับ ปัญหาท้องถิ่น ทีมนักวิชาการ ทีมชุมชน ความพร้อม ของพื้นที่ ทีมนักพัฒนา ความเหมาะสม ของระยะทาง
กระบวนการสร้างโจทย์วิจัยแบบมีส่วนร่วมกระบวนการสร้างโจทย์วิจัยแบบมีส่วนร่วม
จัดทีมวิจัยสร้างความรู้ใหม่จัดทีมวิจัยสร้างความรู้ใหม่
การออกแบบการวิจัยโดยทั่วไปการออกแบบการวิจัยโดยทั่วไป • การออกแบบข้อมูลที่ต้องเก็บ เก็บข้อมูลอะไร • การออกแบบแหล่งข้อมูลที่เก็บ เก็บข้อมูลจากใคร • การออกแบบวิธีการเก็บ เก็บข้อมูลอย่างไร • การออกแบบวิธีการวิเคราะห์ข้อมูล ข้อมูลที่ได้มาจะวิเคราะห์อย่างไร
โสเหล่ (Focus group) โฮมกัน(Group Interview) เว่าสู่ฟัง(Oral History) ส่อ(Indept-interview) ซอมเบิ่ง(Participant observation) จอบเบิ่ง(Observation) -ใช้แบบสอบถาม -สำรวจ เดินดู ร่วมกันกับผู้รู้ วิธีการเก็บข้อมูล จัดทำแผนที่กายภาพ บันทึก
การสร้างความคุ้นเคย (Rapport-ลึ้ง) • ใช้ความมักคุ้นส่วนตัว • สร้างผ่านคนรู้จักกัน • ใช้ความสังเกตสิ่งที่น่าสนใจ หยิบขึ้นมาเป็นประเด็นสนทนานำ • ให้เวลาเป็นของชาวบ้านให้มากที่สุด • กรณีสมุนไพรดอนจาน หมากมีพลูไปฝากด้วย หรือนั่งเคี้ยวหมากด้วยกัน • กรณีควายทาม ไปนั่งกินข้าวกลางวันด้วยกันตอนเลี้ยงควาย
การทำแผนที่ทางสังคมSocial Mappingเพื่อกำหนดยุทธศาสตร์การพัฒนา
ข้อมูลแผนที่ทางสังคมของชุมชนข้อมูลแผนที่ทางสังคมของชุมชน • ข้อมูลสำคัญของแผนที่กายภาพ • โครงสร้างพื้นฐานที่สำคัญ ถนน ไฟฟ้า ประปา วัด โรงเรียน บ้านผู้นำทางการ • ระบบนิเวศน์และทรัพยากรธรรมชาติ • พื้นที่ทำการผลิตที่สำคัญ เช่น พื้นที่นา ไร่ พื้นที่หาปลา เลี้ยงปลา • ข้อมูลสำคัญของแผนที่ทางสังคม • สิ่งศักดิ์สิทธิ์ในชุมชนที่คนเคารพนับถือ • กลุ่มองค์กร และเครือข่ายที่มีศักยภาพ • ปราชญ์/ผู้รู้ของชุมชน/ผู้นำสำคัญ • เครือข่ายการเกาะเกี่ยวของคนในชุมชน • ทิศทางและสัญลักษณ์ • การกำหนดทิศของแผนที่ • การกำหนดสัญลักษณ์ • การกำหนดอัตราส่วนที่ใกล้เคียงกับความเป็นจริง
การเดินสำรวจเพื่อทำแผนที่เดินดินแบบมีส่วนร่วมการเดินสำรวจเพื่อทำแผนที่เดินดินแบบมีส่วนร่วม
แผนที่กายภาพเน้นการตั้งบ้านเรือนแผนที่กายภาพเน้นการตั้งบ้านเรือน
แผนที่กายภาพเน้นสภาพแวดล้อมแผนที่กายภาพเน้นสภาพแวดล้อม
ประวัติศาสตร์ชุมชนท้องถิ่นประวัติศาสตร์ชุมชนท้องถิ่น • ประวัติศาสตร์บอกเล่า • ศึกษาประวัติศาสตร์เชิงวิเคราะห์ทำความเข้าใจการเปลี่ยนแปลงและสาเหตุการเปลี่ยนแปลง • ประวัติศาสตร์วิถีชุมชนท้องถิ่น ไม่ใช่ประวัติผู้นำ • ช่วงการก่อเกิดชุมชน • ช่วงการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ
แนวการศึกษาประวัติศาสตร์ชุมชนแนวการศึกษาประวัติศาสตร์ชุมชน • ช่วงเวลาการก่อตั้งถิ่นฐาน สาเหตุที่มา กลุ่มที่มา แหล่งที่มา • ช่วงเวลาการเปลี่ยนแปลง/การขยายตัวที่สำคัญของชุมชน • เหตุที่ทำให้เปลี่ยนแปลง ผลของการเปลี่ยนแปลง • สภาพแวดล้อมที่สำคัญในแต่ละช่วงเวลา
