Władza sądownicza

1. Władza sądownicza

2. Pozycja ustrojowa władzy sądowniczej w Polsce. • Art. 10 Konstytucji RP 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. 2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały. Art. 173 Konstytucji RP Sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.

3. Pozycja ustrojowa władzy sądowniczej w Polsce. • Art. 173 Konstytucji, w którym mowa o sądach i trybunałach jako władzy odrębnej i niezależnej od innych władz, nie znosi podstawowej zasady ustrojowej Rzeczypospolitej Polskiej podziału i równowagi władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, ani też w żadnym stopniu jej nie modyfikuje. • Odrębność i niezależność sądów i trybunałów nie może prowadzić do zniesienia mechanizmu koniecznej równowagi pomiędzy wszystkimi władzami. Każda z nich (władz) powinna dysponować takimi instrumentami, które pozwalają jej powstrzymywać, hamować działania pozostałych, zarazem muszą istnieć instrumenty, które pozwalają innym władzom powstrzymywać, hamować jej działania. • Mechanizm hamowania i równowagi, zakładający możliwość ingerencji w zakres władzy sądowniczej nie może dotykać niezawisłości sędziowskiej w zakresie sprawowania urzędu, a jakiekolwiek wkraczanie w działanie i organizację władzy sądowniczej, w sferze nie objętej bezwzględną zasadą niezawisłości, może być dokonywane jedynie wyjątkowo i posiadać dostateczne uzasadnienie merytoryczne (wyrok TK K 12/03).

4. Pozycja ustrojowa władzy sądowniczej w Polsce. • Niezależność sądów zakłada przede wszystkim oddzielenie organizacyjne i funkcjonalne sądownictwa od organów innych władz, tak aby zapewnić sądom pełną samodzielność w zakresie rozpoznawania spraw i orzekania. (Orzeczenie TK K 8/99) • Niezależność sądownictwa jest zazwyczaj traktowana jako wolność od interwencji egzekutywy (władzy wykonawczej), jak i legislatury, w wykonywanie funkcji sądowych. • Niezależność sądu, jako trzeciej władzy wyrażać się musi w dostatecznym wyodrębnieniu organizacyjnym. Funkcjonowanie sądów w zakresie kompetencji jurysdykcyjnych nie może podlegać jakiejkolwiek ingerencji ze strony organów administracyjnych. • Niezależność sądu nie oznacza, iż działalność administracyjna sądów nie może znajdować się pod zwierzchnim nadzorem Ministra Sprawiedliwości. Jednocześnie jednak czynności z zakresu nadzoru administracyjnego nie mogą wkraczać w dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli (Orzeczenie TK K 11/93).

5. Pozycja ustrojowa władzy sądowniczej w Polsce. • Ponadto wg. doktryny prawa o niezależności i odrębności władzy sądowniczej decydują także: • pozostawienie sądom i trybunałom wyłącznego prawa decydowania, czy sprawa im przekazana należy do ich kompetencji, • zakaz pozbawiania obywatela przez inne władze prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd” , • zapewnianie środków finansowych i materialnych umożliwiających permanentne funkcjonowanie sądów, • szczególny status sędziego (niezawisłość).

6. Struktura władzy sądowniczej w Polsce • Zgodnie z art. 10 i 173 w skład władzy sądowniczej wchodzą dwa segmenty: a) sądy oraz b) trybunały. • Cechy wspólne sądów i trybunałów: • wynikające z art. 173 Konstytucji (niezależność i odrębność) • niezawisłość sędziowska, • oparcie działalności wyłącznie na prawie, i według sformalizowanych procedur. Cechy wyraźnie różnicujące sądy od trybunałów: - tylko sądy są organami wymiaru sprawiedliwości (art. Art. 175 Konstytucji RP ust. 1: Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe) – zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości, • inny, szczególny sposób powoływania sędziów, w tym brak związku z Krajową Radą Sądownictwa, • niepodleganie nadzorowi judykacyjnemu Sądu Najwyższego,

