Από τον 19ο στον 20ό αιώνα (1871-1914)

1. Από τον 19ο στον 20ό αιώνα(1871-1914) Υποκεφάλαιο 4ο Εθνικά κινήματα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη

2. Διδακτικοί στόχοι Οι μαθητές: 1. Να κατανοήσουν τους λόγους της σοβαρής κρίσης του Ανατολικού Ζητήματος κατά την περίοδο αυτή (1871 – 1914) και να προβληματιστούν για τη βαλκανική πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων. 2. Να κατανοήσουν την πολιτική της ρωσικής διείσδυσης στα Βαλκάνια και τη σημασία της για τις διαβαλκανικές σχέσεις και την Ελλάδα. 3. Να συσχετίσουν τα κινήματα του 1908 και 1909 σε Τουρκία και Ελλάδα αντίστοιχα, και να εκτιμήσουν τη σημασία τους για τηνεσωτερική και εξωτερική πολιτική των δύο χωρών. Διδακτικός χρόνος: 3 περίοδοι

3. Να παρατηρήσετε με προσοχή την πιο κάτω γελοιογραφία και να απαντήσετε στα εξής: Πώς απεικονίζεται το Ανατολικό Ζήτημα, σύμφωνα με το δημιουργό της γελοιογραφίας; 2. Με ποιο τρόπο εμπλέκονται οι Δυνάμεις που εμφανίζονται στη γελοιογραφία με το Ανατολικό Ζήτημα;

4. Η Ρωσία, η Αγγλία και η Αυστρία ασχολούνται με το Ανατολικό Ζήτημα Γελοιογραφία (1878)

5. Ποιοι λαοί στα όρια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι οποίοι αργότερα δημιούργησαν εθνικά κράτη στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (Βαλκάνια), δεν εμφανίζονται στο χάρτη;

6. Η περιοχή των Βαλκανίων έχει μια σημαντική γεωστρατηγική θέση, που εκτείνεται από τηΜεσόγειο ως τη Μαύρη Θάλασσα και γειτονεύει με τις πετρελαιοφόρες περιοχές τηςΜέσης Ανατολής.Παλιότερα οι Ευρωπαίοι θεωρούσαν τα Βαλκάνια ως την«πυριτιδαποθήκη» τηςΕυρώπης, που λόγω της πολιτισμικής τους οπισθοδρόμησηςέδιναν πρόσφορο έδαφος για κάθε είδους συγκρούσεις.Τον 19ο αιώνα ο Φρ. Ενγκελς, επηρεασμένος από τις απόψεις που επικρατούσαν στηΓερμανία, έγραψε: «Όλα αυτά τα οικτρά συντρίμμια των πρώην εθνών -Σέρβοι,Βούλγαροι, Έλληνες - μαχαιροβγάλτες... που είναι έτοιμοι να ξεμπερδέψουν ο ένας τονάλλο από το πρόσωπο της Γης και από στιγμή σε στιγμή να ξεσκίσουν με τα δόντια ο ένας του αλλουνού το λαρύγγι».[...]Αλλά το «κακό» όνομα για την περιοχή των Βαλκανίων παρέμενε κάτι που ίσως για τιςμεγάλες δυνάμεις δεν θα μπορούσε να κριθεί και τελείως αρνητικό, αφού πρόσφερε ευκαιρίες για διαμεσολαβήσεις και αναμείξεις σε ξένες υποθέσεις. Φοίβου Οικονομίδη, «Βαλκάνια, Ο βαλκανικός γόρδιος δεσμός δεν λύθηκε ακόμα» Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 19-4-2008

7. Αφού μελετήσετε το πιο πάνω παράθεμα και αξιοποιώντας τις πληροφορίες που δίνει το βιβλίο σας (σελ. 63), να απαντήσετε στα πιο κάτω: • Ποιες στερεότυπες* εικόνες – αντιλήψεις καλλιεργήθηκαν για χρόνια σχετικά με τους βαλκανικούς λαούς και τα Βαλκάνια; Γιατί δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα; 2. Ποια ευκαιρία έδιναν στις μεγάλες δυνάμεις οι πιο πάνω αντιλήψεις; *Στερεότυπα/ στερεότυπες αντιλήψεις: Αντιλήψεις και συμβολικοί χαρακτηρισμοί για κοινωνικές ή Εθνικές ομάδες, που στηρίζονται σε γενικεύσεις (ενδεχομένως αυθαίρετες) και έχουν παγιωθεί ως αδιαμφισβήτητη αλήθεια στο ευρύ κοινωνικό σύνολο.