ข้อมูลประวัติศาสตร์ของชุมชนข้อมูลประวัติศาสตร์ของชุมชน • ยุคก่อตั้งถิ่นฐาน –ยุคบ้านป่า/บ้านไร่ (2496-2516) • ระบบนิเวศน์และสภาพกายภาพของพื้นที่ • ครัวเรือนที่อพยพมาตั้งถิ่นฐาน แหล่งที่ตั้ง • การทำมาหากิน/อาชีพของคนในยุคแรก-หาของป่า ไร่ข้าวโพด ไร่ถั่ว • ระบบความสัมพันธ์และการปกครองชุมชนยุคแรก • ระบบความคิด ความเชื่อ คุณค่า • ยุคการสร้างเขื่อนและพืชไร่ (2516-2525) • การเปลี่ยนแปลงระบบนิเวศน์และกายภาพ สาเหตุการเปลี่ยนแปลง • การเปลี่ยนแปลงการทำมาหากิน อาชีพ สาเหตุการเปลี่ยนแปลง -มะขามหวาน ลำไย รับจ้าง • การเปลี่ยนแปลงระบบอื่น ๆ และสาเหตุการเปลี่ยนแปลง • ยุคไม้ผลและรับจ้าง (2526-2535) • พืชไร่ล้มเหลว ปลูกไม้ผล มะขามหวาน ลำไย • การรบจ้างขยายตัว เริ่มปลูกยางปลายยุค • ยุคปัจจุบัน –ยุคยางรุ่งเรือง (2536-ปัจจุบัน) • จำนวนครัวเรือนที่มีในปัจจุบัน • การทำมาหากิน และอาชีพในปัจจุบัน –ปลูกยาง รับจ้าง ทำนา • ระบบความสัมพันธ์และการปกครองในปัจจุบัน • ระบบความคิดความเชื่อที่ยังมีอยู่ในปัจจุบัน ระบบที่หมดไป สาเหตุที่หมดไป หายไป
การทำผังเครือญาติ พ่อพันธุ์+ยายสาย พ่อวัง + แม่ลัดดา นายฝัน (เสียชีวิต) นางมา + นายโส นายน้อย + นางลาวัลย์ นางลาวัลย์ เด็กชายสมาน เด็กหญิงสิดา
การทำแผนที่ศักยภาพขององค์กรชุมชนการทำแผนที่ศักยภาพขององค์กรชุมชน • องค์กรชุมชนที่สำคัญมีอะไรบ้าง • องค์กรที่เป็นทางการ • องค์กรที่ไม่เป็นทางการ • ที่อยู่/ที่ตั้งขององค์กร • ภารกิจและกิจกรรมสำคัญขององค์กร • สมาชิกและเครือข่ายขององค์กร • การเป็นแหล่งเรียนรู้ดูงานขององค์กร
ตัวอย่างกลุ่มและองค์กรในชุมชนตัวอย่างกลุ่มและองค์กรในชุมชน • กลุ่มองค์กรที่เข้มแข็งและมีศักยภาพในชุมชน • กลุ่มผู้อาวุโส • กลุ่มประมงพื้นบ้าน • กลุ่มแม่บ้าน • กลุ่ม อสม. • กลุ่มเครือข่ายอนุรักษ์และฟื้นฟู • กลุ่มปศุสัตว์ • กลุ่มพัฒนาอาชีพ • ฯลฯ
ใครเป็นปราชญ์ชาวบ้าน/ผู้รู้ที่สำคัญของชุมชนใครเป็นปราชญ์ชาวบ้าน/ผู้รู้ที่สำคัญของชุมชน • ผู้รู้ด้านอาชีพ เช่น การเลี้ยงสัตว์ การทำการเกษตรอินทรีย์ พรานปลา • ผู้รู้ด้านวัฒนธรรม ประเพณี เช่น ผู้อาวุโสที่ทำพิธีกรรมด้านต่าง ๆ • ผู้รู้เรื่องป่า เช่น พรานป่า เซียนเห็ด • ผู้รู้ด้านการดูแลรักษาผู้ป่วย เช่น หมอยา หมอธรรม หมอเป่า • ผู้อาวุโสที่ชุมชนให้ความเคารพด้านต่าง ๆ เช่น เจ้าอาวาส หัวหน้าตระกูล • ผู้ช่วยคลี่คลายปัญหาให้ชุมชน เช่น กลุ่มตุลาการชุมชน • ฯลฯ
ข้อมูลบริบทและสภาพแวดล้อมของชุมชนข้อมูลบริบทและสภาพแวดล้อมของชุมชน • สภาพกายภาพและระบบนิเวศน์ • แหล่งน้ำ ป่าไม้ แหล่งหาปลา เลี้ยงสัตว์ ความสมบูรณ์ของพื้นที่ • สภาพแวดล้อมทางเศรษฐกิจ • การถือครองที่ดิน อาชีพและจำนวนครัวเรือนที่ทำอาชีพเหล่านั้น หาปลา เลี้ยงปลา รับจ้าง • รายได้ รายจ่าย หนี้สิน ทรัพย์สิน • สภาพแวดล้อมทางสังคมและวัฒนธรรม • ระบบเครือญาติ ความสัมพันธ์ วัฒนธรรมประเพณี • ความเชื่อที่สำคัญ ปู่หลุบ • สภาพแวดล้อมทางการเมืองการปกครอง • ระบบการปกครองที่เชื่อมคนต่างถิ่นให้อยู่ด้วยกันได้
ตัวอย่างรูปแบบการพัฒนาตัวอย่างรูปแบบการพัฒนา
