Dialyseren we tot op het einde ?

1. Dialyseren we tot op het einde ? Een zorg van verpleegkundigen

2. Dialyseren we tot op het einde ?JA! • Vp stellen weinig vragen bij dialyse voor patiënten die niet in aanmerking komen voor transplantatie • owv vergevorderde leeftijd, bijkomende medische problemen ea • Palliatief, niet terminaal

3. Dialyseren we tot op het einde?JA? Wel veel vragen als patiënten ondanks goede verpleegkundige zorg : • verzwakken en ‘achteruitgaan’ • over een verminderde, beperkte levenskwaliteit beschikken • geen vooruitzicht op beterschap van complicaties hebben • palliatief én terminaal zijn

4. Casus Meneer Albert • 82 jaar, gehuwd, twee zonen • Ischemie van de darm waarvoor totale colectomie • Post-operatief, nierinsufficiëntie • Chronische dialyse

5. Casus Meneer Albert • Tijdens de lange hospitalisatie en door de medische toestand, wordt Albert helemaal afhankelijk van verpleegkundige zorg • “wil het liefste doodgaan” • “dit is geen leven” • “het is genoeg geweest”

6. Casus Meneer Albert • Gesprekken artsen, echtgenote en Albert • Albert put moed uit voorstel dat ontslag mogelijk is • Heeft weer zin in therapie • Enkele goede maanden thuis • Heropname met pneumonie

7. Casus Meneer Albert • Korte prognose • Albert verzwakt, maar blijft helder • Wil doorgaan want, geen last van dialyse • Albert overlijdt tussen twee dialysedagen in

8. Bezorgdheid en ongenoegen van verpleegkundigen….. • Problemen rond medisch beleid: DNR-codering, starten en stoppen dialyse • Verschil in visie “wanneer is het genoeg geweest” • Vraag om waardering voor complexe zorg • vaak langdurig, • patiënten die weinig te stimuleren zijn • met een beperkte levenskwaliteit.

9. ..…leidden tot: • Vraag naar een overlegmoment voor alle zorgverleners, zowel op de dialyseafdeling als de verpleegafdeling nefro • Eind 2003:ethisch overleg (2 avonden) • het bijna voltallige multidisciplinair team van beide afdelingen discuteerde over medische beslissingen, • aan de hand van bekende casussen en • onder begeleiding van een ethicus en het palliatief support team. • 2004: opstart van een aantal initiatieven op beide afdelingen

10. 1.HemodialyseZorgenplanmaandelijks overlegpatiëntendossier2.Verpleegafdeling nefrologieOverlegdagelijkswekelijks

11. 1. Support op Hemodialyse:het Zorgenplan Doelstelling: • Een zwaar hulpbehoevende patiënt • waarbij wij vermoeden dat de levensduur beperkt is, • wordt aan een verpleegkundige toegewezen, • die als zorgcoördinator optreedt • en zo meewerkt aan een kwalitatieve zorg op maat

12. 1. Support op Hemodialyse:het Zorgenplan Praktische uitvoering: • Maandelijks overleg tussen de zorgcoördinatoren, arts, hoofdverpleegkundige, sociaal werker: • patiënten toewijzen • evalueren van reeds in het zorgenplan opgenomen patiënten • Een speciaal ontworpen dossier voor de opvolging van de patiënt. • ! Don’t mention ‘the word’(= ‘palliatief’)!?

13. Het Zorgenplandossier

14. 1. Support op Hemodialyse:het Zorgenplan Voordelen • Betere uitgangspositie om palliatieve zorg te introduceren en te continueren • Beschikbaarheid van relevante informatie nodig bij een beslissing rond therapiebeperking • Communicatie en samenwerking met de thuiszorg

15. 1. Support op Hemodialyse:het Zorgenplan Valkuilen: • Initiatiefnemers stuiten op weerstand: niet elke verpleegkundige heeft affiniteit met dit zorgaspect • Werkdruk - werkrooster • Verantwoordelijke arts niet altijd aanwezig • Toekenning van patiënten: veel kandidaten voor enkele verpleegkundigen • Vrijwillige inzet van enkelen met pikken op die enkele kippen