8. Οι μαθητές χωρίζονται σε πέντε ομάδες και κάθε ομάδα αναλαμβάνει να μελετήσει ένα εθνικό κίνημα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Αξιοποιούν τις σελ. 63 – 67 του βιβλίου τους και παράλληλα το πρόσθετο υλικό που τους δίδεται (παραθέματα, εικόνες, ερωτήσεις κ.λπ.) για κάθε λαό ξεχωριστά. Στόχος είναι οι μαθητές να γνωρίσουν τα εθνικά κινήματα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, το χαρακτήρα και τις επιδιώξεις τους, καθώς επίσης και το ρόλο των ισχυρών Δυνάμεων της Εποχής στο βαλκανικό χώρο. Στη συνέχεια εκπρόσωπος της κάθε ομάδας ανακοινώνει τα αποτελέσματα της μελέτης τους και όλοι μαζί συμπληρώνουν το σχετικό διάγραμμα που ακολουθεί. ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΕ ΟΜΑΔΕΣ

9. Τα εθνικά κινήματα στη ΝΑ Ευρώπη Λαός ….……………… Χαρακτήρας - επιδιώξεις κινήματος ……………..………………………….. ……………………….………………… Λαός……………… Χαρακτήρας - επιδιώξεις κινήματος .……..................... ………………………………... ………………………………… Λαός ……………… Χαρακτήρας - επιδιώξεις κινήματος .......................... ……………………….……. ..……………………..…….. Το εθνικό κίνημα των Ελλήνων υπήρξε πρότυπο και για τους άλλους λαούς της ΝΑ Ευρώπης Λαός ……………… Χαρακτήρας - επιδιώξεις κινήματος ....... ……………………………………………… ……………………………………………… Λαός ………………. Χαρακτήρας - επιδιώξεις κινήματος ……………………………………….. …………………………………………

10. Σέρβοι «Η σερβική εξέγερση (αρχές 19ου αιώνα) άσκησε ιδιαίτερα μεγάλη επίδραση σ΄ όλους τους νοτιοσλαβικούς πληθυσμούς – επίδραση που ενισχύθηκε από τις πρώτες νίκες. Στον αγώνα τους οι Σέρβοι βρήκαν σημαντικό στήριγμα σε ανθρώπινο δυναμικό και σε υλικά μέσα, που έφθαναν στη Σερβία από όλες τις νοτιοσλαβικές χώρες [...] Η σερβική εξέγερση πήρε με τον καιρό τη μορφή εθνικού επαναστατικού κινήματος όλων των Νότιων Σλάβων. Γιατί στους σκοπούς της περιλαμβανόταν η ένωση με το […] Νόβι-Παζάρ και με το Μαυροβούνιο και η εξέγερση της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης. Αυτή η αντίληψη θα παραμείνει ζωντανή στη Σερβία όλο το 19ο αι., και θα επηρεάσει την πολιτική της. Ο Καραγιώργης (ηγέτης της σερβικής επανάστασης), με επιστολές και επαφές με τους προύχοντες και τον κλήρο της Ερζεγοβίνης, του Μαυροβουνίου, της Δαλματίας, προσπάθησε να μεταδώσει το επαναστατικό πνεύμα και στους υπόλοιπους Νοτιοσλάβους και να τους ξεσηκώσει σε γενική επανάσταση [...] Η εξέγερση στη Σερβία είχε άμεσο αντίκτυπο και στους σλαβικούς πληθυσμούς της Αυστρίας...» Μαρία Νυσταζοπούλου – Πελεκίδου, Οι Βαλκανικοί λαοί, Από την τουρκική κατάκτηση στην εθνική αποκατάσταση (14ος -19ος αι.), Θεσσαλονίκη 1991, 107-108.

11. Αφού μελετήσετε προσεκτικά την πιο πάνω γραπτή πηγή και τις σχετικές πληροφορίες που δίνονται στη σελίδα 63 του βιβλίου σας, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: • Ποια μορφή πήρε σταδιακά το εθνικό κίνημα των Σέρβων; Ποιους βρήκαν αντίπαλους στις επιδιώξεις τους; • Ποιες ήταν οι σχέσεις των Σέρβων με τους Αψβούργους πριν από τη μεταξύ τους σύγκρουση; • Εντοπίζετε ομοιότητες μεταξύ των εθνικών επιδιώξεων των Σέρβων και των Ελλήνων;

