BECSO AM Y BOCSYS “Be sy ,” medd mam Wrth fy ngweld yn syllu Ar focsys parod i’r fan sbwriel :

1. BECSO AM Y BOCSYS “Be sy,” meddmam Wrthfyngweldynsyllu Arfocsysparodi’r fan sbwriel: “be wnaemhebddynt” Bocsysesgidiau Bocsysigadwstampiau Bocsysigadwteganau Bocsys brown igadwnwyddau Bocsysbach a mawr Ar draws tŷ ni. Ond heddiw gweles focsys O’r bocs o sgrîn Plant ar y stryd – A’u gobennydd oedd focs Eu cartref nhw ar bafin Ydoedd focs neu falle dau A dyna pam rwyn syllu – Ac yn becso am y bocsys. Menna Elfyn THEMA Cyfrifoldeb hebddynt = without them igadw = to keep gobennydd = pillow syllu = to stare

2. Wedi’rŴyl Henoferownfelllynedd ŵyl y bywynôli’wbedd, gangloidoli’rbabibach igadwmewn hen gadach, ac i’ratigrhoieto ddisgleirdebeiwyneb o ar y llawryngngwely’rllwch, ynddoli o eiddilwch. yno ‘nghrudeialltudiaeth mae’nrhith o gorff, mae’nwyrthgaeth, ac o ogofeinhangofni niwêlheno’ioleuni CeriWyn Jones “yn ôl i’w bedd” 2011 “ŵyl y byw” 2010 2009 “Heno .. fel llynedd ..” ATIG “Yno ‘nghrud ei alltudiaeth, mae’n rhith o gorff, mae’n wyrth gaeth” HELP Bedd = grave Hen gadach = old cloth Disgleirdeb = shine Llwch = dust Eiddilwch = feebleness Alltudiaeth = banishment Rhith = illusion, form Wyrth = miracle Ogof = cave Einhangofni Our forgetfulness Goleuni = light Trafodwchgynnwys y gerdd. Oesnegesymainiheddiw? Dadansoddwcharddull y gerdd. Chwiliwch am y technegauarbennig. Pam eubodnhw’neffeithiol? Ydych chi wedidarllenunrhywbetharallar y themayma? Trafodwch.

3. HELP Roeddseremoni “CymryarWasgar” arferbodyn yr Eisteddfod tan 2006. Roeddcyfleiboblar draws y bydddodi’r Eisteddfod a bodynrhano’rdathluar y diwrnodhwnnw. alltudion = exiles pererindod = pilgrimage esgyn = rise dagrau = tears cyfoeth = riches dychwel = return llywyddu = to preside (over) anffyddlon = unfaithful ysgaru = to divorce cyfrolau = volumes grymus = powerful diwerth = worthless Alltudionyntroi iFecca’rpererindod unwaithmewnblwyddyn. Esgynarlwyfanbywyd am awrfechan igollidagrau. Diwerth yr afonydd a thon diboblogi yr ecsodus a thon mewnlifiad yngwneudiwladgyfan foddi mewnSeisnigrwydd. Cyfoethogion y wâclâth yndosbarthucyfoeth arddrwscymdogaeth wrthddychweladref ilywyddu a sôn am y dyddiau a fu. Alltudionanffyddlon felgŵrynysgaru’iwraig ganlefarucyfrolau’n llawn o eiriau grymus, gwag, diwerth. CYMRO AR WASGAR ganCenLlwyd C Y M R U