7. Wymiar sprawiedliwości. Pojęcie i zasady • Pojęcie wymiaru sprawiedliwości: Rodzaj działalności państwowej, wykonywanej przez niezależne organy, działające w oparciu o zasadę niezawisłości sędziowskiej, którego istota polega rozstrzyganiu konfliktów prawnych w oparciu o przepisy prawa. • Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości: a) zasada niezawisłości sędziowskiej (Art. 178 ust. 1 Konstytucji RPSędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom). Wg. TK (wyrok K 3/98): • bezstronność w stosunku do uczestników postępowania, • niezależność względem podmiotów pozasądowych, • samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych, • niezależność od wpływu czynników politycznych, zwłaszcza partii politycznych, a także wewnętrzna niezależność sędziego.

8. Zasady wymiaru sprawiedliwości Gwarancje niezawisłości sędziowskiej: - gwarancje organizacyjne (związane z odrębnością sądów, w tym rola KRS), - gwarancje funkcjonalne (związane z działalnością sądów wolną od wpływu innych władz), - gwarancje procesowe (dot. warunków orzekania przez sędziego), - gwarancje dot. pozycji sędziego (w tym gwarancje materialne, dot. przenoszenia i złożenia sędziego z urzędu, immunitet sędziowski).

9. Zasady wymiaru sprawiedliwości Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości – cd.: b) Zasada niezależności sądów c) Zasada wyłączności sądowego wymiaru sprawiedliwości (art. 175 Konstytucji: „Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej w sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Sąd wyjątkowy (…) może być ustanowiony tylko na czas wojny” d) Zasada jednolitości sądów (wszystkie sądy wydają wyroki w imieniu RP (art. 174 Konstytucji), struktura sądów oparta jest na tych samych założeniach ustrojowych, orzecznictwo sądowe oparte jest na jednolitych podstawach prawnych) e) Zasada co najmniej dwuinstancyjności postępowania sądowego ( ma na celu umożliwienie korygowania wyroków sądowych), art. 176 ust. 1 Konstytucji „Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne”

10. Zasady wymiaru sprawiedliwości f) Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości (zasada dyskusyjna, umożliwiająca wpływ społeczny na wymiar sprawiedliwości i uwzględnianie pozaprawnych wartości i orzekaniu sądowym – art. 182 Konstytucji „Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa” g) Zasada kontradyktoryjności h) Zasada nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego (art. 183 Konstytucji: „Sąd Najwyższy sprawuje nadzór na działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania” - rozpoznawanie kasacji, dokonywanie konkretnej i abstrakcyjnej wykładni przepisów prawnych

11. Organy wymiaru sprawiedliwości • Struktura sądów w Polsce: • Art. 175 Konstytucji RP • Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawująSąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Sądy szczególne: sądy administracyjne, sądy wojskowe 2. Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny. • Art. 177 Konstytucji RP Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Sądy powszechne: sprawy z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa karnego i prawa wykroczeń, prawa gospodarczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Struktura sądów powszechnych: sądy rejonowe, sądy okręgowe, sądy apelacyjne.

12. Organy wymiaru sprawiedliwości • Sądownictwo administracyjne • Pozycja konstytucyjna: Art. 184 Konstytucji RP Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje równieżorzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. • Kompetencje: • kontrola legalności rozstrzygnięć organów administracyjnych w sprawach indywidualnych, • kontrola zgodności aktów prawa miejscowego z ustawami, • kontrola legalności rozstrzygnięć nadzorczych organów administracji rządowej wobec organów samorządu terytorialnego, • rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz między nimi a organami administracji rządowej.

13. Organy wymiaru sprawiedliwości • Sądy wojskowe Pozycja konstytucyjna – brak odrębnej regulacji za wyjątkiem art. 175 ust. 1 Konstytucji, który konserwuje zastany stan rzeczy. Kompetencje: orzekanie w sprawach określonych w części wojskowej kodeksu karnego. Struktura: sądy garnizonowe, sądy okręgowe.