12. Βούλγαροι «Η διένεξη των Βουλγάρων με το ελληνικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως είχε βαθύτερες ρίζες. Μέσα στο θεοκρατικό Οθωμανικό κράτος, η διάκριση γινόταν με βάση τη θρησκεία και όχι την εθνική καταγωγή και η αναγνώριση ενός λαού από την Οθωμανική αυτοκρατορία γινόταν με την αναγνώριση της Εκκλησίας του. Αλλά μετά την κατάκτηση της Βουλγαρίας από τους Τούρκους και την κατάλυση του Βουλγαρικού Πατριαρχείου επί πέντε σχεδόν αιώνες οι εκκλησιαστικοί ηγέτες του Βουλγαρικού λαού ήταν Έλληνες. Γι΄ αυτό το λόγο ο αγώνας για την ανεξαρτησία της Βουλγαρίας πήρε αρχικά τη μορφή αγώνα για την ανεξαρτησία της Βουλγαρικής Εκκλησίας». Μαρία Νυσταζοπούλου – Πελεκίδου, Οι Βαλκανικοί λαοί, Από την τουρκική κατάκτηση στην εθνική αποκατάσταση (14ος - 19ος αι.), Θεσσαλονίκη 1991, 213-214. Άρθρο 39 του βουλγαρικού Συντάγματος του 1879: «Η ηγεμονία της Βουλγαρίας, καθώς από εκκλησιαστική άποψη συνιστά αναπόσπαστο τμήμα της δικαιοδοσίας της βουλγαρικής εκκλησίας, υπόκειται στην Ιερά Σύνοδο, η οποία και αποτελεί την ανώτατη πνευματική αρχή της βουλγαρικής εκκλησίας, οπουδήποτε κι αν βρίσκεται η τελευταία. Μέσω της ίδιας πνευματικής αρχής η ηγεμονία παραμένει ενωμένη με την οικουμενική Ανατολική Εκκλησία στα δογματικά ζητήματα της πίστης». Σύνταγμα της Βουλγαρικής Ηγεμονίας, σελ. 6

13. Αφού μελετήσετε προσεκτικά τα πιο πάνω παραθέματα και τις σχετικές πληροφορίες που δίνονται στις σελίδες 63 - 65 του βιβλίου σας, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: • Ποιο ήταν το κριτήριο καθορισμού της εθνικότητας των υπηκόων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας; • Τι διεκδικούσε η Εξαρχία στις περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης και πώς προσπάθησε να πετύχει τους στόχους της; Με ποια εκκλησία ήρθε σε σύγκρουση; • Πώς εξηγείται, κατά τη γνώμη σας, η διατύπωση των συντακτών του άρθρου 39 του βουλγαρικού Συντάγματος σχετικά με τη δικαιοδοσία* της Εκκλησίας της Βουλγαρίας (Εξαρχίας):«οπουδήποτε κι αν βρίσκεται η τελευταία»; *δικαιοδοσία: εξουσία που δίνεται σε κάποιον με νόμο, με εντολή ανωτέρου κτλ., να ενεργεί ή να κρίνει σε καθορισμένα όρια

14. Ρουμάνοι (Μολδαβοί και Βλάχοι) Άρθρα της Συνθήκης Ειρήνης του Βερολίνου (1878), που υπογράφτηκε μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας, της Αυστροουγγαρίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Ρωσίας και της Τουρκίας Άρθρο XLIΙΙ . Τα υψηλά συμβαλλόμενα μέρη αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία της Ρουμανίας υπό τους όρους και τις συνθήκες οι οποίες περιγράφονται στα δύο επόμενα άρθρα. Άρθρο XLIV. […] Η ελευθερία όλων των μορφών λατρείας και των εξωτερικών τους εκδηλώσεων θα εξασφαλιστεί σε όλα τα πρόσωπα τα οποία ανήκουν στη Ρουμανία καθώς και στους ξένους κατοίκους της […] Άρθρο XLV. Η Ηγεμονία της Ρουμανίας επιστρέφει στην Αυτού Μεγαλειότητα τον Αυτοκράτορα της Ρωσίας το τμήμα εκείνο της βεσσαραβικής επικράτειας το οποίο αποσπάστηκε από τη Ρωσία με τη συνθήκη των Παρισίων του 1856 και το οποίο ορίζεται προς Δυσμάς από το δίαυλο του ποταμού Προύθου και προς το Νότο από το δίαυλο του παραπόταμου Κίλα και τις εκβολές του Στάρι Σταμπούλ. […] http:www.fordham.edu/halsall/mod/1878berlin.html