4. C Y F R I F O L D E B HELPgwenith = wheat india corn = maize newyn = famine dyfrio = to irrigate daeargrym = earthquake cil-dwrn = tip, back-handerhatling = small coin cydymdeimlad = sympathy llogau bank = bank interest crochanau = cauldrons noethion = naked people • TWYLL • Darllen y silffoedd: • siwgrcoch o Jamaica • gwenithi La Plata • afalaupîn o Malaysia • datys o Arabia • cnauo’rHimalaya • coco o Ghana • india corn o Guatemala , • - maennhw’neinbwydoni. • Darllen y papuraunewydd: • arian at anrhefn Rwanda • at newynyn Ethiopia • at ddyfrio Botswana • at ysgolionBolifia • at dlodiondaeargrynyn India • - danni’neubwydonhw. • Cil-dwrneincydymdeimlad, • hatlingein help llaw • at dractorau • at helynt yr holldymhorau • ac at logau banc y nia’rIanc. • Trafodwchgynnwys y gerdd hon. Oesnegesiddi? • Dadansoddwcharddull y gerdd. • Trafodwchunrhywddeunyddarallrydych chi wedidarllenneuastudioar y themayma. Darllenrhwng y silffoedd: reis o grochonaugwag Cambodia, tegannoethion Sri Lanka, coffi o shantis Colombia, - maennhw’neinbwydoni, danni’neubwytanhw. MyrddinapDafydd

5. Y FAM DDIBRIOD Merchifanc dim ondugainoed Heb gartrefcysurus, hebdeulu Heb wriedrychareuhôl; Mamddibriod. Merchifanc dim ondugainoed Wedilluchioeidyfodolfelsbwriel Oherwydd un noson Drosflwyddynynôl, Mamddibriod. Merchifanc dim ondugainoed A thasganoddo’iblaen, Maguplentyn Arychydig o bunnoedd yr wythnos, Mamddibriod. Merchifanc dim ondugainoed Eisiaueimwynhaueihun Gadael y fflat am ddwyawr O dandrwynbusneslyd y cymdogion Mamddibriod Merchifanc dim ondugainoed – “Beth yw’rcyhuddiad, ngenethi?” “Gadael y babiisgrechian Am ddwyawr,” ebe’rcymdogion. Mamddibriod C Y F R I F O L D E B HELP lluchio to throw away, to toss cysurus comfortable cymdogionneighbours cyhuddiad accusation dychwelyd to return Merchifanc dim ondugainoed Yndychwelydi’wchartrefllwm – Fflatdwyystafell Heb garped, heblenni Mamddibriod. Merchifanc dim ondugainoed, Unwaith yr wythnoscaiffymwelydd – Swyddogar ran y Weinyddiaeth Yndodi weld Y famddibriod. Elspeth F. Roberts hydllinellau ail adrodd ansoddeiriaueffeithiol disgrifiadauclir deialog geirfaeffeithiol

6. OND “Wel, be gesttite?” “Dim ond Nintendo 64, teledulliw, Gêm CD-ROM A fideo Pam fiDuw? … … O, ia, a thôngronMam, “Ti ‘digwyliodysiâr, Tro’rteledu ‘naiffwrdd Cyni’thlygaiddroi’nsgwâr” OND … … ar y bocssgwârhwnnw wedi’rnoswyl, gwelaiswynebaudiolchgar a dwylocynhyrfus yngwagio’utrysorau --o’rbocsysesgidiau dwybensil a beiro, hen oriawr a io-io, brwsdannedd a sebon, gwlanenlliwlemwn. yngngwaelod y bocs – tedibachtirion yngysuri’ramddifad arnosweithihirion. “Dad, mae Dei drwsnesa’ ‘dicael y beicdiweddara’; Mae ‘mhenblwyddi’ndodtoc Ac, ew, mi fasa’nbraf Caelpâr o sgidiau Reebok …” ganSiânTeleri Davies Beth ydycynnwys y gerdd? Beth ydyneges y bardd? Ydy’rnegesymaynbwrpasolyneich barn chi? Trafodwcharddull y gerdd. Beth syddyma? CyflythreniadCyffelybiaethTrosiadDelweddLlinellaubyrLlinellauhirOdlCwestiwnrhethregolAiladrodd AnsoddeiriaueffeithiolDeialog GeirfagyfoethogCwestiynau GEIRFA tôngron = nagging noswyl = eve cynhyrfus = excited trysorau = traesuresoriawr = a watch gwlanen = flannel tirion = gentle diweddara = latest toc = soon cysuri’ramddifad = a comfort for the orphan