14. Władza sądownicza • Art. 186 Konstytucji RP: Krajowa Rada Sądownictwastoi na strażyniezależności sądów i niezawisłości sędziów • Geneza: poszukiwanie organu odpowiedzialnego za grupę czynności odnoszących się do władzy sądowniczej lecz o charakterze pozajudykacyjnym, a jednocześnie pozostającym politycznie neutralnym (brak bezpośrednich relacji z władzą polityczną) • Wcześniejsze doświadczenia w tym zakresie w innych państwach demokratycznych (Francja, Włochy, Portugalia), • Brak szczegółowego konstytucyjnego katalogu kompetencji Krajowej Rady Sądownictwa (wyjątkiem jest kompetencja do wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą niezależności sądów i niezawisłości sędziów oraz wnioskowanie do Prezydenta w sprawie powołania sędziego), a jednocześnie precyzyjnie określony jej skład osobowy.

15. Władza sądownicza • Kompetencje Krajowej Rady Sądownictwa według ustawy z 27 lipca 2001r. można podzielić na dwie grupy: - odnoszące się do niezawisłości sędziowskiej (np.: • rozpatrywanie kandydatur na stanowiska sędziowskie, • Przedstawianie Prezydentowi RP wniosków o powołanie sędziego (nie dot. sędziów TK i TS) • rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziego w stan spoczynku, • wyrażanie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego, który osiągnął wiek emerytalny, • czuwanie nad przestrzeganiem zasad etyki zawodowej, • wystąpienie o podjęcie czynności dyscyplinarnych, • wypowiadanie się o stanie kadry sędziowskiej)

16. Władza sądownicza Kompetencje Krajowej Rady Sądownictwa według ustawy z 27 lipca 2001r.: odnoszące się do niezależności sądów (np.: • opiniowanie propozycji zmian ustroju sądów i warunków ich funkcjonowania, • opiniowanie programów szkolenia aplikantów sędziowskich, • występowanie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami o kontrolę konstytucyjności prawa • wyrażanie opinii w sprawie powołania i odwołania prezesa i wiceprezesa sądu powszechnego oraz prezesa i wiceprezesa sądu wojskowego. • zgłaszanie kandydata na stanowisko Prokuratora Generalnego, • wybieranie rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych oraz rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych,

17. Władza sądownicza.TK • Trybunał Konstytucyjny – centralny, konstytucyjny organ państwowy stanowiący zasadniczą instytucjonalną gwarancję nadrzędności konstytucji w systemie prawa, a także hierarchiczności prawa, nie jest natomiast organem wymiaru sprawiedliwości. Trybunał Konstytucyjny od sądów odróżnia: - szczególny tryb powoływania sędziów Trybunału oraz kadencyjność sprawowania funkcji sędziego, - niepodleganie przez Trybunał nadzorowi judykacyjnemu Sądu Najwyższego, - brak związków funkcjonalnych i organizacyjnych Trybunału z Krajową Radą Sądownictwa, - niestosowanie w postępowaniu przez Trybunałem zasady dwuinstancyjności • Zasadnicze międzynarodowe tradycje w zakresie kontroli konstytucyjności prawa:model judical review (dekoncentracja, uniwersalny zakres przedmiotowy kontrolowanych aktów, konkretność – incydentalność, względność) i model kelsenowski (koncentracja, ograniczony zakres przedmiotowy kontrolowanych aktów, kontrola abstrakcyjna i konkretna, bezwzględność).

18. Władza sądownicza. TK • Funkcje Trybunału Konstytucyjnego: • Orzekanie w sprawach konstytucyjności i legalności aktów normatywnych: • orzekanie o zgodności ustawy z Konstytucją • orzekanie o zgodności umowy międzynarodowej z Konstytucją • orzekanie o zgodności ustawy z ratyfikowaną umową międzynarodową, której ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, • orzekanie o zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi oraz ustawami