15. Αφού μελετήσετε προσεκτικά την πιο πάνω γραπτή πηγή, και τις σχετικές πληροφορίες που δίνονται στις σελίδες 64 (χάρτης) και 66 (κείμενο) του βιβλίου σαςκαι αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: • Πώς απέκτησε την ανεξαρτησία της η Ρουμανία; Ποιο πολιτικό καθεστώς επικρατούσε προηγουμένως; • Ποια δικαιώματα κατοχύρωνε το άρθρο XLIV της Συνθήκης Ειρήνης του Βερολίνου (1878); Τι μας φανερώνει το συγκεκριμένο άρθρο για την πληθυσμιακή σύνθεση της Ρουμανίας; • Ποια Μεγάλη Δύναμη ήταν κερδισμένη εδαφικά σύμφωνα με το άρθρο XLV;

16. Αλβανοί Δε θέλουμε τίποτε παραπάνω από αυτό που θέλει κάθε έθνος: «ένα χωριστό κράτος δικό μας, όπου όλοι οι άνθρωποι που έχουν το ίδιο αίμα μαζεύονται, όπως τα μέλη μιας οικογένειας μαζεύονται στο σπίτι τους». Kondo Ahmed, Jeronim de Rada*, Flamuri Arbrit, Tίρανα 1967, σ. 126 *Ο Ιερώνυμος της Ράδας (1814 – 1903), είναι Αλβανός συγγραφέας που έζησε στην Ιταλία.

17. Αφού μελετήσετε προσεκτικά το πιο πάνω παράθεμα και τις σχετικές πληροφορίες που δίνονται στις σελίδα 66 του βιβλίου σας, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: • Με ποιο επιχείρημα προσπαθούνοι Αλβανοί να πείσουν για την ανάγκη ίδρυσης αλβανικού κράτους; Σας πείθει η επιχειρηματολογία τους; • Για ποιο λόγο χρησιμοποιεί ο συγγραφέας την αναλογία μεταξύ Έθνους – Οικογένειας; Νομίζετε ότι τέτοιες αντιλήψεις επηρεάζουν τη στάση των ανθρώπων απέναντι σε ανθρώπους άλλων πολιτισμών, που πιθανόν να κατοικούν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο; • Ο συγγραφέας έζησε στην Ιταλία. Ποιος ήταν ο ρόλος της χώρας αυτής στη διαμόρφωση του εθνικού κινήματος των Αλβανών;

18. Οθωμανοί Τούρκοι και το Νεοτουρκικό Κίνημα του 1908 Από τηΔιακήρυξη των Νεοτούρκων (1908) 9. Όλοι οι πολίτες της χώρας θα απολαμβάνουν απόλυτη ελευθερία και ισότητα, όποια και αν είναι η εθνικότητα και η θρησκεία τους και θα έχουν τις ίδιες υποχρεώσεις […]. 17. Όλα τα σχολεία θα λειτουργούν υπό την επίβλεψη του κράτους. Προκειμένου να αποκτήσουν οι Οθωμανοί πολίτες παιδεία με ομοιογενή και ομοιόμορφο χαρακτήρα, τα κρατικά σχολεία θα είναι ανοιχτά σε όλους, η διδασκαλία θα είναι δωρεάν και θα γίνονται δεκτές σε αυτά όλες οι εθνότητες. Η διδασκαλία της τουρκικής γλώσσας θα είναι υποχρεωτική στα κοινοτικά σχολεία. […] Εμπορικές, γεωργικές και βιομηχανικές σχολές θα ιδρυθούν, με σκοπό να αναπτυχθούν οι οικονομικοί πόροι της χώρας. http:www.fordham.edu/halsall/mod/1908youngturk.html

19. Αφού μελετήσετε προσεκτικά την πιο πάνω γραπτή πηγή και τις πληροφορίες που δίνονται στις σελίδες 64-67 του βιβλίου σας, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: • Τι υποσχόταν το Κίνημα των Νεοτούρκων στους λαούς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, σύμφωνα με το άρθρο 9 της διακήρυξής τους; • Πώς κρίνετε το άρθρο 17, το οποίο αναφέρεται στην εκπαίδευση των Οθωμανών πολιτών; Πού απέβλεπε, κατά τη γνώμη σας, η εκπαιδευτική πολιτική των Νεοτούρκων; • Γιατί διαψεύσθηκαν οι υποσχέσεις των Νεοτούρκων;