7. Taid(ganGwynne Williams) I Nhaidrhyw dir neb Ydydaearblin y gegingefn A dydy Dad Na hydynoed Nan ynneb iddonawr. Mae amser Ynglynuwrtheisliperi felslwj y Somme Wrthiddosymud O’igadairi’rbwrdd Ac o’rbwrddynarabach Ynôli’raelwyd. Ac ynomwy Ynsŵn y gynnau mud Mae Nhaid  dim mwyi’wwneud Ynswatioynffosei go Ac yngweld Â’ilygadmarwgwag Hen lygodmawr y gwyll Sy’ndod o Passchendaele O Ypres Ac o nosPilkem Ridge Ynnesu Ac yntau’naros aros y waedd I fynddros y t…o…o…p • TAID • ganGwynne Williams • CYNNWYS • Dechrau’rgerdd > penillionunigol > stori, syniadau, disgrifio > diwedd y gerdd GEIRFA tirneb = no-man’s land daearblin = troubled earth glynu = to stick slwj = sludge aelwyd = hearth swatio = crouching ffosei go = the trench of his memory gwyll = dusk, twilight gwaedd = shout • ARDDULL • Mesur, odl, hydllinellau, berfau ac andosseiriauarbennig, geirfaeffeithiol, cyflythreniad, cyffelybiaeth, trosiad, delwedd … • SYNOPTIG • Y themayn y gerdd • Nofelaueraill • Dramau, storiau • Cerddi • Ffilmiau • Sioeau …

8. Pres y Palmant Pres, pres, Felaur, Pedwar darn p[unt Cryf, crwn, Felaurynfyllaw. Dyma’rallweddi I ddrwsStar Wars Ynsinema’rdre. Pedwar darn am docyn, Pedairallweddiagor y drws. Ondpwyydyhwn Ar y palmantoer? Y llygaidcryf, crwn, Yn wag heno Fel y nos. crwn = round allweddi = keys palmant = pavement gwag / yn wag = empty “Big Issue, syr? Dim ond punt …” Dim ond punt? Onddwieisiaupob punt Am docyni’rsêr! Star Wars neu’r Big Issue? Fi – neufe? Cerddedadre, Big Issue ynfyllaw. Ond, heno, fydd y palmantddimmoroer. Robat Powell

9. mesur RHAN OHONA I Allaiddimdyrwbiodiallan O ’mrêns Heforhwbiwr, wsti. Rwyttiyno Ynlojio Felrhywdderynbach Dan fondofynhŷ. Fel llyffant Yng ngwaelod y ffynnon. Fel llygoden fach Tu hwnt i’r sgertin. A phan fydda i’n llwyr gredu Dy fod ti wedi mynd, Dwi’n cael cip arnat ti, fel hyn, Mewn breuddwyd ... Blydi niwsans, yn dwyt? Nesta Wyn Jones hydllinellau • Dadansoddwchgynnwys y gerddRhanOhona I. • Dadansoddwcharddull y gerddRhanOhona I ac esboniwchresymau’rbardd am ddefnyddio’rtechnegauhyn. • Prifthema’rgerddywperthynas a chariad. Manylwchar y themaymadrwygyfeirio at y gerdd ac at unrhywlenyddiaeth a ddarllenwydneulunyddiaeth a wyliwydgennychar y themayma. geirfaeffeithiol odl iaith C A R I A D cyflythreniad cyffelybiaeth HELPrhan = part efo = gyda wsti = you know bondo = eaves llyffant = toad ffynnon = well sgertin = skirting llwyrgredu = truly believe caelcipar = to catch a glimpse of cwestiwnrhethregol