19. Władza sądownicza. TK • Cechy kontroli konstytucyjności i legalności prawa: • brak ograniczeń czasowych dla orzekania przez Trybunał, • dwie formy kontroli: represyjna (stanowi zasadę, następuje po ustanowieniu aktu) oraz prewencyjna (wyjątek, tylko na wniosek Prezydenta RP, w odniesieniu do ustaw przed ich podpisaniem oraz umów międzynarodowych przed ich ratyfikacją), • dwie procedury kontroli: • kontrola abstrakcyjna – w trybie wniosków (trzy grupy podmiotów: • legitymowane ogólnie:Prezydent RP, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, grupa 50 posłów, grupa 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes NSA, Prokurator Generalny, Prezes NIK, Rzecznik Praw Obywtelskich; • legitymowane szczególnie: - Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie jakim akty normatywne dotyczą niezależności sądów i niezawisłości sędziów, - w sprawach objętych ich zakresem działania: organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, kościoły i związki wyznaniowe

20. Władza sądownicza. TK. • kontrola konkretna – w trybie pytań prawnych (każdy sąd może przedstawić co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami, jeśli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy troczącej się przed sądem); • Trybunał nie może samodzielnie inicjować kontroli konstytucyjności i legalności prawa, jest również ograniczony zakresem (granicami) wniosku, • kryteria kontroli konstytucyjności i legalności: • zgodność treściowa, • zgodność proceduralna, • zgodność kompetencyjna. • Skutki orzeczeń: a) moc powszechnie obowiązująca, b) ostateczność, c) wejście w życie orzeczenia z dniem jego ogłoszenia (ex nunc) ale d) możliwość odroczenia wejścia w życie orzeczenia do 18 miesięcy w przypadku ustaw i do 12 miesięcy w odniesieniu do pozostałych aktów

21. Władza sądownicza. TK • B) orzekanie w sprawie skarg konstytucyjnych (podstawowy środek ochrony konstytucyjności praw i wolności jednostki) Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji: • każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, • ma prawo na zasadach określonych w ustawie • wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, • na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Cechy orzekania w sprawach skarg konstytucyjnych: • skarga nie ma charakteru powszechnego, • termin 3 miesięcy do wniesienia skargi od momentu wręczenia prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia, • subsydiarność skargi konstytucyjnej, • przymus adwokacki do wnoszenia skargi, • wstępna kontrola skargi przez sędziego, • skutki orzeczenia analogiczne jak w przypadku kontroli konstytucyjności i legalności prawa.

22. C) orzekanie w sprawach konstytucyjności celów lub działalności partii politycznych • Cechy: • zróżnicowanie rodzajowe tej funkcji TK; w odniesieniu do celów partii wyrażonych we dokumentach partyjnych TK uznał, iż jest to działalność rodzajowo zbieżna z kontrolą norm prawnych, natomiast w przypadku kontroli działalności partii mamy do czynienia z orzekaniem o charakterze karnym (TK dokonuje oceny nie norm lecz faktów), • przedmiot kontroli: kontrola celów działalności partii dokonywana jest w trybie kontroli prewencyjnej (w trakcie procedury rejestracji partii) lub w trybie kontroli represyjnej (wobec już działającej – zarejestrowanej partii); • kontrola działalności partii ma charakter represyjny, • skutkiem orzeczenia TK jest niedokonanie wpisu do ewidencji partii politycznych przez Sąd Okręgowy w Warszawie (kontrola prewencyjna), lub wykreślenie partii z ewidencji przez Sąd Okręgowy w Warszawie(kontrola represyjna), • podmioty legitymowane do składania wniosków – te same, które występują z wnioskami w procedurze kontroli konstytucyjności prawa, a w trybie kontroli prewencyjnej Sąd Okręgowy w Warszawie.

23. Władza sądownicza. TK • D) Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi, konstytucyjnymi organami państwa. Cechy: • przedmiot kontroli: spór kompetencyjny to sytuacja gdy dwa lub więcej organów państwa uznało się za właściwe do rozstrzygnięcia tej samej sprawy (spór pozytywny) albo gdy organy te uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy (spór negatywny) • podmioty uprawnione do występowania z wnioskiem: Prezydent RP, Marszałkowie obu izb, Prezes RM, I Prezes Sądu Najwyższego, Prezes NSA, Prezes NIK • Skutki orzeczenia: wskazanie organu właściwego dla danej kompetencji oraz określenie procedury jej przeprowadzenia; • Moc powszechnie obowiązująca.