20. Τα εθνικά κινήματα στη ΝΑ Ευρώπη Σέρβοι Επιδίωξη η εθνική ανεξαρτησία. Βασικός τους αντίπαλος οι Οθωμανοί Τούρκοι. Επίσης, εθνικός τους αντίπαλος και οι Αυστριακοί. Επιδιώκουν να απελευθερώσουνόλους τους Νοτιοσλάβους από τους Αψβούργους Ρουμάνοι (Μολδαβοί και Βλάχοι) Εθνικοί τους αντίπαλοι οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Έλληνες ηγεμόνες. Ένωση ηγεμονιών Μολδαβίας και Βλαχίας στο ενιαίο κράτος της Ρουμανίας. Πλήρης ανεξαρτησία το 1878. Αντιμέτωποι με Ρώσους, Βουλγάρους, Ούγγρους και Έλληνες λόγω εδαφικών διεκδικήσεων (βλ. χάρτη σελ. 64). Βούλγαροι Ώθηση εθνικού κινήματος από Πανσλαβιστές Ρωσίας. Δημιουργία Εθνικής Εκκλησίας (Εξαρχίας) – Διεκδίκηση μητροπόλεων Μακεδονίας και Θράκης από το Πατριαρχείο. Σύγκρουση με άλλες εθνικές ομάδες (Έλληνες, Σέρβους και Ρουμάνους, Τούρκους) κατά τη διεκδίκηση εδαφών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το εθνικό κίνημα των Ελλήνων υπήρξε πρότυπο και για άλλους λαούς της ΝΑ Ευρώπης Αλβανοί Αναζήτησαν τις ρίζες τους στους αρχαίους Ιλλυριούς. Εξισλαμίστηκαν τον 17ο αι γι’ αυτό και δρουν ως βραχίονας των Τούρκων. Εθνικοί αντίπαλοί τους είναι οι Έλληνες και οι Σέρβοι. Προστάτιδα των Αλβανών η Ιταλία. Μετά το τέλος των βαλκανικών πολέμων ιδρύεται αλβανικό κράτος (1913) Οθωμανοί Τούρκοι Το εθνικό κίνημα στρεφόταν κατά του Σουλτάνου και στόχευε να ανακοπεί ο περαιτέρω ακρωτη- ριασμός της αυτοκρατορίας. Εκδηλώθηκε ως αντίδραση στις επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων και στην προσπάθεια των λαών της ΝΑ Ευρώπης να απαλλαγούν από την οθωμανική κυριαρχία. Κίνημα Νεοτούρκων (1908).

21. Κίνημα Νεοτούρκων (κατατοπιστικό σημείωμα) Στο πλαίσιο της ανάπτυξης του εθνικού τουρκικού κινήματος εκδηλώθηκε το 1908 το Κίνημα των Νεοτούρκων. Το κίνημα αυτό υποσχέθηκε στους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ισονομία, ισοπολιτεία και εξήγγειλε σωρεία μεταρρυθμίσεων. Ωστόσο, απώτερος στόχος του ήταν ο εκτουρκισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο στόχος αυτός εκδηλώθηκε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912 – 1913) και κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914 – 1918) και πήρε τη μορφή εθνοκάθαρσης της Αυτοκρατορίας με την εκδίωξη των χριστιανών της χώρας.

22. Πώς διαμορφώθηκε ο χάρτης των Βαλκανίων μετά την υπογραφή: (α) της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου (Μάρτιος 1878) (β) της Συνθήκης του Βερολίνου (Ιούνιος – Ιούλιος 1878);

23. Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (κατατοπιστικό σημείωμα) Είναι η συνθήκη που επιβλήθηκε από τους Ρώσους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, το Μάρτιο του 1878, και με την οποία υλοποιήθηκε, προσωρινά, το όραμα των Βουλγάρων για δημιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας. Η Μεγάλη Βουλγαρία περιλάμβανε τη σημερινή Βουλγαρία, ολόκληρη σχεδόν την ελληνική Μακεδονία και την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, καθώς επίσης τη Δυτική και την Ανατολική Θράκη. Οι πρόνοιες της Συνθήκης αυτής ανησύχησαν τους Έλληνες, τους Οθωμανούς Τούρκους, τους Σέρβους και τους Ρουμάνους και οδήγησαν σε οξύ ανταγωνισμό στα Βαλκάνια. Η Συνθήκη του Αγ. Στεφάνου σχετικά με τη Βουλγαρία αναθεωρήθηκε, στην ουσία, με τη Συνθήκη του Βερολίνου (Ιούνιος 1878), η οποία περιόρισε δραστικά τα όρια της Μεγάλης Βουλγαρίας.