10. Graf (Ercofannwyl am Ray Gravell) Cefaistdyddewis Ynlaslanc I ddangosdyddoniaua’thdalent Arfaes y gad – Argaerygbi’rgenedl. Arwr. Cefaistdyddewiseilwaith Ynŵryneioeda’iamser I ddangosdywêna’thwroldeb Arfaes y gad – O gwmpasbwrddte’rgenedl Gwirarwr. (Carys Jones) Sutydychchi’nteimloarôldarllen y gerddhon? Beth ydynni’ndysgu am Graf yn y gerddhon? Mae sawldisgrifiadohonoyn y gerdd. Ydy’rdisgrifiadauymaynddayneich barn chi? Beth ydyystyr y gair “arwr”? Beth sy’ngwneudarwryneich barn chi? GEIRFA glaslanc / laslanc – young boy doniau = talents arfaes y gad = on the battlefield eilwaith = a second time gwroldeb = bravery y genedl = the nation gwir = true

11. Llingeren = worm pydru = to rot mewndiddymdra = in a void bodoli = to exist moesymgrymu = to bow down ystadegau = statistics iwleidyddion = for politicians dadlau = argue Trafodwcharddull y gerdd Berfaueffeithiol Y CIW DÔL Llingerenhir o fywydau’npydru mewndiddymdra wrthfethubodoli. Moesymgrymuiffurflen. Fyngosodmewnffeil Gyfleus Am wythnosarall Pymtheg punt I dalu am golled Hunan-barch Ac urddas. Hwre! Minnau’n Un o’rmiliynau Sy’nsicrhauswyddi’r Biwrocratiaid. Ystadegaucyfleus I wleidyddion Eutrafod A dadlau. Rhoi’rbai Arbawb Ond y nhweuhunain. CenLlwyd hydllinellau cyflythreniad odl trosiad Ansoddeiriaueffeithiol delwedd diweddcryf cymhariaeth cyffelybiaeth atalnodi Thema : Cyfrifoldeb Cerddyn y wersryddydyhon Does dim mydr nag odlbendantiddi Mae ___ pennillyn y gerdd Ceirenghraifft o odl, sef _____ Dengyshyn ____ Mae hynyneffeithiolachos _____ Mae’rbarddyndefnyddio ____ ermwyn Gwelwn ____ ynllinell ___ Mae hynynbwysigachosmae’n ____ Ceircyflythreniadwedyngyda ____ Mae dewis y bardd o ferfau / ansoddeiriauyn ___ Mae hynynhelpuadeiladu’rllun Mae hynyndangosteimladau’rbardd Mae’npwysleisio ___ Mae’nsymlondeffeithiol • Beth ydycynnwys y gerdd? • Cyflwyniadsyml • Cynnwys • Diweddpriodol Mae’rbardd / gerddyndechrau ____ Yn y pennillcyntaf, rydynni’ngweld ____ Yn yr ail bennill Yn y pennillnesaf Yn y pennillolaf Mae’rbarddyndisgrifio ______ Ceirllun o _________ Rydynni’ndysgu am ______ Mae’rgerdd / llunyn _____ ynenwedigachos y __________

12. SIAPIAU O GYMRU Eidiffinio own arfwrddglân rhoiffurfi’wffiniau eigyrrui’wgororau mewn inc coch; ac meddaimyfyriwr o bant “It’s like a pig running away”, wedibennuchwerthin, rwy’neichredu; y swchgogleddol ynheglu’ngynt na’rswrndeheuol arfforhag y lladdwyr. siapiauyw hi siwriawn: yr hen geghannerrhwth neu’rfraichlaesddiog sy’ngorffwysareirhwyfau: y jwmpwr, wrthgwrs, areihanner, gweill a darn o bellenynddi, ynteu’ndebygisiswrn parodiddarnio’ihun. cyllellddeucarnanturiaethydd, neubiser o bridd craciedig a gwag. Dadansoddwchgynnwys y gerddynofalus. Dadansoddwcharddull y gerdde.e. Trafodwchthema’rgerdd : Cymru. a lluniauamlsillafog yw’rtirbeth o droeon a ffeiriafâ’mcydnabod a chyda’restron sy’neigweld am yr hynyw: digri o wasgaredig sy am fy mywyd felbwmerangdiffaelynmynnu mynnu ffeindio’i ffordd yn ôl at fynhraed. ganMennaElfyn odl trosiad cyffelybiaeth berfauda delwedd ansoddeiriaueffeithiol Hydllinellau Help Diffinio = to define Heglu = to run away Anturiaethydd adventurer Cydnabod acquaintance