24. Władza sądownicza. TK. • E) Rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP - gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o przejściowej niemożności sprawowania urzędu, Marszałek Sejmu z wnioskiem o jej stwierdzenie występuje do Trybunału Konstytucyjnego; orzeczenie TK zapada w pełnym składzie, • F) Funkcja sygnalizacyjna – TK „informuje Sejm i Senat o istotnych problemach, wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału. Nad informacją nie przeprowadzania się głosowania”. Ponadto „TK przedstawia właściwym organom stanowiącym prawo uwagi o stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie, których usunięcie jest niezbędne dla zapewnienia spójności systemu prawnego RP”(art. 4 ust. 1 i 2 ustawy o TK)

25. Władza sądownicza. TK. • Organizacja Trybunału Konstytucyjnego: • 15 sędziów, powoływanych indywidualnie przez Sejm na 9 – letnią kadencję spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą (art.194 ust. 1 Konstytucji), która posiada kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego(art. 5 ust. 3 ustawy o TK); zakaz ponownego wyboru sędziego. Sposób powoływania sędziów TK jest wyraźnie odmienny od powoływania sędziów sądów, w szczególności pomija Krajową Radę Sądownictwa. Kandydaturę na sędziego TK zgłosić może grupa co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu, a za wybranego uważa się kandydata za którym oddano bezwzględną większość głosów. Wybrany przez Sejm sędzia składa wobec Prezydenta RP ślubowanie. • Sędziów dot. zasada niepołączalności (incompatibilitas) ich stanowiska z przynależnością do partii politycznej, związku zawodowego oraz prowadzeniem działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów (art. 195 ust. 3 Konstytucji),

26. Władza sądownicza. TK. • Sędziowie TK w sprawowaniu swego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji (art. 195 ust. 1 Konstytucji); • Konstytucja zawiera niektóre z gwarancji szczególnego statusu sędziego, m.in. odnoszące się do warunków materialnych, finansowych i organizacyjnych wykonywania funkcji sędziego TK („Sędziom Trybunału Konstytucyjnego zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków” – art. 195 ust.2 Konstytucji, rozwinięty następnie w art. 6 ust. 2 i nast. ustawy o TK), • Gwarancję o charakterze immunitetu formalnego zawiera art. 196 Konstytucji RP zgodnie z którym „sędzia TK nie może być, bez uprzedniej zgody TK, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności.” • Ponadto sędzia TK posiada przywilej nietykalności – tj. nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Prezesa TK, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego (art. 196 Konstytucji RP in fine).

27. Władza sądownicza. TK. • - Organami TK są Prezes TK i Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego • Zgromadzenie Ogólne tworzą wszyscy sędziowie TK. Do kompetencji ZO należą m.in: • uchwalanie regulaminu TK, • wybór kandydatów na prezesa i wiceprezesa TK, • uchwalanie projektu budżetu TK, • wyrażanie zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej lub pozbawienie go wolności. • Prezes TK reprezentuje TK na zewnątrz oraz zapewnia organizacyjne i administracyjne warunki pracy TK • Prezes i wiceprezes TK powoływani są przez Prezydenta RP spośród co najmniej dwóch kandydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK.

28. Władza sądownicza. TS • Trybunał Stanu – centralny konstytucyjny organ państwowy właściwy do orzekania w sprawach odpowiedzialności konstytucyjnej osób piastujących najwyższe stanowiska państwowe (zakres podmiotowy odpowiedzialności - katalog osób podlegających odpowiedzialności konstytucyjnej w Polsce zawarty jest w Konstytucji: - art. 145, art. 198 ust. 1 Konstytucji – Prezydent RP (pojawia się pytanie o odpowiedzialność Marszałka Sejmu (Senatu) zastępującego Prezydenta; art.2 ust. 3 ustawy o TS przewiduje odpowiedzialność obu Marszałków w okresie zastępstwa, • art. 198 ust. 1Konstytucji: Prezes Rady Ministrów i członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych; • art.107 ust. 2 Konstytucji: posłowie i senatorowie, którzy naruszyli zakaz z art.. 107 ust. 1 Konstytucji dotyczący prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub dotyczący nabywania tego majątku.