24. «Μακεδονικός Αγώνας» «Ο ιστορικός που θεωρεί τα γεγονότα της εκατονταετίας 1821-1921 ξεχωρίζει τρεις μεγάλους σταθμούς: την επανάσταση του 1821, τον Μακεδονικό αγώνα (τέλη του 19ου – αρχές 20ού αι.) και την εξόρμηση του 1912-1913. Ο δεύτερος σταθμός που φθάνει στην ύψιστη του ακμή στα 1904-1908, γιατί τότε συστηματοποιείται και κορυφώνεται ο Μακεδονικός αγώνας, είναι συνεχής και έντονος, πλούσιος σε ηρωικές θυσίες, αλλά και σε επιτεύγματα. Ο δεύτερος αυτός σταθμός είναι συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον πρώτο και στον τρίτο, ο κρίκος ανάμεσα στα 1821 και στα 1912-1913. Εκφράζει τους πόθους ελευθερίας ενός αδικημένου μετά την Επανάσταση του ’21 λαού από τη χάραξη των συνόρων. […] Χάρη στο Μακεδονικό Αγώνα […] διασώθηκε η ελληνική συνείδηση της Μακεδονίας. Οι Μακεδονομάχοι με την ειλικρινή τους πίστη στα μεγάλα ιδανικά αξιώθηκαν να υψωθούν, ως τη σφαίρα του μύθου, και την πίστη τους αυτή τη σφράγισαν με τον θάνατό τους. Λίγοι, αλλ’ αποφασιστικοί πρόσφεραν στο έθνος πολλά και μεγάλα. Με την πνοή και τον ενθουσιασμό τους συνεπήραν όλους τους Έλληνες και δημιούργησαν την αναγκαία ομοθυμία και ομοψυχία, η οποία εκδηλώθηκε λαμπρά κατά τους βαλκανικούς πολέμους 1912 – 1913 που εξασφάλισαν την επιβίωση του έθνους». Βακαλόπουλος Απ., Ο Μακεδονικός Αγώνας (1904-1908) ως κορυφαία φάση των αγώνων των Ελλήνων για τη Μακεδονία, Θεσσαλονίκη, ΙΜΧΑ, 1985, σσ. 36-37

25. Σύμφωνα με το πιο πάνω παράθεμα ο Μακεδονικός αγώνας ήταν για την Ελλάδα ένας από τους μεγαλύτερους σταθμούς της εκατονταετίας 1821-1921. Συμφωνείτε με αυτή την εκτίμηση; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας αντλώντας επιχειρήματα από το παράθεμα αλλά και από τις σελίδες 65 – 66 του βιβλίου σας.

26. Γιατί θεωρούνται και οι δύο ήρωες; Γιάννε Σαντάνσκυ Παύλος Μελάς

27. Ασκήσεις αυτοαξιολόγησης Α. Να προσδιορίσεις αν οι ακόλουθες προτάσεις ανταποκρίνονται ή όχι στην ιστορική πραγματικότητα: • Στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη έτειναν οι λαοί να λύνουν τις εθνικές και θρησκευτικές διαφορές τους με διπλωματικό τρόπο παρά με βίαιες συγκρούσεις και εθνοκαθάρσεις. • Οι Βούλγαροι ήλθαν σε ρήξη με το Οικουμενικό Πατριαρχείο καθώς διεκδικούσαν ως βουλγαρικές τις μητροπόλεις της Μακεδονίας και της Θράκης, οι οποίες ανήκαν στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου. • Εθνικοί αντίπαλοι των Σέρβων ήταν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Έλληνες ή εξελληνισμένοι ηγεμόνες που ασκούσαν εξουσία εξ ονόματος των Τούρκων. 4. Οι μεγάλες Δυνάμεις αντέδρασαν στη δημιουργία της «Μεγάλης Βουλγαρίας» γιατί ενίσχυε τη διείσδυση της Ρωσίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.

28. 5. Ένας από τους στόχους του Κινήματος των Νεοτούρκων ήταν ο εκτουρκισμός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. 6. Ο «Μακεδονικός Αγώνας» (1904-1908) ήταν ένας σκληρός πόλεμος μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών ανταρτών. 7. Οι Οθωμανοί Τούρκοι ανέπτυξαν με μεγάλη καθυστέρηση εθνικό κίνημα, στην προσπάθειά τους να σταματήσουν τον ακρωτηριασμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. 8. Οι Πανσλαβιστές αποσκοπούσαν στην ένωση όλων των σλαβικών λαών των Βαλκανίων, υπό την καθοδήγηση της «Μητέρας Ρωσίας». 9. Οι Αλβανοί αναζήτησαν τις καταβολές τους στους αρχαίους Ιλλυριούς.

29. Να αντιστοιχίσετε τα γράμματα της στήλης Α΄ με τους αριθμούς της στήλης Β΄,έτσι ώστε τα στοιχεία που δίνονται να ανταποκρίνονται στην ιστορική πραγματικότητα.Προσοχή: περισσεύουν δύο στοιχεία της στήλης Β΄.