13. Cynnwys • Sutmae’rgerddyndechrau? • Trafodwch y penilliongwahanol. • Sutmae’rgerddyngorffen? TYNGED YR IAITH Anseo … All present and correct Was the first word of Irish I spoke. Ciaran Carson “Yma” Dyna’rgair A ddawynôl Ata i, yn y co’ – Sŵndesgiau’nagor, Sŵnsatsielyncrafu’rllawr, Cotiau’ncaeleutaflu. Ondnid “yma” Ddwedwnni, Ond “yes” a “no” Neu’namlachnapheidio“don’t know”. Ac yndawelbach, Heb ddweud yr un gair, Rwy’ncofiomeddwleibod “yma”, Heb fod “yno”. A thrwy’ramserau, Rwywediamau’rgeiriau Sy’nsôn am fod, Ac am beidio … Ganofni y dawhaf, rywbryd, A “hi” hebfod “yma” (MennaElfyn) CYMRU Beth ydychchi’nmeddwl am deitl y gerdd? Ydych chi wedidarllennegesSaunders Lewis erioed – Tynged Yr Iaith? Beth am wneudgwaithymchwilarhanes yr iaithGymraeg? Wedynbeth am drafoddyfodol yr iaith? HELP crafu = to scratch ynamlachnapheidio more often than not amau = to doubt ofni = to fear • Arddull • Mesur a thechnegauarbennige.e. ailadrodd, cyflythreniad, hydllinellau, dyfyn-nodau … • Pwrpas ac effeithiolrwydd y technegaugwahanol Mae’rdyfodolyneichdwylo chi!!

14. GEIRFA mi drefnaf = I will arrange gŵyl = festival mi a alwaf = I will call gosod = to place lleyn y llety = room at the inn styrbio = to disturb gorfoledd = rejoicing beudy = cowshed penlinio = to kneel erchwyn = edge gwingo = to writhe ynddiweddarach = later Dwyfil o flynyddoedd(Selwyn Griffith) Dwyfil o flynyddoeddynôl, DywedoddDuw – “Mi drefnafŴyl, ac mi alwafyr Ŵyl YnNadolig” A Duw a greoddseren, ac fe’igosododduwchben y byd, ac fedrefnodddaithidri Santa Clôs eidilynargefneucamelod. A Duw a ofalodd nadoeddlleyn y llety iJoseff a Mair. Fe styrbioddgwsg y bugeiliaid, ac feddysgoddgân o orfoledd i’rangylion. A phanstopiodd y seren uwchben y beudy, penliniodd y tri Santa Clôs wrtherchwyn y preseb ganlenwihosan yr hen foibach. Ac ynei balas ‘roedd Herod yngwingo. * * * * A dwyfil o flynyddoeddynddiweddarach daeth Herod iDunblane. • Dadansoddwchgynnwys y gerdd. Cofiwchdrafod y 5 pennillynllawn. • Dadansoddwch yr arddullynofalus. Trafodwchadeiladwaith a thechngeauarbennig y gerdde.e. ailadrodd, delweddau, cyflythreniad, cyffelybiaeth, cymhariaeth, hydllinellau, trosiad, ansoddeiriaueffeithiol, atalnodi … • GwaithYmchwil • Chwiliwch am gerddieraillsydd • wedicaeleuhysgrifennuyndilyntrasiedi. CARIAD CYFRIFOLDEB Dunblane : Trefyn yr Alban. YmmisMawrth 1996 cafodd 16 o blantbacha’rathraweseulladdyn yr ysgolyno. Daethdyno’renw Thomas Hamilton iemwni’rysgola’usaethunhw