29. Władza sądownicza. TS • Zakres przedmiotowy odpowiedzialności przed TS: • delikt konstytucyjny (w odniesieniu do wszystkich osób podlegających odpowiedzialności przez TS): • czyn zawiniony (z winy umyślnej lub nieumyślnej), • nie stanowiący przestępstwa, • polegający na naruszeniu przepisów Konstytucji i ustaw, • został popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem lub • zakresem urzędowania danej osoby; czyn stanowiący przedmiot deliktu może być dokonany w formie działania jak i zaniechania; • ściganie z tytułu popełnienia deliktu konstytucyjnego trwa przez 10 lat od momentu jego popełnienia, bez względu na sprawowanie określonej funkcji lub urzędu

30. Władza sądownicza. TS • popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego; • w odniesieniu do Prezydenta jest to jedyna forma pociągnięcia Prezydenta do odpowiedzialności karnej – odpowiedzialność ta ma charakter zupełny (dot. wszystkich rodzajów przestępstw) oraz wyłączny (odpowiedzialność tylko przed TS); • w przypadku Prezesa Rady Ministrów i pozostałych członków Rady Ministrów odpowiedzialność z tytułu przestępstwa ma charakter częściowy (tylko wtedy, gdy przestępstwo miało związek z zajmowanym stanowiskiem) i konkurencyjny (do czasu objęcia oskarżeniem sejmowym członek rządu może ponieść odpowiedzialność przed sądem powszechnym).

31. Władza sądownicza. TS • Procedura pociągania do odpowiedzialności konstytucyjnej lub karnej Prezydenta RP: - wniosek wstępny złożony przez grupę co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego, wskazujący zarzucany czyn i naruszoną normę wraz z wnioskami dowodowymi, • wniosek poddany zostaje kontroli formalnej (poprawność proceduralna wniosku) dokonywanej przez Marszałka Sejmu działającego w charakterze przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego, a w przypadku pozytywnej jego weryfikacji skierowany do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu RP; KK Sejmu działa na rzecz Zgromadzenia Narodowego, jednak senatorowie nie uczestniczą w jej składzie. • Procedura pociągania do odpowiedzialności Prezesa Rady Ministrów i pozostałych członków Rady Ministrów: - wniosek wstępny złożony przez grupę co najmniej 115 posłów lub przez Prezydenta RP - wniosek poddany zostaje kontroli formalnej (poprawność proceduralna wniosku) Marszałka Sejmu, a w przypadku pozytywnej jego weryfikacji skierowany do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu RP;

32. Władza sądownicza. TS • Procedura pociągania do odpowiedzialności pozostałych osób z wyjątkiem posłów i senatorów: - wniosek wstępny złożony przez grupę co najmniej 115 posłów lub przez Prezydenta RP lub komisję śledczą, - wniosek poddany zostaje kontroli formalnej (poprawność proceduralna wniosku) Marszałka Sejmu, a w przypadku pozytywnej jego weryfikacji skierowany do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu RP; • Procedura pociągania do odpowiedzialności posłów i senatorów: - wniosek wstępny złożony przez Marszałka Sejmu/Marszałka Senatu i skierowany do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu/Senatu.

33. Władza sądownicza. TS • Dalsze etapy procedury odpowiedzialności konstytucyjnej - prace Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (przesłuchiwanie świadków i biegłych, zlecanie pewnych czynności procesowych Prokuratorowi Generalnemu, zlecanie NIK przeprowadzenia czynności niezbędnych dla wyjaśnienia zagadnień istotnych dla postępowania, żądanie od organów i instytucji państwowych i społecznych okazania niezbędnych akt i dokumentów), • prace Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej zakończone: przygotowaniem i uchwaleniem sprawozdania wraz z wnioskami o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej lub o postawienie w stan oskarżenia lub umorzenie postępowania, z możliwością złożenia wniosków mniejszości. • jeżeli wniosek dot. odpowiedzialności karnej osoby, która jest posłem lub senatorem, wniosek zawiera także wystąpienie o uchylenie immunitetu poselskiego lub senatorskiego.