30. Κατ΄ οίκον εργασία Να επιλέξετε μία από τις πιο κάτω ερωτήσεις. Να μην επιλέξετε ερώτηση σχετική με το εθνικό κίνημα, το οποίο μελετήσατε στην τάξη.

31. 1. ΟΙσμαήλ Κεμάλ μετά τη Συνέλευση της Αυλώνας (Vlorë)αναγγέλλει στον αλβανικό λαό την απόφαση της ανεξαρτησίας «Η Εθνοσυνέλευση των 83 Μουσουλμάνων και Χριστιανών ηγετών που συναντήθηκαν στη Αυλώνα (Vlorë) το Νοέμβριο του 1912 ανακήρυξε την Αλβανία σε ανεξάρτητο κράτος και σχημάτισε προσωρινή κυβέρνηση. Ολόκληρο το κείμενο της ανακήρυξης είχε ως εξής: Στην Αυλώνα (Vlorë), στις 15/28 Νοεμβρίου 1912, μετά από την ομιλία που έκανε ο Πρόεδρος, Ισμαήλ Κεμάλ Μπέη, στην οποία μίλησε για τους μεγάλους κινδύνους τους οποίους αντιμετωπίζει σήμερα η Αλβανία, οι αντιπρόσωποι έχουν όλοι αποφασίσει ομόφωνα ότι η Αλβανία θα πρέπει να είναι, από σήμερα, αυτόνομη, ελεύθερη και ανεξάρτητη» http://en.wikipedia.org/wiki/Albanian_Declaration_of_Independence (ελληνική απόδοση)

32. Αφού μελετήσετε προσεκτικά το πιο πάνω παράθεμα και τις πληροφορίες της σελίδας 66 του βιβλίου σας, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: • Ποιοι συμμετείχαν στην Εθνοσυνέλευση στην Αυλώνα; Σε τι συμπεράσματα οδηγούμαστε για την πληθυσμιακή σύνθεση της Αλβανίας; • Σε ποια σημαντική απόφαση προχώρησε η Εθνοσυνέλευση; Ποιους κινδύνους μπορεί να υπονοεί στην αιτιολόγηση της απόφασης αυτής ο Ισμαήλ Κεμάλ;

33. 2. Η εκπαιδευτική – ιδεολογική διάσταση του μακεδονικού ζητήματος «Οι ημέτεροι (διδάσκαλοι) περιορίζονται απλώς εις την τυπικήν διδασκαλίαν της γραμματικής. Οι πλείστοι τούτων, [...], εδιδάχθησαν ολίγα γράμματα εν Ελληνικώ σχολείω* ή εν Γυμνασίω, εν τω οποίω ουδόλως ελήφθη φροντίς ν΄ αναπτυχθή παρ΄ αυτοίς εθνικόν φρόνημα. [...] Αλλ΄ οι Βούλγαροι διδάσκαλοι καταρτίζονται ειδικώς διά την Μακεδονίαν [...]. Να συσταθώσι Διδασκαλεία** έχοντα ειδικόν προορισμόν να καταρτίζωσι διδασκάλους πατριώτας, ικανούς να εργασθώσιν εν Μακεδονία υπέρ των εθνικών συμφερόντων». Απόσπασμα έκθεσης του ελληνικού προξενείου Θεσσαλονίκης, 1982. Πηγή: Ι. Κολιόπουλος, «Η Θέση των Ελλήνων στη Μακεδονία από το 1881 ως το 1896», Ιστορία του Ελληνικού έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΔ΄, σ. 216. (όπως δημοσιεύεται στο Λούβη Ευ. – Ξιφαράς Δ., Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2007, σ. 67). *Ελληνικόν σχολείον: τύπος σχολείου που αντιστοιχούσε στην πρώτη βαθμίδα Μέσης Εκπαίδευσης. Ήταν μετά από το τετρατάξιο δημοτικό σχολείο και πριν από το γυμνάσιο (δεύτερη βαθμίδα Μέσης Εκπαίδευσης). **Διδασκαλεία: σε αυτά εκπαιδεύονταν απόφοιτοι γυμνασίων, οι οποίοι προορίζονταν για το επάγγελμα του δάσκαλου.