16. 1. Support op Hemodialyse:het Zorgenplan Hoe dit initiatief volhouden? Nood aan: • Ondersteuning initiatiefnemers vanuit het artsenteam, het diensthoofd, de collega- verpleegkundigen en het palliatief supportteam • Mogelijkheden tot het volgen van relevante vorming • Faciliteiten om de nodige tijd te kunnen spenderen aan de uitbouw van dit project

17. 2. Support op de verpleegafdeling nefrologie: overleg Doelstelling: • Het verbeteren van de communicatie tussen artsen en verpleegkundigen zodat • (1) Meer duidelijkheid rond medische beslissingen • (2) Verpleegkundige kan participeren in overleg dat aan een medische beslissing voorafgaat.

18. 2. Support op de verpleegafdeling nefrologie: overleg Praktische uitvoering: • Dagelijks korte briefing van dagverantwoordelijke met arts • Wekelijks interdisciplinair overleg met • arts, assistent, • diensthoofd, dagverantwoordelijke, verpleegkundigen • verpleegkundige palliatief supportteam • sociaal werker, diëtiste

19. 2. Support op de verpleegafdeling nefrologie: overleg Voordelen: • Verpleegkundigen kunnen zorg uiten ivm zin van therapie • Beperking therapie is bespreekbaar • Ontslagplanning en management • Palliatieve zorg is integreerbaar

20. 2. Support op de verpleegafdeling nefrologie: overleg Valkuilen: • Keuze van een juist moment om iedereen gemotiveerd rond de tafel te brengen • Door tijdsgebrek wordt soms de discussie over precaire patiënten uit de weg gegaan • Palliatief Supportteam is niet altijd vertegenwoordigd, waardoor gelegenheden gemist worden waar een advies wenselijk was

21. 2. Support op de verpleegafdeling nefrologie: overleg Hoe dit initiatief volhouden? Nood aan: • Vrijmaken van tijd om overleg te laten doorgaan • Onderscheid tussen essentie en detail: to the pointblijven • Sfeer van vertrouwen waarbij men openstaat voor verschillende visies en waarbij men naar elkaars motivatie kan luisteren

22. Beide initiatieven kunnen enkel optimaal tot hun recht komen als de afdelingen samenwerken want de hulpbehoevende patiënten ‘pendelen’ vaak tussen beide afdelingen. Concreet: De verworven informatie en de gemaakte afspraken zouden op beide afdelingen ter inzage moeten zijn bv. via electronisch dossier Uitwisseling van ervaringen tussen verpleegkundigen van beide afdelingen zou tot stand moeten komen bv. via wederzijdse deelname van vp aan overlegmomenten Uitdagingen voor beide diensten

23. Uitdagingen voor beide diensten Stimulerende aanleiding: start Niercentrum Hasselt 26 januari 2006 dialyse en opnameafdeling vormen twee-eenheid resp. werkgroepen streven naar integratie, o.a.: werkgroep ‘We care 4U’ (U2?) zorgenplan-team dialyse referentieverpleegkundigen opnameafdeling

24. Meerwaarde van het PST • Advies bij beslissing stoppen dialyse: PST als ‘coach’ met ervaring op vele afdelingen omtrent niet-behandelbeslissingen • Erover waken dat niet alleen energie wordt gestoken in beslissingsproces maar ook in zorg na beslissing

25. Meerwaarde van het PST • bij stoppen dialyse op verpleegafdeling: • terminale zorg (bv. symptoomcontrole: myoclonieën, onrust) en ondersteuning van familie (bv. loslaten van zorg, machteloosheid bij toezien) • Advies bij verpleegkundige zorg bv. palliatieve wondzorg; frekwentie glycemiemetingen • Overgang naar palliatieve thuis/RVTzorg • Pijn- en symptoomcontrole

26. Vergelijking 2003-2005 qua support bij overledendialyse-pten 2003 2005