34. Władza sądownicza.TS • uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności dotyczące: • PrezydentaRP - podejmuje Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego; w przypadku podjęcia uchwały sprawowanie urzędu przez Prezydenta ulega zawieszeniu; zostaje dokonany wybór 2 oskarżycieli posiadających kwalifikacji do zajmowania stanowiska sędziego • premiera i członków Rady Ministrów – podejmuje Sejm większością 3/5 głosów; w przypadku podjęcia uchwały sprawowanie przez nich urzędu ulega zawieszeniu, wybór dwóch oskarżycieli z których jeden powinien posiadać kwalifikacje sędziowskie, • pozostałych osób –podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów; w przypadku podjęcia uchwały sprawowanie przez nich urzędu ulega zawieszeniu (nie dot. posłów i senatorów), wybór dwóch oskarżycieli z których jeden powinien posiadać kwalifikacje sędziowskie.

35. Władza sądownicza. TS • Postępowanie przed TS – dwuinstancyjne (I instancja – skład 5 osobowy, II instancja – skład 7 osobowy), skład ustalany w drodze losowania; • Sankcje orzekane przez TS: • utrata czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach parlamentarnych, prezydenckich, samorządowych i do Parlamentu Europejskiego (na okres 2 – 10 lat), • zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społecznych (na okres 2 – 10 lat), • utrata wszystkich lub niektórych orderów lub odznaczeń (na okres 2 – 10 lat), • TS może poprzestać na orzeczeniu o winie i odstąpić wymierzenia kary, • W przypadku posłów i senatorów, którzy naruszyli zakaz z art. 107 ust. 1 Konstytucji – pozbawienie mandatu. • Odrębne kary orzekane są za przestępstwa, zgodnie z ustawodawstwem karnym.

36. Władza sądownicza. TS. • Organizacja Trybunału Stanu. • Zgodnie z art. 199 Konstytucji RP Trybunał Stanu składa się z: - przewodniczącego, którym jest z urzędu I Prezes Sądu Najwyższego • 2 zastępców przewodniczącego i • 16 członków, wybieranych przez Sejm, którymi są osoby spoza grona posłów i senatorów, na czas kadencji Sejmu. • Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Zgodnie z art. 14 ustawy o Trybunale Stanu, jest on wybierany na pierwszym posiedzeniu Sejmu nowej kadencji i na okres tej kadencji, jednak zachowuje swoje kompetencje do czasu wybrania Trybunału Stanu. Wybór członków TS następuje łącznie; kandydaci mogą być zgłaszani przez Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów. Podobnie jak w przypadku sędziów TK, zwraca odmienny tryb postępowania niż przy powoływaniu sędziów sądów.

37. Władza sądownicza. TS. • Zgodnie z art. 199 ust. 3 Konstytucji RP „członkowie Trybunału Stanu w sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.” • Konstytucja RP nie zawiera gwarancji materialnych, organizacyjnych czy finansowych niezależności członków TS; natomiast art. 15 ust. 1 ustawy o TS wskazuje, iż członkami TS mogą być wyłącznie obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych, niekarani sądownie, niezatrudnieni w organach administracji rządowej. • Inaczej niż w przypadku sędziów TK, w odniesieniu do członków TS brak zakazu przynależności do partii politycznych, związków zawodowych oraz prowadzenia działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

38. Władza sądownicza. TS • Zgodnie z art. 200 Konstytucji, członekTrybunału Stanu nie może być bez uprzedniej zgody TS, pociągnięty do odpowiedzialności karnej (immunitet formalny) ani pozbawiony wolności (przywilej nietykalności). Członek Trybunału Stanu nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się przewodniczącego Trybunału Stanu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. • Osoby wybrane w skład Trybunału Stanu (a więc bez przewodniczącego) składają przyrzeczenie sędziowskie przed Marszałkiem Sejmu.