34. Αφού μελετήσετε προσεκτικά το πιο πάνω παράθεμα και τις πληροφορίες των σελίδων 63 και 65 του βιβλίου σας, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: • Ποιος ήταν ο ρόλος των δασκάλων στον ανταγωνισμό μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων στην περιοχή της Μακεδονίας; • Σύμφωνα με την έκθεση του ελληνικού Προξενείου Θεσσαλονίκης, ποιας εθνικότητας οι δάσκαλοι υπερείχαν για τον πιο πάνω ρόλο; Τι σύστηνε το ελληνικό Προξενείο Θεσσαλονίκης σχετικά με αυτό;

35. Η Τουρκία, προσωποποιημένη ως γυναίκα, εξεγείρει τους Τούρκους, 1908 (Αλληγορική λαϊκή εικόνα της εποχής) Joyce Milton, Rafael Steinberg, Sara Lewis, Religion at the Crossroads, Byzantium and the Turks, HBJ Press, New York 1980, σ. 163. 3. Αφού παρατηρήσετε προσεκτικά την πιο πάνω εικόνα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στο ιστορικό γεγονός που ενέπνευσε τον δημιουργό της καθώς και στους λόγους που το προκάλεσαν.

36. 4.«Ίσως να μη γέμισε τόσο πολύ το μάτι του κόσμου, όσο οι πρωτοβάθμιες εκλογές για το κοινοβούλιο [...]. Η πιο επιβλητική απ΄ όλες ήταν η πομπή που μετέφερε τις κάλπες του Πέρα*, διασχίζοντας την πόλη** μέσασε καταστόλιστες πολυτελείς άμαξες, με συνοδεία μουσικής, λαβάρων, στρατιωτών, σχολιαρόπαιδων κι άλλων αντιπροσωπευτικών ομάδων, που έφτασαν σε αριθμό τις αρκετές χιλιάδες [...] Αργότερα, παρέλασε μια μακρά σειρά από άμαξες όπου ιμάμηδες*** και Αρμένιοι παπάδες, ιμάμηδες και Έλληνες παπάδες, ιμάμηδες και Καθολικοί παπάδες, κάθονταν δύο-δύο με τους μακρείς επενδύτες του αντίστοιχου δόγματος». *Πέρα: συνοικία της Κωνσταντινούπολης **πόλη: Κωνσταντινούπολη ***Ιμάμηδες: ιερείς των Μουσουλμάνων, χότζες Απόσπασμα από το βιβλίο του N.G. Dwight, Κων/πολη Παλαιά και Νέα, 1915, Τζον Φρίλι, Κων/πολη, από τον Χριστιανισμό στο Ισλάμ, ελληνική μετάφραση, 2001, σσ. 319-320, Βιβλίο εκπαιδευτικού, σελ. 77.

37. Αφού μελετήσετε προσεκτικά τα πιο πάνω παραθέματα καθώς και την αλληγορική λιθογραφία της σελίδας 67 και τις πληροφορίες που δίνονται στις σελίδες 66-67 του βιβλίου σας, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: (α) Ποιοι συμμετείχαν στις εκλογές για το κοινοβούλιο στην Τουρκία; (β) Γιατί πήρε έναν τέτοιο πανηγυρικό χαρακτήρα η μεταφορά των καλπών από τη συνοικία του Πέρα; (γ) Γιατί αποδείχθηκε ότι αυτό το πανηγυρικό κλίμα, που παρουσιάζεται στο παράθεμα και στη λιθογραφία, ήταν πρόσκαιρο (προσωρινό); Τεκμηριώστε την απάντησή σας.

38. 5. Αφού μελετήσετε προσεκτικά τις δύο λαϊκές εικόνες (σελ. 62 και 67 του βιβλίου σας), οι οποίες ανήκουν στον ίδιο καλλιτέχνη, να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα: • Να περιγράψετε τι απεικονίζει η καθεμιά και ποιο μήνυμα θέλει να στείλει ο δημιουργός της; • Μπορείτε να βρείτε ομοιότητες μεταξύ των δύο συγκεκριμένων κινημάτων (Νεοτούρκων 1908 – Γουδή 1909);

39. 6. Οι φιλοδοξίες των λαών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Boundaries: όρια, Aspirations: Φιλοδοξίες

40. Αφού μελετήσετε προσεκτικά τον πιο πάνω χάρτη και αξιοποιώντας τις πληροφορίες του βιβλίου σας για τα εθνικά κινήματα (σσ. 63-67), να περιγράψετε τις εθνικές επιδιώξεις των λαών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης πριν από την έναρξη των Βαλκανικών πολέμων (1912-1913).

41. Χρήσιμοι όροι/έννοιες που πρέπει να κρατήσετε: • Βαλκάνια • Στερεότυπα • Εθνοκάθαρση • Εθνικό Κίνημα • Συνθήκη Αγ. Στεφάνου (1878) • Συνθήκη Βερολίνου (1878) • Πανσλαβισμός • Εξαρχία • «Μεγάλη Βουλγαρία» • Νεότουρκοι • Ισονομία • Ισοπολιτεία • Μακεδονικός αγώνας